بخشی از مقاله
کرم سیب یکی از مخربترین آفات درختان میوه محسوب میشود که در ابتدا در منطقه اوراسیا وجود داشت، اما طی دو قرن گذشته در سراسر جهان پراکنده شد و با توجه به کشت تجاري سیب و گلابی، به عنوان یکی از خسارتزاترین آفات شناخته شده است (Franck .et al. 2007, Thaler et al. 2008) کرم سیب در اکثر مناطقی که سیب کشت میشود داراي سه نسل در سال است (رجبی و همکاران 1359، (Alston et al. 2010، ولی در مناطق کوهستانی روي سیب و گردو دو نسل در سال گزارش شده است. نسل اول کرم سیب قادر به ایجاد خسارت به میوه نیست اما لاروهاي نسل دوم و سوم آفت خسارت قابل توجهی را به محصول وارد میکنند (رجبی و همکاران، .(1385
کرم سیب تقریبا هر ساله درختان میوه دانهدار را با جمعیتی قابل ملاحظه مورد حمله قرار میدهد، به طوري که خسارت آن از سطح زیان اقتصادي تجاوز میکند. به همین دلیل این حشره در زمرهي آفات کلیدي قرار دارد. در مناطق مختلف جهان در اثر استفاده درازمدت از حشرهکشها، افزایش مقاومت کرم سیب به حشرهکش-هاي شیمیایی مختلف گزارش شده است (Charmillot et al. 2005, Reyes et al. 2007, Stara and Kocourek
.2007)
تحقیقات Gorzka and Olszak (2011) نشان داد که کرم سیب به حشرهکشهاي گروه پیروتروئیدي مقاوم شده است. این نگرانی وجود دارد که پس از کاربرد مداوم سموم حشرهکش، اکوتیپهاي مقاوم آفت به سموم بوجود آیند. وجود این مشکل و سایر مسایل مهم ناشی از کنترل شیمیایی از قبیل انهدام دشمنان طبیعی و اثرات سوء روي محیط زیست، استفاده از روشهاي کنترل غیر-شیمیایی این آفت و به ویژه تدوین یک برنامه مدیریت تلفیقی براي کنترل آن را امري اجتنابناپذیر میکند. لازمهي ایجاد برنامه مدیریت تلفیقی هر آفت، داشتن آگاهی کامل از زیست شناسی، بوم شناسی، آستانهي زیان اقتصادي و تغییرات جمعیت آن آفت میباشد. ردیابی آفات، مولفه اساسی در برنامه مدیریت آفات میباشد که میتواند اطلاعات قابل اعتماد و با ارزشی براي پیش بینی زمان و میزان خسارت آفات ارایه دهد. براي برنامه پایش راهکارهایی از جمله کاربرد تله فرمونی (که براي
بالپولکداران بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد) و روش درجه-روز وجود دارد (Durant et al. 1986, Knodel and
.Agnello 1990, Vincent et al. 1990, Delisle 1992) درجه-روز، مقدار دماي بدست آمده در بالاتر از دماي
آستانه پایین رشد در طول یک شبانه روز میباشد. براي محاسبه درجه-روز چهار پارامتر شامل کمینه آستانه حرارتی، بیشینه آستانه حرارتی، کمینه و بیشینهي دما در 24 ساعت مورد نیاز است . دماي آستانه یا کمینه آستانه حرارتی، دمایی است که در پایینتر از آن موجود زنده فاقد رشدونمو میباشد، در واقع با افزایش دما از آستانه، محاسبه درجه-روز آغاز میگردد. بیشینه آستانه حرارتی دمایی است که بالاتر از آن، نرخ رشدونمو متوقف میشود. هر مرحله رشد یک حشره نیاز به مقدار مشخصی درجه-روز دارد و رشدونمو را میتوان با جمع زدن درجه-روز بین دو آستانهي دمایی در طول فصل برآورد نمود. درجه-روز انباشته شده از یک نقطه شروع میتواند به پیشبینی مراحل رشدونمو آفت کمک کند. تاریخ شروع جمعآوري درجه-روز به عنوان "نقطه ثابت بیولوژیک" Biofix (در واقع زمان وقوع یک پدیده بیولوژیک مانند اولین شکار در تلههاي فرمونی و تدوام آن) براي گونههاي مختلف آفات متفاوت است.
باغداران شهرستان بوانات به طور سنتی در سه مرحلهي بعد از ریزش گلها، زمان فندقی شدن میوهها و مرحله رنگ گرفتن میوه اقدام به کنترل شیمیایی کرم سیب میکنند. با توجه به مسئله مقاومت و اثرات مخرب زیستمحیطی مصرف سموم، وجود یک برنامه مدیریت مناسب جهت تعیین زمان دقیق کنترل با آفت لازم به نظر میرسد. اجراي موفقیتآمیز راهبرد مدیریت تلفیقی این آفت نیازمند پیشبینی دقیق فنولوژي این حشره می-باشد و اینکه هر مرحله خاصی از زندگی آن قبل از رسیدن به مرحلهي بعدي، نیازمند دریافت مقدار معینی حرارت روزانه (درجه–روز) است که با دریافت بیشینه و کمینه دما و دماي آستانه حرارتی محاسبه درجه-روز انجام میشود.
هدف از انجام این تحقیق تعیین مناسبترین زمان کنترل شیمییایی کرم سیب با استفاده از تلفیق دو روش محاسبه ثابت حرارتی (بر حسب درجه-روز) به روش میانگین اصلاح شده و استفاده از تله فرمونی میباشد.
