بخشی از مقاله
كليات تحقيق
مقدمه
انسان به عنوان موجودي اجتماعي يك رشته روابط با همنوعان خود برقرار مي سازد . مادر زندگي روزمره هميشه با انتخاب و گزينش سروكار داريم اين انتخاب زماني معني پيدا مي كند كه اولاً فرد توان و حق گزينش را داشته ، ثانياً جانشيني جهت انتخاب وجود داشته باشد ، ثالثاً فرصتهايي براي افراد به وجود آيد تا افراد بتوانند تصميم بگيرند و اين ميسر نخواهد بود ، مگر در سايه داشتن مدارسي كه نه تنها معلمان را در تصميم گيريها مشاركت دهند ، بلكه محيطي فراهم آيد كه دانش آموزان نيز جهت اين امر مهم .تربيت و آماده شوند .
چرا كه ‹‹موفقيت اشخاص در مجموعه شرايط ويژه اي رخ مي دهد كه شايد مهم ترين عامل تعيين كننده آن تصميم گيريهاي درست و به موقع آن اشخاص باشد ›› (قاضي 71 ـ 1370 ) و تصميم گيري درست هميشه با نظر مشخص فرد به دست نمي آيد بلكه در سايه مشورت و ياري خواستن از ديگران ميسر است . استفاده از خدمات راهنمايي و مشاوره ، اگر چه در جامعه ما به ويژه براي دانش آموزان و جوانان رو به افزايش است اما رشد آگاهي و آشنايي افراد و خانواده ها با خدمات راهنمايي و مشاوره در سطح بسيار بالايي نيست و
اميدواريم با تلاش رسانه هاي گروهي و نيز كوشش و تلاش افراد صاحب نظر در امر خدمات راهنمائي و مشاوره در سطح مطلوبي قرار بگيرد . و با بررسيهاي علمي فعاليت هاي مشاوره بايستي زمينه اين آگاهي را فراهم نمود .
بيان مسأله :
مشاوره و راهنمايي به منزلة فعاليت منظم و سازمان يافته در سال ( 1908 ) به وسيله شخصي به نام فرانك پارسونز كه به پدر راهنمايي حرفه اي مشهور است، آغاز شد . پارسونز فردي بود كه افكار انسان دوستانه داشت و نمي توانست در مقابل مصايبي كه براي ديگران ، بخصوص جوانان مهاجر ، وجود داشت خاموش بنشيند و گامي در جهت كمك به آنها بر ندارد . از اين رو فعاليت راهنمائي از ديدگاه نظري معناي بشر دوستانه دارد و در صدد است به ديگران ، به خصوص ستمديدگان جامعه ، به معناي وسيع كلمه كمك كند و آلامشان را تسكين دهد . مورد ديگر لزوم راهنمايي ، ضرورت اجتماعي آن است كه به اشكال مختلف در جامعه بروز مي كند. هر قدر جامعه گسترده‌تر و از پيچيدگي بيشتري برخوردار باشد .
ضرورت برقراري نظام راهنمائي و مشاوره به منزله‌ي نهادي در داخل نظام تعليم و تربيت آن جامعه ، بيشتر احساس مي شود ، از كوششهاي پارسونز كمتر از يك قرن مي گذرد و مشاوره به عنوان يك رشته كاملاً تخصصي در ميان رشته هاي ياورانه جايگاه خاصي يافته است . در كشور ما وزارت آموزش و پرورش ضمن تربيت معلم و تأليف كتابهاي درسي مخصوصي در 12 بهمن 1347 به تأسيس دفتر برنامه ريزي آموزش راهنمايي تحصيلي به منطور تمهيد مقدمات اجراي برنامة راهنمايي و برنامه ريزي راهنمايي تحصيلي كه از مهر 1350 شروع مي‌شد ، اقدام كرد. و برنامه راهنمايي از مهر 1350 با تغيير نظام آموزش وارد عرصه تعليم و تربيت گرديد و اين در حالي بود كه تسهيلات لازم از قبيل نيروهاي انساني تربيت
شده و ابزار كار و... فراهم نبود . و پس از 22 بهمن 57 كه انقلاب اسلامي به پيروزي رسيد برنامه راهنمايي مانند ساير برنامه ها با توجه به هدفهاي جديد مورد بررسي و ارزيابي قرار گرفت . نتيجة بررسي‌ها و مطالعات به آنجا منتهي شد كه : در 31/5/1358 با صدور بخشنامه‌اي در وظايف مشاوران تجديد نظر به عمل آمد و در سال تحصيلي 59ـ58 سيستم معلم مشاور اجرا گرديد. به موجب بخشنامة مذكور بدون آنكه تغييري در كادر برنامة راهنمايي داده شود ، از 22 ساعت كار موظف مشاوران 12 ساعت به تدريس اختصاص يافت . در
