بخشی از مقاله
مقدمه
وجــود ارتبــاط بــین تــورم و رشــد اقتصــادی در کشــورهای مختلــف همــواره یکــی از موضوعات مورد بحث در بین اقتصاددانان بوده است و مباحث تئوریک و تجربـی متفـاوتی در این زمینه ارائه شده است. بررسی بسیاری از این مباحث نشان میدهد کـه نمـیتـوان بـه یک نتیجه قطعی در مورد تأثیر تورم بر رشد اقتصادی دست یافت و این مسئله در مـورد هـر کشور به شرایط و ویژگیهـای آن کشـور بسـتگی دارد. امـا در اکثـر مطالعـات، ایـن نتیجـه حاصل شده که تورم در سطوح بالا دارای اثرات منفی و پایدار بر رشد اقتصـادی مـیباشـد.
بدین لحاظ در سالهای اخیـر بسـیاری از بانـکهـای مرکـزی تأکیـد فزاینـدهای روی ثبـات قیمت داشتهاند و سیاستهای پـولی در جهـت تـورم پـائین و باثبـات اعمـال شـده اسـت. تـا هزینههای تورم تحمیل نگـردد، زیـرا ایـن تصـور وجـود دارد کـه تـورم دارای هزینـه قابـل توجهی است؛ برخی از این هزینهها مرتبط با میـانگین نـرخ تـورم و برخـی دیگـر مـرتبط بـا تغییرپذیری یا نااطمینانی تورم است.
مقاله حاضر در صدد است به بررسی اثرات تورم بر رشـد اقتصـادی ایـران بپـردازد و در واقع به دنبال طرح این سئوال تدوین میشود که اولاﹰ پیونـد بـین تـورم و رشـد اقتصـادی در ایران چگونه است و ثانیاﹰ بـر اسـاس نتـایج ایـن پـژوهش چگونـه مـیتـوان بـه حـل و فصـل دشواریهای مربوط به شاخصهای مذکور (تورم و رشد) مبادرت نمود. مسئله مهمتری که در حال حاضر در مطالعات مربوط به پیوند رشد و تورم مطرح است، تأثیر تغییرپذیری نـرخ تورم بر رشد اقتصادی است. به عبارت دیگر تحلیل نگرش سنتی رابطـه رشـد و تـورم یـک مقوله است و تأثیر تغییرپذیری نرخ تورم مقوله دیگر میباشد. در این مقاله به بررسی هـر دو محور پرداخته میشود. ابتدا به تحلیل بررسی کلی تـورم و رشـد اقتصـادی مـیپـردازیم. در ثانی این موضوع را ارزیابی میکنیم که تغییرپذیری نرخ تورم چه رابطهای با رشد اقتصـادی این کشور دارد؟ با توجه به اینکه اقتصاد ایـران در حـال حاضـر و در مقایسـه بـا کشـورهای پیشرفته (و یا حتی در کشورهای پیشتاز در حـال توسـعه) در هـر دو مقولـه رشـد و تـورم بـا مشکلاتی روبرو است، تحلیل این بحـث مفیـد بـه نظـر مـیرسـد. در بخـش اول بـه بررسـی
کاربرد مدل"بارو" جهت ارزیابی رابطه بین تورم و ... 57
دیدگاههای مختلف پیرامون موضوع و همچنین مطالعات انجام شده میپـردازیم. سـپس بـه ویژگیهای مدل بارو (که مبنای مطالعـه فعلـی اسـت) اشـاره خـواهیم کـرد. تحلیـل اقتصـاد کشور در قالب مدل مذکور بخش آخر را میپوشاند.
١. دیدگاهها و مطالعات
تئوریهای سنتی اقتصاد و مطالعات انجام شده توسط اقتصاددانان، نگرشهـای مختلفـی از پیوند رشد و تورم را منعکس میکنند. ابتدا بـه نقطـه نظرهـای مـذکور اشـاره مـیکنـیم و سپس مطالعات را مرور مینماییم.
