بخشی از مقاله
چکیده :
برنامه دهی معماری از اواخر دهه 1960 به عرصه معماری وارد شد ولی با اندکی تامل بر روی فعالیت آن در طول
تاریخ, نمی توان آن را جدا از مقوله طراحی معماری دانست. امروزه مابین فعالیتهای متعدد درطراحی پژوهی معماری،"برنامه دهی"به عنوان یکی ازمراحل فرآیندطراحی محسوب می شودکه توسط آن طراح باموضوع واهداف یک پروژه ی طراحی به خصوص درزمینه نیازهای استفاده کنندگان،محیط و بستر پروژه آشنامی گرددوبه صورتی منظم این اطﻻعات وایده های مناسب رادرسطوح مختلف مراحل طراحی به کارمی گیرد. این پژوهش بر پایه یک تحقیق مروری شکل گرفته است, در مطالعات طراحی پژوهی الگوهای متفاوتی از برنامه دهی و مراحﻶن وجود دارد , مقاله حاضر در پی آن است تا با مرور این الگوها وتوسعه الگوی دانا پی .دورک ,در قالب دو نمونه موردی
,مراحل برنامه دهی معماری را در مرحله "خدمات پیش از طراحی"1مشخص کند .این مقاله ابتدا با بررسی وضع
موجود طراحی در کشور , سپس با مرور مزیت های برنامه دهی در روند طراحی معماری,همچنین مرور نقش طراح و برنامه دهنده در مراحل فرآیند طراحی وتوسعه الگوی " برنامه دهی موضوع - محور ", مراحل شکل دهنده برنامه را بیان می دارد, طبق چارچوب این مقاله برنامه دهی عبارت است ازفرآیندجمع آوری ومدیریت اطﻻعاتی که
دراختیارطراح قرارمی گیردوطراح با کمک آن اطﻻعات،مناسبترین تصمیمات مربوط به طراحی ساختمان را اتخاذ می
کند.بر این اساس برنامه دهی پنج بخش اصلی دارد: مقدمه ,تحلیل وضعیت موجود ,پیش بینی وضعیت آتی ,خﻻصه
ها ونتایج و پیوستها.
کلیدواژه :برنامه دهی معماری, موضوع های طراحی,تحلیل وضعیت موجود ,پیش بینی وضعیت آتی.اهداف
,ضروریات عملکردی ,کانسپت.
.1این مرحله طبق مطالعه انجمن معماران امریکا, شامل مراحل زیر است:بررسی نیازها ,مطالعات امکان سنجی ,برنامه ریزی کـﻻن ,الگوهـای اولیه و برنامه دهی
1
CEUconf.ir
×دومین همایش ملی پژوهش های کاربردی در »مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری«
2nd National Conference on Applied Researches in Civil Engineering, Architecture and Urban planning
مقدمه:
مقوله طراحی پژوهی در دوران معاصر اهمیت دو چندانی یافته است. مدیریت اطﻻعات در فر آیند طراحی, به دنبال پاسخ به چگونگی عرضه خدمات معماری در مقوله طراحی پژوهی مطرح شد. در طراحی پژوهی موضوعاتی چون فرآیند طراحی ,توجه به مراحل وروشهای جمع آوری اطﻻعات پروژه ,تعیین ماموریت پروژه ,ارائه اهداف برا ی تحقق ماموریت پروژه , ارائه ضروریت عملکردی برای تحقق هدف و همچنین تعیین کانسپتهایی برا ی اینکه عملکرد ساختمان در سطحمطلوب کارآیی قرار گیرد یعنی به لحاظ کالبدی نیز به گونه ای سازماندهی شده باشد که امکان بهره گیری از سطح مطلوب عملکردی را فراهم سازد, مطرح است این موضوعات را در فرآیند" برنامه دهی معماری 2" وتدوین مدارک برنامه می توان پاسخ داد.به عبارت دیگر , کلید هر تعریفی از برنامه دهی در این نکته نهفته است که " برنامه دهی معماری "مرحله نخست فرایند طراحی است .(duerk,1391:8)
اگرچه توجه به مقوله "برنامه دهی معماری " در چند دهه اخیر ,درحرفه ومراکزآموزش معماری مطرح شدولی باتأمل برروی فعالیت آن می توان ادعا نمود که"برنامه دهی "درطول تاریخ جدا از" طراحی معماری"نبوده است.(محمودی (1389, برنامه دهی معماری از جهات مختلف حائز اهمیت استاز جمله: برنامه دهنده درمی یابد به چه