5/3/1359 يعني اواخر سال تحصيلي 59ـ58 تصميم گرفته شد تا تهية طرحهاي اجرايي هماهنگ با هدفهاي انقلاب برنامة راهنمايي و مراكز مشاوره و راهنمايي حذف و تعطيل گرديد . در سال تحصيلي 60ـ 1359 طرح تشكيل تربيت و اشتغال مربيان تربيتي به عنوان متوليان انقلاب در مدارس طرح ريزي و اجرا شد و اين برنامه به تدريج متوجه اجراي برنامة مشاوره و راهنمايي در مدارس گرديد و در سال 1364 به تشكيل هسته‌هاي مشاوره و راهنمايي در مناطق انجاميد . با ايجاد و تغيير بنيادي در نظام آموزشي در دوره متوسطه در سال تحصيلي
72ـ1371 ، براي اولين بار و بطور رسمي مشاوران در دبيرستان به كار گرفته شدند بنابراين، با توجه به فراز و نشيبي كه مشاوره در دنيا و همچنين در جامعه ما داشته و دارد. توجه به تربيت افراد متخصص و ورزيده و به كارگيري آنان در آموزش و پرورش باعث رشد و توسعه خدمات مشاوره در كشور مي شود ، با توجه به اهميت مسأله مشاوره در مدارس اين سوال پيش مي آيد كه مشاوران تا چه حد كارايي دارند . تا در گرايش ، توانايي و عملكرد دانش آموزان تغييرات مثبت به وجود آورند .
ضرورت و اهميت موضوع :
به منظور ايجاد ارتباط مطلوب با محيط و براي به كار گرفتن علايق و استعدادهاي دانش آموزان در مسيرهاي مناسب به نحوي كه نيازهاي جامعه از جهات مختلف تأمين شود و پيشرفت اقتصادي و صنعتي و ايجاد و گسترش رشته‌هاي تحصيلي متنوع و گسترش آموزشهاي حرفه اي و تحولات اجتماعي در زمينة دگرگوني طبقات اجتماعي و گسستن بندها ي اتكا و عواطف خانوادگي ، و اشتغال والدين در خارج از خانه و عدم آگاهي آنان از شيوه هاي راهنمايي كه با سرعتي بسيار شگرف رو به افزايش است . علاوه بر مطالب فوق ، مشكلات
خانوادگي ، عدم درك متقابل ، پيچيدگي ارتباط ، اعتماد به نفس پائين ، ناتواني در تصميم‌گيري و مشكلات آموزشي خصوصاً در نوجوانان و جوانان موجب توجه هر چه بيشتر به رشته هاي ياورانه شده است . در اين راستا ، بعد از وقفه اي چند ساله فعاليت هاي مشاوره هم در آموزش و پرورش و هم دانشگاه هاآغاز گرديده است يكي از مشكلاتي كه در شرايط فعلي ، جامعه با آن روبرو است كمبود نيروي انساني تربيت شده در امر مشاوره است كه اين امر خصوصاً در آموزش و پرورش بيشتر قابل لمس است و همچنين نيروهاي كه در امر مشاوره مدارس بكار گمارده شده اند . از رشته هاي غير مشاوره هستند كه ارتباط مشاوره در حد تخصص صورت نپذيرفته است .
افزون بر اين در اجراي هر برنامه اي بايستي امكانات و ابزار كار فراهم شود تا بتوان انتظار داشت اهداف برنامه تغيير يابد و نكته ديگر اينكه ارزيابي برنامه‌ها لازم است . اين امر به وسيله انجام فعاليت هاي پژوهش و به طور علمي امكان‌پذير است و نتايج آن در صورت استفاده توسط دست اندركاران مي تواند مفيد واقع شود . بنابراين با توجه به نقش مشاوران در مدارس ، رسيدگي به مشكلات تحصيلي دانش آموزان از نظر مسائل تحصيلي ، انتخاب رشته تحصيلي ، شغل و مسائل رواني و شخصي از مواردي است كه توجه به امر مشاوره و راهنمايي را ضروري و آنرا جزء لاينفك نظام آموزشي قرار داده است . در اين راستا توجه به موازين علمي و تحقيقاتي امري اجتناب ناپذير است تا بر اساس آن به نيازمندي‌هاي جامعه و ميزان اثر
بخشي فعاليت هاي انجام شده پي برده شود و به بهره‌گيري از نتايج تحقيقات ، برنامه هاي مناسب تري را طرح ريزي و به اجرا در آورد . ارائه خدمات مشاوره و راهنمايي در مدارس به نوجوانان كمك مي كند خود و دنياي خود را بشناسند آنها در مي يابند كه چه كسي هستند و چه كسي مي‌توانند باشند با ارائه اين خدمات در مدرسه مي توان مهارتهاي اجتماعي نظير كنترل خشم و مهارتهاي حل مسأله را به نوجوانان آموخت و از بروز بسياري از آسيب هاي اجتماعي نظير مصرف مواد مخدر و الكل ، پرخاشگري ، خودكشي و غيره جلوگيري به عمل آورد .