١ـ١. دیدگاهها
مناسب است بحث را از منحنی مشهور فیلیپس آغاز کنیم. زیرا آن به طور معنیداری بـه پیوند رشد و تورم مـیپـردازد. بـر اسـاس منحنـی فیلیـپس نـوعی ارتبـاط منفـی بـین تـورم و بیکاری وجود دارد. زیرا به دلیل وجود توهم پولی، آثار تغییرات قیمـت از سـوی کـارگران به درستی پیشبینی نشده و در نتیجه با افزایش قیمـت، دسـتمزدها بـه همـان انـدازه افـزایش نمییابند و لذا دستمزد حقیقی کاهش پیدا کرده، استخدام از سوی بنگاهها بالا رفتـه، تولیـد
ﻭ اشتغال افزایش مییابد. بنابراین میتوان گفت (در مفاد تئـوری مـذکور) تـورم و بیکـاری رابطه منفی ولی تورم و تولید رابطه مثبت دارند. فریـدمن و فلـپس بـا وارد کـردن انتظـارات تورمی در منحنی فیلیپس نشان دادند که رابطه مذکور تنها در کوتاهمدت ملاحظه مـیشـود
ﻭ در بلندمدت و با تعدیل انتظارات تورمی منحنی فیلیپس عمودی میگردد، لذا (بر خـلاف الگوی سنتی) دیگر شیب منحنی منفی نبوده، تورم و بیکاری رابطـه معکـوس ندارنـد؛ بلکـه تورم و بیکاری میتوانند به همراه هم افزایش (یا کاهش) یابند. در نتیجه وجود رابطه مثبـت بین تورم و تولید منتفی خواهد بود. دیدگاه رابرت لوکاس و دیگر نظریه پـردازان انتظـارات عقلایی از این هم فراتر میرود. آنها تصریح مـیکننـد در صـورتی کـه سیاسـت هـای پـولی بصورت پیشبینی شده و اعلام شده اجرا شـوند، حتـی در کوتـاهمـدت نیـز منحنـی فیلیـپس عمودی بوده و سیاست اقتصادی اثری بر تولید و اشتغال ندارد. پس پیوند مثبت بـین تـورم و تولید نه در کوتاهمدت و نه در بلندمدت قابل قبول نخواهد بود.
85 پژوهشنامه بازرگانی
در تئوریهای رشـد نیـز دیـدگاههای متفـاوتی در مـورد رابطـه تـورم و رشـد اقتصـادی ملاحظه میشود یکی دیدگاه سیدروسکی١ میباشد که بـا کمـک روش بهینـهسـازی رفتـار عوامل اقتصادی و با در نظرگرفتن مانده حقیقـی پـول در تـابع مطلوبیـت، نشـان داد کـه اثـر تورم پولی بر رشد خنثی است. دوم مطالعه جیمز توبین٢ است. وی بـا فـرض اینکـه پـول بـه عنوان جانشینی برای سرمایه است، اثر مثبـت تـورم روی رشـد را ثابـت کـرد. سـوم مطالعـه استاکمن میباشد که دامنه اثر توبین را محدود میسازد. به نظـر اسـتاکمن٣ اثـر منفـی تـورم روی رشد عمدتاﹰ مربوط به مدلهای پیش پرداخت نقدی است. او پول را بـه عنـوان مکمـل برای سرمایه در نظر میگیرد.
۲ـ۱. مروری بر مطالعات انجام شده
با توجه به نگرشهای مختلف در مورد رابطه تورم و رشد اقتصادی، بررسی تجربی ایـن دو متغیر میتواند سازگاری یا عدم سازگاری هر یک از تئوریهای مطرح شده را بـا توجـه به شرایط خاص کشورهای مورد مطالعه نشان دهـد. مطالعـات انجـام شـده در ایـن زمینـه را میتوان به دو دسته عمده تقسیم کرد: دسته اول مطالعاتی را شـامل مـیشـود کـه در آنهـا از دادهها و اطلاعات چند کشور استفاده شده (بـه عبـارت دیگـر از دادههـای ترکیبـی اسـتفاده شده است). مطالعات انجام شده توسط دیگریگوریـو٤ ، بـارو٥ ، الکسـاندر٦ و ...، از جملـه این مطالعات به شمار میروند. دسته دوم، مطالعات سری زمانی است که در آنها تأثیر تـورم بر رشد اقتصادی در یک کشور خاص بررسی میشود. در این مورد به عنوان نمونه میتوان به مطالعه جاو و فرنسیسکو٧ در مورد اقتصاد برزیل و نیـز مطالعـاتی از ایـن قبیـل در اقتصـاد ایران اشاره کرد. نتایج استخراج شده از این مطالعات پیرامون رابطه بین رشد و تورم حالـت طیف گونهای دارد. به این صورت که در برخی از آنها رابطه مذکور منفی، در برخی خنثـی و در برخی دیگر مثبت برآورد شده است. برخی مطالعـات نیـز اثـرات غیـر خطـی تـورم بـر
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. Sidrauski (1967).