اطﻻعاتی نیاز دارد ویا چه اطﻻعاتی تکراری وغیر قابل استفاده اند, زمان طراحی را به جلو می اندازد ,بهره وری (اقتصاد، انرژی و زمان) را باﻻ می برد , مراحل انجام پروژه را تنظیم می نماید ,جلوی اشتباهات را می گیرد , بهتر نظر کارفرما را جلب می کند واستفاده صحیح از نیروهای انسانی و محیط را ترویج می کند . یک برنامه دهی موثر, موقعیتی ایجاد می کند تا نسبت به موارد وزمینه هایی که پیشتر هیچگونه آشنایی با طراحی آن نداشتید شناخت پیدا کنید.از دﻻیل دیگر اهمیت برنامه دهی این است که ما وقتی انبوهی از اطﻻعات را گرد آوری میکنیم مرحله شناخت ما کامل نمیشود چرا که اطﻻعات بدست آمده باید دسته بندی وتحلیل شوند تا آن دسته از موضوع های مهم طراحی که پاسخ های خاص طراحی را ایجاب میکنند (به عنوان واحدهای مورد تحلیل) مشخص شوند(.(duerk,1391
توجه به مزایای برنامه دهی در این بی ریشگی ساخت وساز کشور و به خصوص در شرایط حاضر اقتصادی وحرفه ای کشور, میتواند نقش بسزایی در پیشرفت حرفه معماری داشته ومعماری کشور را
.2این وازه مترادف Programmingدر زبانانگلیسیِ امریکایی،و Briefingدرزبان انگلیسی بریتانیایی انتخاب شده است
2
CEUconf.ir
×دومین همایش ملی پژوهش های کاربردی در »مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری«
2nd National Conference on Applied Researches in Civil Engineering, Architecture and Urban planning
یک گام به سوی ایجاد "معماری خوب 3" نزدیکتر بنماید . ساختمانی که خوب برنامه دهی شده باشد ساختمانی است که امکان بهره برداری از عملکرد ان فراهم می شود. (محمودی ,1389,ص.(77
باتوجه به تحقیقات دکتر محمودی ,در ایران به جایگاه صحیح بحث" برنامه دهی معماری "(وضرورت برگزاری دروسی در این زمینه ) در سطوح مختلف کارشناسی وکارشناسی ارشد , توجه چندانی نشده است ,همچنین او بر این باور است در برنامه دهی معماری طراح با اهداف یک پروژه طراحی بخصوص در زمینه نیازهای استفاده کنندگان ,محیط و بستر پروژه آشنا می گردد و این اطﻻعات وایده های مناسب را در سطوح مختلف مراحل طراحی به کار می گیرد(محمودی .(1389,
به دﻻیل فوق سعی داریم در این مقاله به معرفی برنامه دهی معماری با استفاده از ادبیات موجود در این زمینه بپردازیم.منظور از برنامه دهی در این تحقیق مروری ,برنامه دهی در مرحله" پیش ازطراحی " است4وضمن معرفی بخشی از برنامه معماری دو نمونه موردی: یکی در خصوص بهسازی محور خیابان انقﻻب حدفاصل میدان انقﻻب وچهار راه ولی عصر ودیگری در مورد گسترش دانشکده معماری دانشگاه ایالتی پلی تکنیک کالیفرنیا وبررسی تعدادی از ماموریت ها, اهداف, ضروریات عملکردی و کانسپت های برنامه دهی آن ها ,در پی آنیم که ببینیم برنامه دهی معماری چگونه وبا چه مراحلی شکل می گیرد ؟ ویا به طور فرعی تر, چگونه برنامه دهی در فرایند طراحی معماری جا می گیرد ؟,تهیه کنندگان این برنامه چه کسانی هستند ؟موضوعات طراحی از چه جایگاهی در فرآیند برنامه دهی برخوردارند؟آیا دوفعالیت طراحی وبرنامه دهی از سهم یکسانی در فرایند طراحی برخوردارند؟آیا همیشه در پروژه هایی که گروه برنامه دهنده عضوی جدا از تیم طراحی هستند نتیجه مطلوب تری حاصل میشود؟
سابقه برنامه دهی معماری:
.3 معماری خوب معماری است که پاسخگو ی نیازهای فیزیکی ونیازهای ادراکی استفادهکنندگان باشد نیازهای فیزیکی می توانند شامل محل و جهت قرارگیری،ابعاد،تناسبات،تنظیم شرایط محیطی،مصالح،رفتار، باشددرحالیکه نیازها یادراکی شامل ارزشها ،معنی مفهوم،توجه به احساسات، ازطریق توجه به فرهنگ،هنر،رنگ،نور،جنس، می باشد
.4مهارت برنامه دهی کردن در خدمات پس از طراحی نیز مفید است : مانند ارزیابی های پس از ساخت و تهیه دستور العمـل هـایی بـرای استفاده کنندگان ,تا از نحوه استفاده ای که مد نظر طراح بوده است مطلع شوند, که این اطﻻعات به عنوان منابعی در پروژه هـای مشـابه قابـل استفاد است که در این پژوهش مجالی برای پرداختن به آن نیست.
