بخشی از مقاله
مقدمه:
هدف کلی آموزش وپرورش انتقال اطلاعات و معلومات بشری از یک نسل به نسل دیگـر و ایجـاد تغییـرات مطلـوب در رفتـار فـرد اسـت. راهنمایی و مشاوره تحصیلی که هدف آن کمک به پیشرفت تحصیلی است، نقشی تسهیل کننده در تحقق هدف های آموزش وپـرورش بـه عهده دارد. راهنمایی بخش عمده ای از فعالیت های آموزشی است و حتی عـده ای از متخصصـان، راهنمـایی و تعلـیم و تربیـت را متـرادف می دانند. در سال 1392 در الگوی راهنمایی به صورت جریانی همانند با تعلیم و تربیت که اساس آن را به بروئر نسبت داده اند این مطلـب که تعلیم و تربیت چیزی جز راهنمایی نیست عنوان شده است. در سال 1915 بلومفیلد خطاب بـه عـدهای از معلمـان اعـلام داشـت کـه مفهوم امروزی تعلیم و تربیت به معنای راهنمایی و راهنمایی به معنای تعلیم و تربیت است (حسینی، .(17 :1381
نمونه وظایف و مسئولیتهای مشاوره مدرسه:
- تدریس واحدهای درسی که بر اساس ضوابط بر عهده مشاور می باشد از جمله دروس برنامـه ریـزی تحصـیلی، شـغلی و آداب و مهارتهای زندگی.
- تنظیم پرونده مشاورهای برای دانشآموزان و هنرجویان.
- مطالعه و بررسی وضعیت دانش آموزان و هنرجویان با استفاده از عملکرد تحصیلی و پرونـده تحصـیلی آنـان و ارتبـاط بـا سـایر عوامل آموزشی و پرورشی واحد آموزشی مربوط.
- انجام مصاحبه مشاورهای با دانشآموزان و هنرجویان و خانواده آنها.
- راهنمایی و مشاوره تحصیلی دانش آموزان و هنرجویان بهمنظور رشد و ارتقای مهارتهای تحصیلی و راهنمایی آنان در انتخـاب رشتههای تحصیلی، متناسب با شرایط و امکانات فردی و محیطی.
- ارایه خدمات راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفه ای و اطلاع رسانی به دانش آموزان و هنرجویان به منظـور طـرح ریـزی شـغلی بـا استفاده از روشها و ابزارهای مناسب.
- اطلاعرسانی به دانشآموزان و هنرجویان و خانوادهها درزمینه منابع و امکانات تحصیلی و شغلی با استفاده از نشریات، بروشورها و ... .
- مطالعه وضعیت رفتاری دانش آموزان و هنرجویان از طریق مشاهده، ارتباط با والدین و سایر عوامل آموزشـی و پرورشـی واحـد آموزشی مربوط و سایر منابع و روشها.
- مطالعه پرونده مشاوره ای دانش آموزان و هنرجویان و استفاده از آن در ارایه خدمات راهنمایی و مشاوره و اطلاع رسانی درزمینه استعدادها و توانمندیهای آنان و برنامهریزی درزمینه بهداشت روان دانشآموزان.
- اقدام پژوهشی درزمینه نیازها و مشکلات و اختلالات روانی - رفتاری و موضوعات طرحریزی تحصیلی - شغلی دانـشآمـوزان و هنرجویان و استفاده از نتایج آنها در امور بهداشت روان.
محقق در این پژوهش در پی بررسی وضعیت موجود و مطلوب مشاوره تحصیلی در مدارس راهنمایی شهرستان بیسـتون مـی باشـد و در خصوص توانمندسازی مشاوران راهکارهایی ارائه داده است.