2. Tobin (1965).
3. Stockman (1981).
4. DeGregorio (1992).
5. Barro (1995).
6. Alexander. (1997).
7. Joao and Francisco (2001).
کاربرد مدل"بارو" جهت ارزیابی رابطه بین تورم و ... 59
رشد اقتصادی را مورد تأکید قرار دادهاند، بدین معنی که تورم تا یک نرخی تـأثیر مثبـت یـا خنثی بر رشد اقتصادی دارد و بعد از آن ایـن تـأثیر منفـی مـیشـود. بـه برخـی ابعـاد از ایـن مطالعات اشاره میکنیم:
دی گریگوریو (١٩٩٢) در یک کار تجربی به بررسی رابطه بین تـورم و رشـد اقتصـادی در ١٢ کشور آمریکای لاتین، طی دوره ١٩٨٠ ـ ١٩٥٠ پرداخته و نتیجه مـیگیـرد کـه تـورم بالا یکی از موانع اصلی رشد اقتصادی در طـول دوره مـورد بررسـی بـوده اسـت. الکسـاندر
(١٩٩٧) برای بررسی تأثیر تورم بر رشد اقتصادی از یک معادله رشـد نئوکلاسـیک اسـتفاده میکند و نتیجه میگیرد که تورم و همچنین تغییرات آن تـأثیر منفـی و معنـیداری بـر رشـد اقتصادی دارند. برانو و استرلی (١٩٩٨) در مقالهای تحت عنـوان »بحـرانهـای تـورم و رشـد بلندمدت« ثابت میکنند که رشد اقتصادی در طی بحرانهـای تـورم بـالا بـه شـدت کـاهش مییابد و بعد از کاهش تورم، به سرعت بهبود مییابد. این بررسـی بـرای دوره ٩٤ ـ ١٩٦١ و با استفاده از اطلاعات سری زمانی ٣١ کشور دارای تورم بالا صورت گرفته است.١ ،٢
در بررسی گیریجنسکر و آنیس (٢٠٠١) رابطه تورم و رشد اقتصادی برای چهـار کشـور آسیای جنوبی (بنگلادش، هند، پاکستان و سریلانکا) بررسی شده است. نتایج حـاکی از آن است که در بلندمدت یک رابطه مثبت بین رشد GDP و نرخ تـورم بـرای هـر چهـار کشـور مورد نظر وجود دارد. همچنین رابطه بازخورد قابل ملاحظهای بـین تـورم و رشـد اقتصـادی برای هر چهار کشور وجود دارد. در صورت التزام به نتایج مطالعـات پـیش گفتـه، مـیتـوان یک سری پیامد سیاستگزاری قابل توجه برای آنها برشمرد. یکی آن است کـه وجـود تـورم ملایم برای رشد مفید است. ٣ از سویی دیگر تلاش برای رسیدن به رشـد اقتصـادی سـریعتر،
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
.1 این کشورها عبارتند از: آرﮊانتین، بنگلادش، بولیوی، برزیل، شیلی، کاستریکا، جمهوری دومینیکن، اکوادور، چین، گینه، اندونزی، اسرائیل، ایسلند، جامائیکا، مکزیک، نیجریه، نیکاراگوئه، پرو، هلند، رومانی، سودان، سیرالئون، سومالی، سورینام، ترکیه، اوگاندا، اروگوئه، ونزوئلا، یوگسلاوی، زئیر و زامبیا.
2. Bruno and Easterly (1998).
.3 جالب توجه است که برخی مطالعات هزاره سوم میلادی نشان میدهد که هدفگذاری بر نرخ تورم صفر مناسب نمیباشد و وجود نوعی نرخ تورم ملایم( تورم خوب) میتواند نقش مثبتی بر کارآمدی همه جانبه اقتصاد داشته باشد.