اهداف تحقيق :
هدف اصلي :
1ـ شناسائي ميزان كارايي و عملكرد مشاوران از ديدگاه دانش آموزان در شهرستان آمل
اهداف جزئي :
1- شناسائي ديدگاه دانش آموزان در مورد عملكرد مشاوران .
2- شناسائي ديدگاه دانش آموزان در مورد كارايي مشاوران .
3- شناخت رابطة بين جنسيت دانش آموزان و ديدگاه آنان در مورد عملكرد مشاوران .
4- شناخت رابطة بين جنسيت دانش آموزان و ديدگاه آنان در مورد كارايي مشاوران .
5- شناسائي رابطه بين عملكرد مشاوران و ميزان تحصيلات آنان از ديدگاه دانش آموزان دختر و پسر
6- شناسايي رابطه بين كارايي مشاوران و ميزان تحصيلات آنان از ديدگاه دانش آموزان دختر و پسر.
7- شناسايي و رابطه بين عملكرد مشاوران و رشته تحصيلي آنان از ديدگاه دانش آموزان دختر و پسر.
8- شناسايي رابطه بين كارايي مشاوران و رشته تحصيلي آنان از ديدگاه دانش آموزان دختر و پسر.
9- شناسايي رابطه بين عملكرد مشاوران و سابقه كاري آنان از ديدگاه دانش آموزان دختر و پسر .
10- شناسايي رابطه بين كارايي مشاوران و سابقه كاري آنان از ديدگاه دانش آموزان دختر و پسر.
فرضيات تحقيق :
1- نظر دانش آموزان در مورد عملكرد مشاوران مثبت است .
2- نظر دانش آموزان در مورد كارايي مشاوران مثبت است .
3- بين جنسيت دانش آموزان و ديدگاه آنان در مورد عملكرد مشاوران رابطه وجود دارد .
4- بين جنسيت دانش آموزان و ديدگاه آنان در مورد كارايي مشاوران رابطه وجود دارد .
5- بين ميزان تحصيلات مشاوران و عملكرد آنان از ديدگاه دانش آموزان رابطه وجود دارد .
6- بين ميزان تحصيلات مشاوران و كارايي آنان از ديدگاه دانش آموزان رابطه وجود دارد .
7- بين رشته تحصيلي مشاوران و كارايي آنان از ديدگاه دانش آموزان رابطه وجود دارد .
8- بين رشته تحصيلي مشاوران و عملكرد آنان از ديدگاه دانش آموزان رابطه وجود دارد .
9- بين سابقه كاري مشاوران و كارايي آنان از ديدگاه دانش آموزان رابطه وجود دارد .
10- بين سابقه كاري مشاوران و عملكرد آنان از ديدگاه دانش آموزان رابطه وجود دارد .
تعريف اصلاحات : تعريف نظري
1ـ كارايي : نسبت آنچه از تلاش و تكاپوي تشكيلات حاصل شده و آنچه به صورت منابع در تشكيلات به مصرف رسيده است . اثر بخشي يعني نسبت و ميزان تحقّق اهداف تشكيلات به تعبيري يعني ميزان و وصول به اهداف تعيين شده و سازمان و تشكيلات . بنابراين كارآيي مفهوم و موضوعي اقتصادي و اثر بخشي اساساً مفهومي كيفي و اجتماعي است . كارايي يعني كاري را درست انجام دادن و اثر بخشي يعني كار درست انجام دادن ( حسيني 1372 )
2ـ عملكرد : در وسيعترين مفهوم اين اصطلاح را مي توان معادل رفتار دانست يعني هر نوع فعاليت يا سلسله پاسخ ها كه تأثيري بر محيط مي گذارد . معهذا ، در زمينه هاي خاص اختلاف جزئي در معني اصطلاح مشاهده مي شود به عنوان نمونه ( a ) گاهي با پيشرفت ( achievement) برابر شمرده مي شود كه تلويحآً در بر گيرنده رفتار است . نكته قابل توجه اين است كه عملكرد غالباً رفتار در زمينه‌اي خاص تلقي مي شود كه پاسخ هاي خاص را ايجاب مي كند . مثلاً در آزمون ها ، اين كاربرد را نبايد با آزمون عملكردي ، كه در آن شخص اختصاصاً با آزمون‌هايي سرو كار دارد كه در آن ها نقش زمان به حداقل رسانده شده است . در مواردي عملكرد به رفتار آشكار و كفايت و يادگيري ، حالات يا فرآيندهاي پنهاني و مفروض درون ارگانسيم اطلاق مي شود ( پورافكاري جلد دوم )
3ـ مشاوره : مشاوره تعاملي ميان مراجع و مشاور است كه بدان وسيله به مراجع كمك مي شود تا پس از شناخت خويش ، تصميمات معقول و مقبولي اتخاذ كند . ( شفيع آبادي سال)
4ـ ديدگاه دانش آموزان : آنچه كه باعث گرايش مثبت يا منفي به سوي خدمات مشاوره مي شود ناشي از اطلاعات و نوع ارتباطي است كه مشاوران از خود بروز داده اند . بنابراين اگر مشاوران توانسته باشند ارتباط اصولي و منطقي در چهار چوب وظايف حرفه اي با دانش آموزان برقرار كرده باشند به نظر مي‌رسد اين ديدگاه و نگرش نسبت به فعاليت مثبت خواهد بود .