×
2
بیان مسئله:
مشاوره بهره گیری از یک رابطه اصولی و ماهرانه برای تسهیل خودشناسی، قابلیت پذیرش و رشد عاطفی و رشد مطلوب تواناییهای فردی است. هدف همه جانبه آن فراهم نمودن فرصتی برای حرکت به سوی زندگی رضایت بخش و هدفمنـد اسـت (انجمـن مشـاوران انگلـیس، .(1991 مشاوره تحصیلی اختصاص به دانشآموزان مدارس و دانشجویان دارد که برای کمـک و راهنمـایی آنـان درزمینـه انتخـاب رشـته تحصیلی در دوره دبیرستان، انتخاب رشته تحصیلی دانشگاهی، اطلاع از مقررات و شرایط و قوانین مدرسه یـا دانشـگاه و یـا هـر مسـأله و مشکلی که در محیط تحصیل برای آن ها ممکن است پیش بیاید دارد، رفع این نوع مسائل و مشکلات به عهده مشـاوران تحصـیلی اسـت. مشاور تحصیلی خوب باید حتماً برای دانش آموزان خود وقت گذاشته و به آن ها راه های افزایش تمرکز و افزایش یادگیری و روش مطالعـه هر درس را توضیح دهد (سلطانیه، .(1392
برنامه تعلیم و تربیت فردی و اجتماعی که شامل تربیت اخلاقی و شغلی هم میگردد، بخش اساسی برنامـههـای هـدایتی در هـر مدرسـه می باشد. تدارک برنامه های هدایتی در مدرسه جزئی از تاثیراتی است که مدارس باید بر دانش آموزان داشته باشند. در این رابطـه، قبـل از همه باید از تدابیر مدرسه در مورد برنامه های هدایتی آگاه شد. ساختار فعالیت های راهنمایی چیست؟ تعلیم و تربیـت فـردی و اجتمـاعی چگونه سازمان می یابد؟ کارکنان باید دارای چه تخصص و کارآموزی باشند؟ آیا توجه بیشتر مدرسه به یک موضوع، مسائل دیگر موردنیـاز دانشآموزان را تحت تأثیر قرار خواهد داد؟ اگر خط مشی مدرسه در مورد برنامههای تحصیلی تأکید زیادی بر موضعات درسی داشته باشد برای برنامه هایتعلیم و تربیت فردی و اجتماعی جایی باقی خواهد ماند؟ اگر تدابیر مدیریتی مدرسه عمدتاً بر حفظ تعلیم و تربیت تأکیـد نماید و کودکان مشکل دار به عنوان موجوداتی که باید از دستشان رها شد و نه به عنوان افراد نیازمند به کمک در نظر گرفته شوند، آنگـاه کیفیت برنامههای هدایتی بهطور جدی کاهش مییابد (اصغری پور، .(28 :1392
در آموزشوپرورش محور کار آماده کردن فرد برای زندگی فردی و اجتماعی است لذا در باب ضرورت و اهمیت استفاده از این خـدمات در آموزشوپرورش میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
-1 تأمین و ارتقای بهداشت روان دانشآموزان و ضرورت شناخت و توجه به این تفاوت در امر تعلیم و تربیت. -2 وجود تفاوتهای فردی در دانشآموزان و ضرورت شناخت و توجه به این تفاوت در امر تعلیم و تربیت.
-3 شناخت استعدادهای عمومی و اختصاصی دانشآموزان با ابزارها و روشهای علمی و کمک به آنان در جهت هـدایت و پـرورش این استعدادها.
-4 تغییر روزافزون کمی و کیفی رشته های تحصیلی و لزوم اطلاع رسانی و راهنمایی دانش آموزان درزمینه انتخاب و ادامه تحصـیل در رشته تحصیلی مناسب با توجه به توانمندیها و علایق ایشان.
-5 ایجاد تنوع و پیچیدگی در مشاغل و ایجاد گرایش های مختلف شغلی در جامعه و ضرورت اطلاعرسانی و توجـه بـه اسـتعدادها، قابلیتها و علایق دانشآموزان.
-6 راهنمایی دانش آموزان درزمینه ویژگی ها و نیازهای دوره سنی بهویژه دوران بلوغ که خود یک نوع بحـران هویـت را بـرای فـرد ایجاد میکند.
-7 لزوم آموزش مهارتهای زندگی به دانشآموزان و ایجاد توانایی و قدرت سازگاری در آنان.