36 مدیریت آفات کشاورزي، جلد 1، شماره 2، پاییز 1393
نتایج این مطالعه میتواند در پیشآگاهی و تعیین زمان دقیق کنترل شیمیایی آفت مورد استفاده قرار گیرد.
مواد و روشها
باغ آزمایشی
فنولوژي کرم سیب از سال 1390- 1387 در شمال استان فارس، شهرستان بوانات، در باغی با موقعیت N 30º 27' 25/62" و " E 53 °28' 46/16 و 2190 متر ارتفاع از سطح دریا و به مساحت دو هکتار مورد مطالعه قرار گرفت. درختان باغ شامل ارقام گلاب، رد و گلدن بودند. آلودگی به کرم سیب طبق اطلاعات سالهاي گذشته ثابت گردید. باغ آزمایشی مورد نظر به دلیل قرار گرفتن بین مناطق سردسیر و گرمسیر شهرستان، مدل جغرافیایی مناسبی در بین باغات منطقه محسوب میشود.
اطلاعات هواشناسی
طی چهار سال آزمایش، کمینه و بیشینه دما از ایستگاه هواشناسی شهرستان بوانات (ارتفاع از سطح دریا 2181 متر) دریافت شد. محاسبه درجه-روز از نسل اول سال اول (دماي پایه 10 درجه سلسیوس) محاسبه گردید
.(Wildbolz 1962)
تله فرمونی
از تله فرمونی دلتا جهت ردیابی ظهور و اوج پرواز حشرات کامل نر در باغات سیب استفاده شد. در قسمت قاعده هر تله، یک صفحه چسبدار و در مرکز آن، یک عدد پخشکنندهي فرمون جنسی ماده قرار داده شد. صفحات چسبدار به محض از دست دادن خاصیت چسبندگی (با فاصله هر 14 روز یک مرتبه) تعویض شدند. در باغ مورد مطالعه، از 15 اسفند دو عدد تله دلتایی در ارتفاع 150 سانتیمتر از سطح زمین نصب گردید. فاصله دو تله از یکدیگر 200 متر بود. پخشکنندهي فرمون، هر ماه یکبار تعویض شد (سعیدي .(1386 پروانههاي شکار شده توسط تلهها، روزهاي شنبه و سهشنبه هر هفته شمارش و اطلاعات در جداول مربوطه ثبت گردید.
محاسبهي درجه-روز
درجه–روز براي هر نسل آفت با استفاده از دماهاي بیشینه و کمینه و دماي پایه طی سالهاي 1387-90 و با استفاده از "روش میانگین"1 با فرمول زیر محاسبه گردید
:(McMaster and Wilhelm 1997)
=درجه-روز
تاریخهاي بیوفیکس (تاریخ اولین شکار حشرات کامل نر در یک شکار ممتد) در جدول 1 آمده است.
نتایج و بحث
همانطور که در جدول 1 مشاهده میشود، خروج حشرات کامل از پیلههاي زمستانگذران در سالهاي مختلف با توجه به شرایط دمایی متفاوت بود و سالهاي 1387 و 1389 در دههي دوم فروردین ، سال 1388 در دههي سوم اردیبهشت و سال 1390 در دههي سوم فروردین بود (جدول .(1
با افزایش دما خروج حشرات کامل نر شکار شده در تلهها، افزایش یافت. شکل 1 میانگین دماي روزانه در دوره فعالیت آفت را نشان میدهد. طبق بررسیهاي انجام شده فعالیت آفت بعد از رسیدن میانگین دماي روزانه به -15 10 درجه سلسیوس شروع شده و با افزایش میانگین دما، تعداد شکار تلهها افزایش یافته است. در فصل تابستان، افزایش دما باعث اختلال در رشدونمو مراحل مختلف زندگی آفت و تداخل نسلهاي دوم و سوم میشود. شکل 1 میانگین جمعیت حشرات کامل شکار شده توسط تله-هاي فرمونی را نشان میدهد.
فعالیت آفت در باغ در سال 1387 در تاریخ 19 مرداد؛ در سال 1389 در 23 شهریور؛ و در سال 1390 در تاریخ 24 شهریور متوقف شده و نسل سوم خاتمه یافت. بنابراین کرم سیب در منطقه مورد مطالعه، سه نسل در سال دارد. این در حالی است که در سایر مناطق مانند کرج، اصفهان و گرگان نسل سوم ناقص است. در اوین (تهران) دو نسل کامل و نسل سوم ناقص، در دماوند (تهران) یک نسل کامل و نسل دوم ناقص، در آذربایجان غربی یک نسل کامل و نسل دوم ناقص گزارش شده است (رجبی 1359، بهداد .(1363
1 Average Mean Method
37 امیري و همکاران 1393
جدول .1 تاریخ ظهور و بیوفیکس (Biofix) سه نسل حشرات کامل کرم سیب در باغ آزمایشی در منطقه بوانات (فارس).
سال نسل اول نسل دوم نسل سوم
تاریخ ظهور بیوفیکس تاریخ ظهور بیوفیکس تاریخ ظهور بیوفیکس
1387 87/1/17 87/1/18 87/2/31 87/3/2 87/4/22 87/4/26
1388 88/2/22 88/2/23 88/3/26 88/3/27 88/4/30 88/5/2
1389 89/1/17 89/1/19 89/2/20 89/2/22 89/4/29 89/5/1
1390 90/1/23 90/1/25 90/3/31 90/4/3 90/5/11 90/5/14
شکل .1 تغییرات میانگین جمعیت حشرات کامل نر شکار شده در تلهها و نوسانات میانگین دماي روزانه ثبت شده در ایستگاه هواشناسی منطقه بوانات (استان فارس) در سالهاي .