5ـ مراكز پيش دانشگاهي : به واحد آموزشي اطلاق مي شود كه به فارغ‌التحصيلان دوره سه ساله دبيرستان از طريق آزمون ورودي جهت گذراندن دورة يكساله پيش دانشگاهي ، در آن مركز پذيرفته شده و مشغول تحصيل مي‌شوند .
تعاريف عملياتي :
1ـ عملكرد: نمره اي كه هر فرد از پرسشنامه محقق ساخته كسب مي كند ميزان عملكرد مشاوران را نشان مي دهد . كه عملكرد از طريق سئوال ( 1، 3، 6، 8 ، 9، 11 ، 16،20 ،21 ،23) سنجيده مي شود.
2ـ كارايي : نمره اي كه يك فرد از پرسشنامه محقق ساخته كسب مي كند ميزان كارايي مشاوران را نشان مي دهد كه كارايي از طريق سئوال ( 2، 4، 5، 7، 10، 12، 13، 14، 15، 17، 18، 22، 24) سنجيده مي شود .
3ـ دانش آموزان دورة پيش دانشگاهي : كليه دانش آموزان دختر و پسر كه در سال تحصيلي 84ـ83 در شهرستان آمل مشغول به تحصيل مي باشند اطلاق مي‌شود.
4ـ مشاوره : به كليه مشاوران دبيرستانها كه در سال 84ـ83 در شهرستان آمل مشغول به خدمت مي باشند اطلاق مي شود كه شامل مشاوران زن و مرد داراي رشته هاي تحصيلي مختلف ، سابقه كاري مختلف ، و سطح تحصيلات متفاوت مي باشند .
فصل دوم
ادبيات و پيشنيه تحقيق
تاريخچه راهنمايي در جهان
راهنمايي به صورت اندرز دادن ، نصيحت كردن و نظاير آن در طول تمدن بشر به وسيلة پدر و مادر ، پيشوايان مذهبي وعّاظ ، معلمان و بسياري افراد ديگر انجام مي شده و مشاوره در درجة اول ميان روحانيون و در درجة دوم بين مشاوران طبي و حقوقي رواج داشته است ولي راهنمايي و مشاوره به معناي تخصصي امروز از اوايل قرن بيستم به تدريج معمول گرديده و تنها در چهل پنجاه سال اخير است كه يك گروه مشاوران حرفه اي با تخصص لازم مسئوليت سنگيني در زمينة راهنمائي و كمك به افراد انساني را به عهده گرفته اند .
راهنمايي با صنعتي شدن كشورها و ماشيني شدن مشاغل به صورت راهنمايي حرفه اي آغاز و به تدريج دامنة وسيع تري پيدا كرده مسائل رواني ، اجتماعي ، تحصيلي و تربيتي را شامل شده است . راهنمايي حرفه‌اي در سال 1908 براي اولين بار در آمريكا به وسيلة فرانك پارسونز با روش علمي انجام شده است . وي به منظور كارايي جوانان به تأسيس دفتر راهنمايي حرفه اي در بستن مبادرت كرد و از اين رو به پدر راهنمايي مرسوم شده است . در آمريكا در 1913 انجمن ملي هدايت حرفه اي به وجود آمد كه در پيشرفت راهنمايي مدارس تأثير زيادي داشت .
در انگلستان در قانون 1994 موضوع راهنمايي پيش بيني و از 1948 به مورد اجرا در آمد .
در فرانسه تحقيقات روان شناسي بينه و پيرون مقدمات علمي لازم را براي صدور دستور رسمي در باب راهنمايي حرفه اي در سال 1922 فراهم آورد و در تنظيم قانون سال 1938 مقررات و آئين نامه‌هايي تنظيم گرديد تا در پايان دورة ابتدايي استعداد كودكان تشخيص داده شده و كودك در سير استعدادش راهنمايي شود .