-8 وجود انواع آسیبهای اجتماعی و مشکلات عاطفی، روانی، رفتاری و خانوادگی (دفتر مشاوره تربیتی، .(1391
ارزیابی کیفیت خدمات مشاوره و راهنمایی در مدارس در سطح راهنمایی به علت اینکه در این سن دانشآموزان دوران طغیان و سرکشـی نوجوانی را طی می نمایند، هدف اصلی مقاله حاضر را تشکیل می دهد و در این راستا مقاله حاضر کوشیده اسـت در جهـت ارائـه خـدمات مشاوره ای باکیفیت بالا راهکارهایی را ارائه نماید. برای دست یابی به هدف فوق با استفاده از روش کتابخانهای، بررسـی اسـناد و همچنـین مراجعه میدانی به مدارس جهت بررسی بیشتر. در پی پاسخگویی به سؤالات زیر است:
(1 مهمترین عواملی که سبب کاهش کیفیت مشاورهای میشود چیست؟ (2 چه عواملی در افزایش کیفیت خدمات مشاوره و راهنمایی مؤثرند؟
3
(3 میزان آشنایی معلمان و مدیران و والدین با ضرورت خدمات مشاورهای در چه حدی است؟ (4 در جهت توانمندسازی مشاوران مدرسه از چه راهکارهایی می توان استفاده کرد؟
×
مبانی نظری و پیشینه:
مشاوره تحصیلی: این نوع از مشاوره اختصاص به دانش آموزان مدارس و دانشجویان دارد کـه بـرای کمـک و راهنمـایی آن هـا در زمینـه انتخاب رشته تحصیلی دانشگاهی، اطلاع از مقررات و شرایط و قوانین مدرسه یا دانشگاه و یا هر مسئله و شـکلی کـه در محـیط تحصـیل برای آن ها پیش بیاید دارد. رفع این نوع مسائل یا مشکلات به عهده مشاوران تحصیلی است. مشاور تحصیلی خوب باید حتماً برای دانش آموزان خود وقت گذاشته و به آن ها راه های افزایش تمرکز و افزایش یادگیری و روش مطالعه هر درس را توضیح دهد (سلطانیه، .(1392
نظریه درمان رفتاری -شناختی را در سال 1955 آلبرت الیس، متخصص روانشناسی بالینی از دانشگاه کلمبیا معرفی کرد. الیس مشابه آدلر واکنش های عاطفی و رفتاری فرد را ناشی از نگرش ها و اعتقادات وی می داند. او معتقد است که منبع مشکلات شخص امـور خـارجی و رویدادها نیست، بلکه حاصل برداشت وی از آن امور و رویدادهاست (هاوتون: .(1993 براساس این نظریه وقتی تفکر و رفتار شخص عقلانی است وی امیدوار، کارآمد و توانمند است. روان درمانگری که اصول درمانی-رفتاری-شناختی را به کار مـی گیـرد، ضـمن برقـراری روابـط حسنه با فرد و پذیرش غیر مشروط وی با آموزش باورها و افکار جدید در جریان درمان مداخله می کند. فرض بر این اسـت کـه خـدمات یاورانه مشاوران می تواند در رفع یا تعدیل مشکلات دانش آموز مفید واقع شود.
یانک (2015) در مطالعه ای کیفی در دانشگاه اوهایو ویژگی های مشاوران مدرسه را مورد بررسی قرار داد. مشاوران مدرسـه بایـد مراقـب باشند که هنگام مشاوره تعصبات مثبت و منفی خود را دخالت نداده و تفاوت های فردی دانش آموزان را در نظر بگیرند. پیرسون ( 2015) مشاوران حرفه ای مدارس و کسانی که سابقه کاری طولانی دارند در پژوهش اسلوگتر (2015) اعلام داشـتند کـه رضـایت شـغلی بـالایی دارند. گلیمور (2015) تفاوتی میان ادراک مدیران از نقش مشاوران و ادراک مشاوران از نقش مشاور در مدرسه را مورد بررسی قـرار داد و نشان داد که این دو تفاوت معنی داری ندارند.
سپهریان (1394) در پژوهشی نشان داد که آموزش مهارت های زندگی و مشاوره گروهی رویکردهـای مناسـبی در زمینـه کـار بـا دانـش آموزان ناموفق تلقی می شوند. یافته های پژوهش امینی (1392) حاکی از آن است که راهنمایی تحصیلی منجر بـه اتصـال محکـم بـین دانشجو و استاد و در نتیجه کمک به حل مشکلات احتمالی موجود در برنامه های آموزشی و جلوگیری از اتلاف زمان و رفع نواقص موجود در برنامه ها خواهد شد. پیروی (1390) تقویت نقش حمایتی و هدایتی استادان و تسهیلاتی برای انجام برنامه های مشـاوره حمـایتی در جهت بهبود عملکرد تحصیلی را توصیه می نماید. شکورنیا (1390) در پژوهشی نشان داد که دانشجویان نسبت به اهمیت و نقش سازنده مشاوره و راهنمایی تحصیلی نگرش مثبتی دارند، اما از شرایط موجود مشاوره و راهنمایی تحصیلی در دانشگاه رضایت ندارنـد. تحقیقـاتی درباره تأثیر مشاوره و روان درمانی در تعدیل مسائل و مشکلات افراد انجام شده است. سازمان ملی جوانان ( (1383 در مورد نقش مشاوره در حل مسائل جوانان، از جمله مسائل تحصیلی می نویسد که نتایج پژوهش این سازمان موید آن است که مشاوره نقشی پـر اهمیـت در زندگی جوانان امروزی داشته است و روز به روز بر میزان اهمیـت آن افـزوده مـی شـود. فاضـلی ( 1383) نقـش خـدمات مراکـز مشـاوره دانشجویی را بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان مثبت ارزیابی کرده است.
