بخشی از مقاله
چکیده
به منظور تعیین نیاز حرارتی - درجه روز رشد - و شاخص رشدي باقلا رقم جدید لوزواوچونو - Luz de otono - در کاشت تابستانه جهت تعیین بهترین تاریخ کاشت و فاصله ردیف باقلا براي برداشت غلافسبز و تازهخوري این تحقیق در قالب کرتهاي خرد شده با طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در سالهاي - 1394-1396 - در ایستگاه تحقیقات کشاورزي قراخیل اجرا گردید.
نتایج نشان داد که رقم لوزو اوچونو به دلیل داشتن بالاترین شاخص سطح برگ - LAI - نسبت به دیگر ارقام از وضعیت بهتري برخوردار بود. با توجه به نتایج این آزمایش، کاشت دوم یعنی 25 مرداد، رقم لوزو اوچونو توانست بالاترین میانگین عملکرد غلاف سبز 9940 - کیلو گرم در هکتار - و همچنین اجزاء عملکرد نظیر تعداد پنجه در بوته - 3/95 - ، تعداد دانه در غلاف - 6/78 - و وزن صددانه 192 - گرم - را به دست آورد.
رقم لوزو اوچونو براي مرحله از کاشت تا سبز شدن، گلدهی و غلافدهی در اولین تاریخ کاشت به ترتیب نیاز به مقدار 324، 1424، 1809 درجه روز رشد - GDD - داشت که نسبت به آخرین تاریخ کاشت یعنی 25 شهریور بهترتیب 37/2 ، 50/2 و 21/9 درصد بیشتر بود. لذا تنها باقلا رقم لوزو اوچونو قابلیت رشد در شرایط آب و هوایی مازندران را داشته و دو رقم دیگر - هیستال، برکت - مناسب کشت تابستانه در استان مازندران نیستند.
مقدمه
حبوبات علاوه برتأمین پروتئین، به علت وجود باکتريهاي تثبیت کننده ازت اتمسفري در ریشه آنها، در حاصلخیزي خاك مؤثرند و هر ساله مقادیر زیادي ازت بعد از برداشت این محصولات به خاك افزوده میشود.
یکی از اساسیترین جنبههاي مدیریت بهزراعی در کشت باقلا، مانند هر محصول زراعی دیگر، تعیین تاریخ کاشت به ویژه کشت دوم در تابستان است و از آنجایی که تاریخ کاشت در هر منطقه آب و هوایی متفاوت است، لذا در روند رشد گیاه وقوع تغییرات را به همراه دارد. براي تجزیه و تحلیل رشد گیاه، دو شاخص مهمتر از بقیه شاخصها بوده و بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد که شامل وزن خشک قسمتهاي مختلف گیاه به تفکیک و سطح برگ آن است و ارتباط دادن وزن خشک گیاه در زمانهاي مختلف با سطح برگ است
با توجه به اینکه نمو گیاه تحت تأثیر درجه حرارت است میتوان بجاي آن از شاخصهاي حرارتی درجه روز رشد نیز استفاده کرد. شناخت و بررسی شاخصهاي رشد، در تجزبه و تحلیل عوامل موثر بر عملکرد و اجزاء آن از اهمیت زیادي برخوردار بوده و میزان مشارکت هر یک از این شاخصها را در عملکرد نهایی مشخص میکند.
شاخص سطح برگ1یکی از شاخصهاي مهم در بسیاري از مطالعات زراعی، اکولوژیکی و فیزیولوژیکی است. سطح برگ عامل تعیین کننده جذب تابش، فتوسنتز، تجمع ماده خشک و انتقال انرژي توسط پوشش گیاهی است. وجود یک شاخص سطح برگ مطلوب باعث افزایش دریافت نور و دي اکسیدکربن و به بیانی افزایش ماده سازي میشود
شاخصهاي حرارتی در مقایسه با سیستمهاي مبتنی بر تعداد روز داراي قابلیت بالاتري در پیشبینی دقیق سرعت رشد و نمو گیاه زراعی میباشند. سادگی مفاهیم زمان حرارتی و استفاده از آنها در جهت فاصله روز براي پیشبینی نمو تا حد یک روز موجب پذیرش وسیع آن بهویژه براي دوره رویشی شده است.
درجه حرارت هوا، شاخص ثابت و پایداري است که استفاده از آن بصورت درجه روز- رشد3 براي تخمین دوره رشد و نمو گیاه، طبقهبنديها، هیبریدها و یا ارزیابیهاي اقلیمی بمنظور اتخاذ روش صحیح در تولید محصولات زراعی، مورد تاکید قرار گرفته است
تمامی فرآیندهاي فیزیکی و فیزیولوژیکی به دما وابسته میباشد و در سیستمهاي درجه روز- رشد فرض میشود که به طور کلی رابطه مستقیم و خطی بین رشد، گیاه و درجه حرارت وجود دارد
مواد و روشها
این تحقیق به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار درایستگاه تحقیقات کشاورزي قراخیل قائم شهر به مدت دو سال اجرا گردید. تیمارهاي آزمایشی شامل تاریخ کاشت به عنوان فاکتور اصلی 10 - مرداد، 25 مرداد، 10 شهریور و 25 شهریور - و فاکتور دوم شامل 3 رقم لوزو اوچونو، هیستال و شاهد برکت بودند.
فاصله بین ردیف 60 سانتیمتر و بین بوتهها در روي ردیف براي همه تیمارها یکسان و برابر با 20 سانتیمتر بود. در طی فصل رشد اندازهگیري هاي شامل تعداد روز تا مراحل فنولوژیکی سبزشدن، شروع و پایان گلدهی بر اساس تعداد روز تا زمانی که 50 درصد از گیاهان هرکرت به آن مرحله برسند و رسیدگی فیزیولوژیکی بر اساس هنگامی که 80 درصد برگها خشک شود، محاسبه گردید و براي اندازهگیري شاخصهاي رشد، هر15 روز یک بار ازمرحله 8 برگی تا مرحله رسیدگی از مزرعه نمونهبرداري شد.