از آغاز سال 1945 مراكز راهنمايي حرفه اي در وزارت آموزش و پرورش فرانسه گسترش يافته و از 1960 ارتباط و همكاري كامل و مداومي ميان مؤسسات كه براي راهنمايي جوانان در مراحل مختلف عمل مي كردند به وجود آمده است .
به طور كلي اين فكر كه راهنمايي ، يكي از وظايف اصلي مدارس مي باشند . با اينكه از چندي قبل از جنگ هاي بين المللي به وجود آمده بود ، ولي پس از جنگ اول و به خصوص بعد از جنگ دوم قوّت گرفت و همه انواع راهنمايي اعم از حرفه‌اي ، تحصيلي و شخصي را شامل گرديد و امروز در اغلب كشورها ، مدارس نياز به يك مشاور را احساس و اهميت مسأله راهنمايي را درك مي كند .
پس راهنمايي به معناي جديد در تمام كشورها حتماً آمريكا كه در واقع مهد آن مي باشد ، فكري تازه است و او به گسترش و تكامل مي رود .
تاريخچة راهنمايي در ايران :
تاريخچه‌ي راهنمايي را در ايران مي توان به سه مقطع زماني مورد مطالعه قرار داد :
1ـ تمهيد مقدمات براي اجراي برنامة راهنمايي
2ـ برنامه ي راهنمايي قبل از انقلاب
3ـ برنامه ي راهنمايي بعد از انقلاب
1ـ تمهيد مقدمات براي اجراي برنامة راهنمايي
در سال 1332 با كمك وزارت كار و سازمان صنايع كشور و هيأت عمران بين‌المللي مركزي براي گزينش هاي صحيح تأسيس گرديد . در اين مركز تعدادي از كاركنان وزارتخانه هاي مختلف از جمله وزارت آموزش و پرورش مأمور خدمت شدند و ضمن آموزش هاي لازم تحت نظر متخصصان مركز شروع به فعاليت كردند . مركز مذكور نشريات ووسايل اندازه گيري متعددي براي انتخاب‌هاي استخدامي و آموزشها تمهيد نمود و بعدها تحت عنوان مركز مطالعات و راهنمايي هاي استخدامي ضميمه موسسة علوم اداري دانشكده حقوق شد . مركز مورد بحث براي اولين بار در ايران تست هاي رواني و معلوماتي استاندارد شده تهيه كرد و با روش علمي مسابقات انتخابي مختلف را براي سازمان ها و مؤسسات گوناگون انجام داد . اين مركز براي
اولين بار مسابقات عمومي دانشگاه در سال 1337 به وسيلة استفاده از تست برگزار كرده . مركز مطالعات و راهنماييهاي استخدامي در سال 1339 به درخواست وزارت آموزش و پرورش كلاس كارآموزي هدايت حرفه اي جهت منتخبي از دبيران تهران به مدت يك سال تشكيل داد و از آن سال به بعد برنامه هاي راهنمايي حرفه اي براي دانش آموزان و دانشجويان
مبادرت كرد . براي اولين بار در كنفرانس تعليمات متوسطه كه در ارديبهشت 1337 در مشهد تشكيل شده مدرسه راهنمايي به صورت جدي مورد بحث قرار گرفت ومقرر گرديد كه براي عملي ساختن برنامة راهنمايي ، مطالعاتي آغاز شود . سپس عده اي از متخصصان خارجي و داخلي پس از چند ماه بررسي برنامة مقدماتي امر را تهيه و طرحي در اين زمينه ارائه كردند . اين در طرح در كنگره فرهنگيان كه در مرداد 1337 در تهران تشكيل شد مورد مطالعه قرار گرفت و پس از اصلاحاتي به اضافه كردن يك فصل به آئين نامة دبيرستانها در مورد
برنامة راهنمايي منتهي گرديد . در اين آئين نامه كه در تيره ماه 1338 به تصويب شوراي عالي فرهنگ رسيده ، مقرر شد هر يك از دبيرستانها كه آمادگي كامل از نظر وسايل و افراد مجرب و متخصص پيدا كردند ، با اجازة ادارة كل تعليمات متوسطه اجراي برنامة راهنمايي را آغاز كنند .ولي با مطالعاتي كه به عمل آمد ، به علت عدم آمادگي مدارس تصميم گرفته اجراي اين برنامه تا فراهم شدن وسايل و نيروي انساني متخصص به تعويق افتد . بدين منظور عده اي از كارشناسان وزارت آموزش و پرورش براي تحصيل و تحقيق درباره مسائل راهنمايي به خارج از كشور اعزام شدند و به علاوه مركز راهنمايي دانش آموزان در اداره كل تعليمات متوسطه تأسيس گرديد . در طي سال تحصيلي 38ـ1337 آموزش لازم به دبيران
راهنما و مشاوران راهنمايي اين مدارس از طريق تشكيل جلسات عمومي و خصوصي داده شده و به تمهيد مقالات و پلي كپي هايي براي دبيران مدارس فوق‌الذكر اقدام گريد.