3
CEUconf.ir
×دومین همایش ملی پژوهش های کاربردی در »مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری«
2nd National Conference on Applied Researches in Civil Engineering, Architecture and Urban planning
درخصوص پیدایش"برنامه دهی معماری",معماران معاصر و فعال دراین زمینه،چری وپتَرانیس به طور صریح اعﻻم نموده اند برنامه دهی معماری موقعی شروع شد که معماری آغازشد
ساختمانها همیشه براساس برنامه ساخته شده اند،به طریقی که تصمیم سازی ها انجام شده،طرحها شکل گرفته،ساختمان ها ساخته شده وبهاشِغالدرآمده اند. به گونه ای می توان ادعا نمود که باستانشناسان ساختمان ها را مورد کاوش قرار می دهند چون می خواهند از برنامه ی آنها سردرآورند امروزه اینکه فعالیت"برنامه دهی "رانمی توان از فعالیت" طراحی "جداکرد مورد تأیید اغلب معماران می باشد(.(duerk,1391
مطالعات در مورد برنامه دهی معماری با شکست پروژه "پروت ایگو 5" در سال 1960 اغاز شد این پروژه از نظر مسائل اقتصادی وظاهری موفق بود ولی با بی توجهی به نیازهای اجتماعی ورفتاری ساکنان , موجب تخریب فضاهای زیست شده بود وسرنجام این پروژه در سال 1976 تخریب شد, چارلز جکنز6 این تاریخ را زمان مرگ معماری مدرن نامید. این تحول موجب باز شدن افق جدیدی در طراحی معماری شد که به نیازهای ادراکی وروانی استفاده کنندگان ,توامان می پرداخت .به صورت رسمی برنامه دهی معماری از اواخر دهه 1960 وتحت تاثیر نظریه های اثبات گرا7 در طراحی معماری مطرح شد(.( duerk,1391 :1
دراین نظریه ها،توجه به نحوه ی بهره برداری صحیح ازمنابع انرژی،توجه به محیط زیست وبرآوردن نیازها ی روحی –روانی در کنار نیازهای کالبدی انسان ارزشمندشمرده شدو از آن پس ،ضرورت نگاه به امر تحقیق وآشنا شدن دقیق و صحیح با گستره ی عظیم موضوعات طراحی در دستور کار طراحان و مدارس معماری قرار گرفت طراحان متوجه شدند که برای دستیابی به اهداف طرح هایشان ﻻزم است که اطﻻعات مورد نیاز در مورد عﻻیق،نیازها،آرزوها،رفتارها،میزان مشارکت و وظایف افرادی که قراراست در آینده از مکان طراحی شده استفاده کنند،جمع آوری شود,همچنین آنهامتوجه شدندبرای برآوردن نیازهای محیطی،بایداطﻻعات دقیقی در زمینه های محیط طبیعی ومحیط مصنوع جمع آوری کرده وباهوشیاری کامل,ازاین اطﻻعات درفرآیندبرنامه دهی وطراحی استفاده کنند.
5.pruitt igoe
6.Charles jenks.
7.Positive Theories.
4
CEUconf.ir
×دومین همایش ملی پژوهش های کاربردی در »مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری«
2nd National Conference on Applied Researches in Civil Engineering, Architecture and Urban planning
امیر سعید محمودی معتقد است ویلیام ام.پنا (2001)8 پدر برنامه دهی در معماری استو تﻻش های قابل توجهی دراین عرصه انجام داده است ,پنا فرآیندی برای سازماندهی برنامه دهی معماری تدوین کرد که سالها بعد نتایج آن درکتاب "مسئله کاوی 9" وی منتشرشد,این کتاب بسیاری ازمعماران وکارفرمایانی را که میخواهند با گستره ی مسائل طراحی آشنا شوند،قبل ازپرداختن به فعالیت طراحی،راهنمایی می کند(.(duerk,1391:8
در دهه ی برنامه دهی به عنوان "بخش استاندارد یازقرارداد تکمیلی انجمنم عماران آمریکا
10 "مطرح شدو در آن کشور بسیاری ازمدارس معماری دروس“برنامه دهی”راجزو برنامه درسی خود قرار دادند دردهه ی ازآنجاکه بحث"برنامه دهی "دربرخی ازمراکزآموزشی به آتلیه ها وارد شد،دروس"برنامه دهی"درکارگاه های طراحی ادغام شدند (محمودی ,1389,ص.(79
اگرچه موضوع" برنامه دهی" تااوایل دهه دراغلب مراکز آموزش معماری مطرح,تدریس می
شدامّارفته رفته پس ازتوجه بیش ازحد به مباحث فرمگرای پست مدرن ودیکانستراکشِن درحرفه ی معماری،سرنوشت این درس نیز دستخوش تغییراتی شد،چنانکه درس مزبور درمقطع کارشناسی حذف گردیدو تنها در دوره های کارشناسی ارشد و دکتری به صورتیکسِری دروسنظری بین رشته ای درزمینه های روانشناسی محیط،ومحیطشناسی مطرح شد(محمودی .(1389,
در دوره های معاصر معمارانی چونادیت وپترانیس((2009گفته اند زمان آغاز برنامه دهی, همان زمان آغاز معماری بوده است, که مورد توافق اکثر معماران است.
برنامه دهی و مفهوم ان در مقوله طراحی پژوهی :
قسمت اول فرایند طراحی برنامه دهی است که واژه معادل آن در انگلیسی بریتانیایی بریفینگ11 است ,دیکشنری وبستر(" (1966 برنامه 12" را به صورت طرحی برای تعیین مراحل پیشبرد کار تعریف میکند(.(duerk,1391:8