جهت بررسی و مشخص نمودن روند تغییرات سطح برگ در تیمارهاي مورد بررسی در هر نمونهبرداري 5 بوته از هر کرت برداشت شد. ابتدا برگها هر بوته از ساقه جدا گردیده و سپس طول و بزرگترین پهناي هر برگ بوسیله خطکش اندازهگیري شده و سپس سطح برگ از رابطه - A=L×W×0.75 - محاسبه گردید. سپس شاخص سطح برگ را ازطریق رابطه LAI = LA/SA محاسبه گردید. نیاز حرارتی بر اساس سیستم GDD بشرح زیر محاسبه شد
تجزیه واریانس تمام صفات آزمایشی با استفاده از نرمافزار آماري ساس4 انجام گردیده و تیمارهاي مناسب از طریق آزمون مقایسه میانگینها به روش دانکن در سطح آماري پنج درصد انجام گرفت. همچنین جهت به دست آوردن معادلات مختلف، رسم منحنیها و نمودارها از نرم افزار اکسل استفاده شد.
نتایج و بحث
واحدهاي حرارتی درجه روز رشد : - G.D.D - نتایج نشان داد، رقم لوزو اوچونو براي مرحله از کاشت تا سبزشدن، گلدهی و غلافدهی در اولین تاریخ کاشت بهترتیب نیاز به مقدار 324 ، 1424، 1809 درجه روز رشد داشته که نسبت به آخرین تاریخ کاشت یعنی 25 شهریور بهترتیب 37/2 ، 50/2 و 21/9 درصد بیشتر بوده است - جدول. - 1 غالبا با تغییر در تاریخ کاشت، درجه حرارت محیط و خاك نیز تغییر میکند که خود سبب بروز واکنشهاي متفاوت گیاه در مراحل مختلف رشدي می شود.
رقم لوزو اوچونو تنها در یک محدوده زمانی خاص و شرایط اکولوژیکی و آب و هوایی با بدست آوردن درجه روز رشد کافی توانست وارد مرحله زایشی شود و بقیه ارقام یعنی برکت و هیستال توانایی تشکیل غلاف را نداشته و وارد مرحله زایشی نگردیدند.
جدول -1 درجه روز رشد - GDD - لازم براي رقم لوزو اوچونو در ایستگاه کشاورزي قراخیل
شاخص سطح برگ : - LAI - در مورد روند شاخص سطح برگ همان طوري که در شکل 1 مشاهده میشود، تاریخ کاشت در مورد رقم لوزو اوچونو اثر چشمگیرتري نسبت به دو رقم دیگر - هیستال و برکت - ایجاد کرده است. در تاریخهاي کاشت اول، سوم و چهارم شاخص سطح برگ در رقم لوزواوچونو افت زیادي داشته است و میزان آن حتی از شاخص سطح برگ در دو رقم دیگر یعنی - هیستال و برکت - در همان تاریخهاي کشت نیز بیشتر بوده است که احتمالا" دلیل آن کافی نبودن طول دوره رشد براي این ارقام بوده است.
توانایی در به دست آوردن سیکل زایشی و استقرار سطح برگ بیشتر را بین مراحل رشدي در رقم لوزو اوچونودر بهبود بازده فتوسنتزي و عملکرد باقلا بیشتر دخیل بوده است. در اکثر تیمارها 70 روز بعد از کاشت روند نزولی شاخص سطح برگ آغاز شد که این کاهش در اثر برخورد با روزهاي کوتاه و مواجه شدن با درجه حرارت کمتر و شروع افت دمایی در مرحله زایشی بوده است
شکل-1 روند تغییرات شاخص سطح برگ ارقام باقلا در طول دوره رشد
با تاخیر در کاشت به دلیل تاثیر درجه حرارت، شاخص سطح برگ به سرعت به بالاترین مقدار خود میرسد و بلافاصله کاهش مییابد. در این تحقیق در مقایسه میانگین سطح برگ، تیمار - a2b1 - کاشت 25 مرداد رقم لوزو اوچونو بیشترین شاخص سطح برگ با میزان 4/33 و تیمار - - a4b3 کاشت 25 شهریور رقم برکت به میزان 3/15 کمترین شاخص سطح برگ را داشتهاند
به نظر میرسد تلاقی کمتر تاریخ کاشت اول در مرحله لقاح و گردهافشانی با دماي بالا موجب کاهش شاخص سطح برگ در تیمار a1b1 گردیده است. دلیل کاهش شاخص سطح برگ تاریخ کاشت چهارم نسبت به تاریخ کاشت اول تغییرات آب و هوایی بوده است. کاهش دما در اواخر فصل رابطه مسقیمی با کاهش شاخص سطح برگ دارد.
کاشت در ماه مرداد باعث شده که گیاه به سرعت به حداکثر شاخص سطح برگ رسیده و در کمترین مدت پس از کاشت، روند نزولی را آغاز نماید. به طور کلی با تاخیر در کاشت، حداکثر شاخص سطح برگ، کاهش یافته ودر طول مدت زمان کمتري حاصل شد، بهطوري که بالاترین شاخص سطح برگ در تاریخ کاشت 25 مهر با میانگین، 3/99 ظرف مدت 107 روز و کمترین آن - 3/3 - در تاریخ کشت 25 آبان ظرف مدت 100 روز بعد از کاشت بدست آمد