در كنفرانس تعليمات متوسطه كه در بهمن 1337 در آبادان تشكيل گرديد نيز در زمينة راهنمايي و امكانات اجرايي آن مطالعاتي انجام گرفت . در تصميماتي كه در كنفرانس تعليمات متوسطه در آبادان گرفته شد عبارت بود از :
الف : ايجاد كلاس هاي كار آموزي در زمينة امور مشاوره وراهنمايي براي دبيران .
ب : تهية تست هاي استاندارد شده
با وجود اينكه مركز راهنمايي ادارة كل تعليمات متوسطة اقداماتي را به منظور فراهم كردن وسايل و تمهيد مقدمات راهنمايي انجام داده با اين حال به علل مختلف از جمله تغيير اعضاي آن ، منحل شد ، ولي به علت تغييرات اجتماعي و اقتصادي و توسعة صنايع لزوم امر راهنمايي در ايران احساس و به تغيير نظام آموزش و پرورش منجر گرديد . طرح نظام جديد در شوراي آموزش وپرورش كه در آبان ماه 1343 براي بررسي و تجديد نظر در نظام آموزش و پرورش تشكيل شد تهيه گرديد يكي از ويژگي هاي اين طرح شناخت استعداد و علايق و راهنمايي دانش‌آموزان ، تشكيل برنامة راهنمايي بود . در سال 1344 اداره راهنمايي در اداره كل مطالعات و برنامه هاي براي تكميل اقدامات قبلي در زمينة راهنمايي تشكيل شد و اقداماتي انجام گرديد و در سال 1345 كه نظام جديد آموزش و پرورش در كلاس اول دبستان پياده شده فكر تهية پروندة تحصيلي براي دبستان‌ها مطرح و در چهارمين سال اجراي نظام آمادة توزيع گرديد .
يكي از اقدامات مؤثر و مفيدي كه براي تأمين نيروي انساني متخصص اين برنامه به عمل آمده اين بود كه در تاريخ اول آذر ماه 1346 وزارت آموزش و پرورش به موجب اساسنامه هاي مصوب يكصدو چهل و پنجمين جلسة شوراي مركزي دانشگاه ها از دانشكده هاي تعليم و تربيت و مدارس عالي كشور براي تربيت مشاور راهنمايي استعداد طلبيد . دانشسراي عالي تهران ( دانشگاه تربيت معلم فعلي ) براي انجام دادن اين منظور از سال 1346 به تأسيس دورة ليسانس و فوق ليسانس مشاوره و راهنمايي اقدام كرد و معاقب آن ساير دانشكده
هاي علوم تربيتي و روان شناسي به تربيت مشاور دست زدند . وزارت آموزش و پرورش ضمن تربيت معلم و تأليف كتاب هاي درسي مخصوص در 12 بهمن 1347 به تأسيس دفتر برنامه ريزي آموزش راهنمايي تحصيلي به منظور تمهيد مقدمات اجراي برنامة راهنمايي و برنامه ريزي دورةراهنمايي تحصيلي كه در مهر 1350 شروع مي‌شد اقدام كرد.
برنامة راهنمايي قبل از انقلاب
از مهر 1350 كه اولين كلاس دورة راهنمايي تحصيلي تشكيل شد تا 22 بهمن 1357 كه انقلاب اسلامي به پيروزي رسيد ، در زمينة اجراي برنامة راهنمايي فعاليت هاي زيادي انجام گرفت كه به شرح زير مي باشد .
ـ آشنا ساختن كاركنان آموزش و پرورش و اولياي دانش آموزان با برنامة مشاوره راهنمايي
ـ اعزام مشاوره راهنمايي به مدارس راهنمايي تحصيلي
ـ برنامه ريزي و تعيين خط مشي امور مشاوره راهنمايي مدارس راهنمايي تحصيلي و نظارت بر اجراي آنها .
ـ تهية پرونده تحصيلي ، پرسشنامه ها و فرم هاي مختلف به منظور گردآوري اطلاعات لازم در مورد دانش آموزان
ـ تهية بروشورهاي شغلي و تحصيلي
ـ تهيه و اجراي تست هاي مختلف پيشرفت تحصيلي و رواني
ـ تشكيل كلاس ها ي كار آموزي و سمينارها و تهية نشريات تخصصي براي مشاوران
ـ توجه خاص به اجراي برنامه هاي شناخت حرفه و فن ، هنر و فعاليت‌هاي مكمل برنامه براي فراهم كردن امكانات شناخت و بروز استعدادهاي دانش آموزان
ـ ايجاد مراكز مشاوره و راهنمايي و توجه خاص به تشكيل شوراهاي راهنمايي مدارس و مطالعة علمي در موارد خاص .