06 پژوهشنامه بازرگانی
ممکن است اقتصاد را به جایی ببرد که دیگـر نـرخ تـورم قابـل کنتـرل نباشـد و باعـث شـود اقتصاد کشور بیثبات گردد. بنابراین چنین کشورهایی روی لبه تیغ هستند١. در مطالعـه جـاو و فرنسیسکو (٢٠٠١) اثر تورم روی رشد و تولیـد در دوره زمـانی ٩٥ــ١٩٨٠ بـرای برزیـل ـ کشوری که تورم بسیار بالایی را برای دوره زمانی طولانی تجربه کرده است ـ مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاکی از آن است که تورم در کوتاهمدت اثر منفی روی تولیـد دارد اما در بلندمدت اثری بر تولید نـدارد. کـار تجربـی گـیلمن و همکـاران (٢٠٠٢) در مقالـهای تحت عنوان »تورم و رشد: برخی تئوریها و شواهد« به بررسی رابطه غیرخطی تورم و رشـد اقتصادی در کشورهای OECD و APEC بر اساس یک مدل پولی رشـد درونزا، طـی دوره ٩٧ـ١٩٦١ پرداخته است. نتایج نشان میدهد که بـرای کشـورهایOECD یـک رابطـه منفـی غیرخطی وجود دارد، بطوریکه در سطوح تـورم پـایین یـک تـأثیر مثبـت روی رشـد وجـود دارد ولی در سطوح تورم بیش از ١٠ درصد این رابطه بطور فزاینـدهای منفـی مـیشـود.٢ در ایران نیز در این زمینه پـژوهشهـایی انجـام شـده اسـت. نتـایجی کـه از تصـریح خطـی ایـن مطالعات استخراج شده حاکی است که تورم تأثیر منفی بر رشـد اقتصـادی دارد. ٣ همچنـین برخی مطالعات به بررسی رابطه غیرخطی تورم و رشد اقتصادی در ایران پرداختـهانـد. نتـایج بدست آمده نشان میدهد که تورم تا نرخ ٥/١٥ درصد اثر معنیداری بر رشد نداشـته، ولـی پس از آن به عنوان یک عامل ضد رشد عمل میکند.٤ دادگر و صالحی نیز اثر منفـی تـورم بر رشد اقتصادی را از طریق بهینهسازی رفتار بنگاه اقتصادی نشان دادنـد. بـرای ایـن منظـور تابع تولید CES بصورت زیر در نظر گرفته میشود:
1 − −β −β
(١) Y AαK
β (1 − α)L
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. Girijanskar & Anis (2001).
2. Gillman & et al (2002).
.3 این مطالعات عبارتند از: لقایی،کورش (١٣٧٦)، صفار، محمد هاشم (١٣٧٧)، نوروزی، علی حسن
(١٣٧٨)، طباطبائی، زهرا (١٣٧٩)، ربیعی، حسین(١٣٨٠)، مردوخی، ﮊیان (١٣٧٨)، کمیجانی، اکبر و محمود علوی (١٣٧٨).
.4 مطالعه مشیری و سلطان احمدی (١٣٨١).
کاربرد مدل"بارو" جهت ارزیابی رابطه بین تورم و ... 61
Y تولید، L نیروی کار، K سرمایه، A پارامتر تکنولوﮊی یا مقیـاس، αj پـارامتر توزیـع، β پارامتر جانشینی میباشد. با استخراج شرط تعادلی رفتار بهینه بنگاه میتوان نشان داد که:١
(٢) β − 1 1
1β dP P dY ZY dK E ZP1β
1 β
بر اساس معادله (٢)، ملاحظه میشود که تغییرات سرمایهگذاری با تغییرات قیمت
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
.1 با کمک تحلیلهای اقتصاد خردی تولید نهایی عامل سرمایه بصورت ذیل استخراج می شود:
)1β Y ) α MP
Aβ
K k
در وضعیت تعادل داریم: C 1β ( Y ) α MPk
P K Aβ
این معادله بیانگر این است که بنگاه باید حجم سرمایه را تا آنجا ادامه و افزایش دهد که تولید نهایی سرمایه با هزینه حقیقی استفاده از سرمایه برابر شود.