ـ تهيه طرح هايي براي ادامة تحصيل و تكميل معلومات عده اي از مشاوران و رؤساي مراكز مشاوره و راهنمايي در داخل و خارج كشور.
- تشكيل كميته ي از استادان مشاوره و راهنمايي براي بحث و بررسي مسائل مربوط به مشاوره و راهنمايي و بالا بردن سطح كيفي تربيت مشاور و طرح‌ريزي‌هاي لازم در اين مورد .
- اقداماتي براي تصميم و اجراي برنامة راهنمايي در سطوح مختلف تحصيلي
- تهية مقدمات ارزشيابي برنامة راهنمايي .
برنامة راهنمايي بعد از انقلاب
پس از 22 بهمن 57 كه انقلاب اسلامي به پيروزي رسيد برنامة راهنمايي مانند ساير برنامه ها با توجه به هدف هاي جديد مورد بررسي و ارزيابي قرار گرفتن نتيجه بررسي و مطالعات به آنجا منتهي شد كه در سال 31/5/58 با صدور بخشنامه اي در وظايف مشاوران تجديد نظر به عمل آمد . و در سال تحصيلي 59ـ58 سيستم معلم مشاور اچرا گرديد . به موجب بخشنامه مذكور بدون آنكه تغييري در كادر و برنامة راهنمايي داده شود ، از 22 ساعت كار موظف مشاوران 12 ساعت به تدريس اختصاص يافت .
در 5/3/59 يعني اواخر سال تحصيلي 59ـ58 تصميم گرفته شد تا تهية طرحهاي اجرايي هماهنگ با هدف هاي انقلاب برنامة راهنمايي و مراكز مشاوره و راهنمايي حذف و تعطيل گردد.
در سال تحصيلي 60ـ1359 طرح تشكيل تربيت و اشتغال مربيان تربيتي به عنوان متوليان انقلاب در مدارس طرح ريزي و اجرا شد و اين برنامه به تدريج متوجه اجراي برنامة مشاوره و راهنمايي مدارس گرديد و در سال 1364 به تشكيل هسته هاي مشاوره و راهنمايي در مناطق انجاميد . تصويب تأسيس دوره‌هاي كارشناسي و كارشناس ارشد مشاوره و راهنمايي توسط شوراي عالي برنامه ريزي در ارديبهشت ماه 1367 به تشكيل دوره هاي مذكور در دانشگاه هاي مختلف انجاميد و هم اكنون در تعدادي از دانشگاه هاي دولتي و دانشگاه آزاد
اسلامي اين دوره ها داير و با تمام ظرفيت براي تأمين نيازهاي كشور فعاليت مي‌كنند . علاوه بر آموزش و پرورش ، سازمان بهزيستي ، نهادها و بنيادها و دفاتر خصوصي به تشكيل مراكز مشاوره و راهنمايي مبادرت نموده‌اند از جمله اقدامات خدمات راهنمايي فوري از طريق تلفن كه تحت عنوان صداي مشاور فعاليت مي‌كند .
تعريف راهنمايي :
راهنمايي در معناي وسيع كلمه اختصاص به زمان ما ندارد و از وقتي كه انسان حيات اجتماعي خود را آغاز كرده به شكلهاي مختلف وجود داشته است قديمي ترين شكل راهنمايي در مسائل ديني و انجام آداب و رسومي كه رهبران مذهبي به جا مي آورند ، ظاهر شده است و پيامبران و پيشوايان ديني اولين راهنمايان تاريخ بشري بوده اند ، بنابراين راهنمايي با خلقت انسان همزمان بوده است . راهنمايي كه معني لغوي آن هدايت ، ارشاد و اداره كردن است مفهوم گسترده اي دارد و از ديدگاه هاي مختلف تعاريف متفاوتي براي آن ارائه داده اند . د رمفهوم كلي و عام گاهي پند و اندرز ، مطالعه كتابها و مقاله ها و گوش دادن يك سخنراني و خطابه مي تواند راهنمايي باشد و به فرد بينش دهد و يا به حل مشكل فرد در زمينه هايي كمك كند . اصولاً راهنمايي از هر ديدگاهي كه در نظر گرفته شود به خاطر كمك به فرد براي شناخت خود و نيل به درجات بالاتري از كمال و معرفت اعمال مي گردد. در ادامه برخي از تعاريف صاحب نظران را درباره راهنمايي ذكر مي كنيم :
شوتزر واستون (1974 ) معتقدند راهنمايي جرياني است كه فرد را به شناخت خود و محيط پيرامون ياري مي دهد . ( شفيع آبادي ، سال 1371 )
مك دانيل ( 1965 ) معتقد است راهنمايي وسيله كمك به فرد در درك به كار بردن آگاهانه فرصتهاي تحصيلي و شخصي است كه در اختيار دارد يا مي تواند داشته باشد و به عنوان كمكي منظم به همه دانش آموزان براي رسيدن به يك سازگاري رضايت بخش در مدرسه و در زندگي است . تراكسلر (1957) معتقد است راهنمايي فرد را قادر مي سازد تا توانائيها و رغبتها و شخصيت خويش را بشناسد و در صورت امكان ، در صدد توسعه رشد آنها بر آيد و سرانجام با توجه به اهدافش اداره زندگي خويش را بشناسد ( نوابي نژاد ، 1373 )
به طور كلي مي‌توان گفت كه راهنمايي ، جريان بررسي همه جانبه فرد با استفاده از ابزار و فنون گوناگون است كه نهايتاً فرد را ياري مي دهد تا تواناييها و محدوديتهايش را بشناسد و بر اساس چنين شناختي تقصيمات مناسب و منطقي براي تأمين نيازهاي فردي و اجتماعي اتخاذ كند و به كمال و خود ـ رهبري برسد . ( شفيع آابادي ، 1371 )
انواع راهنمايي :
راهنمايي اين معادل را در اولين كلمه اي كه در نوشته خود استفاده مي كنيد بياوريد . قسمت عمده اي از فعاليت هاي آموزشي است و عده اي ا زمتخصصان راهنمايي و تعليم و تربيت را مترادف دانسته‌اند. بروئر وسعت راهنمايي را در حدي مي داند كه كليه امور تعليم و تربيت را در بر مي گيرد . او در كتاب ‹‹ تعليم و تربيت به صورت راهنمايي ›› ( 1932 ) مي گويد كه تعليم و تربيت چيزي جزء راهنمايي نيست .
هاكس نيز گفته است كه ‹‹ تعليم وتربيت به معناي راهنمايي و راهنمايي به معناي تعليم و تربيت مي باشد ›› (حسيني ،1372 ) با اين حال انواع راهنمايي را از نظر موضوع مي توان به شرح زير بيان كرد .
1ـ راهنماي تحصيلي : اين نوع راهنمايي اختصاص به كمك كردن شاگرد در زمينه انتخاب و درس و رشته تحصيلي ، اطلاع از مقررات آگاهي از مقرّرات امتحان و رفع مشكلات درسي كه نهايتاً به موفقيت دانش آموز در امور تحصيلي منجر مي شود دارد .
2ـ راهنمايي شغلي يا حرفه اي : اين نوع راهنمايي ، اختصاص به ارشاد و هدايت دانش اموز در انتخاب شغل يا حرفه و كار دارد . بديهي است شاگرد را بايد به مشاغلي هدايت كرد كه استعداد ، سوابق و تجارب لازم را براي آن داشته باشد. جنبه ديگر راهنمايي شغلي ، آگاه كردن دانش آموزان از امكانات و موقعيت هاي شغلي در دنياي اوست .
3ـ راهنمايي سازش يا انطباق : اين نوع راهنمايي به رشد عاطفي دانش آموزان در سازگاري با خويشتن ، دوستان ، اطرافيان و به طور كلي محيط زندگي كمك مي كند . موضوعات اين نوع راهنمايي متنوع است ا زجمله چگونه احساسات خود را بيان كنيم كه به خود و ديگران صدمه نزنيم و گاهي راهنمايي كاري مشكل است چه بسا از شاگردان به علل مختلف رواني
، مادي و خانوادگي نمي‌توانند با محيط سازش پيدا كنند ، بديهي است تشخيص اين نوع دانش آموزان امري است دقيق و دشوار و احتياج به تخصص و منابع كمكي دارد . ( اردبيلي ، 1372 )
4ـ راهنمايي اجتماعي : اين نوع راهنمايي اختصاص به گروه معيني نداشته و درباره مسائلي اجتماعي مي باشد . در اين نوع راهنمايي ، افراد مختلف درباره گرفتاريهاي اجتماعي هم چون ازدواج ، طلاق ، امور خانوادگي و بهداشت و ... مي‌توانند به مشاوره مراجعه كنند . راهنمايي ممكن است به صورت فردي و يا گروهي اجرا شود .
در راهنمايي فردي يك نفر به تنهايي راهنمايي مي شود ولي در راهنمايي گروهي تعداد راهنمايي شوندگان بيش از يك نفر است و عدّه‌اي براي نيل به هدف يا اهدافي معين در يك زمان در محلي دور هم جمع مي وشد در راهنمايي گروهي ، افراد مشكل عاطفي و رواني خاصي ندارند بلكه خواهان كسب اطلاعات در زمينه‌هاي مختلف از قبيل تربيتي ، شغلي ، اجتماعي ، بهداشتي و خانوادگي هستند تا بتوانند با اتخاذ تصميمات درست و مناسب ، آينده با مشكلي مواجعه نشوند .
