بخشی از مقاله
چکیده
در جامعه دانایی محور کنونی، جامعه بشری در حال پشت سرگذاشتن تحول عمیقی است. این تحول تنها در فناوری و ابزارها و محیط خالصه نمیشود و نه تنها نحوه زندگی کردن ما، بلکه مفاهیم بنیادی زندگی، از مفهوم کار گرفته تا مفهوم آموزش دستخوش دگرگونی اساسی شده است - طباطبایی آرانی، . - 1391 تحوالت عظیمی که اخیرا رخ داده، جوامع را دچار تغییرات اساسی نموده است. به طوری که این تغییرات باعث دگرگونیهای عظیمی در آموزش و پرورش شده است: الگوهای آموزش و پرورش مدرسه را تبدیل به الگوهای یادگیری محور کرده و دوران آموزش های دیجیتالی را آغاز نموده است، دورانی که یادگیری به بیرون از مدرسه و دانشگاه راه یافته و در محیط خانه، محل کار و در هر جای دیگری قابل دریافت است.
در واقع همه این تحوالت نتیجه رشد تکنولوژی های ارتباطی است.از سوی دیگر، اگر جامعهای در صدد همگرایی با روند جهانی شدن باشد، به طور قطع همانندی و تطابق با روند جهانی شدن جز اهداف آموزش ملی آن قرار می گیرد و فرایند آن از طریق فناوری اطالعات تسریع میشود - عطاران، . - 29 :1393 در عرصه جهانی شدن، اهمیت تعلیم و تربیتی که متناسب با نیازهای فرد و جامعه باشد بیش از گذشته احساس میگردد؛ زیرا دنیایی که با شبکه های اطالعاتی به هم پیوند خورده است، متقاضی نیروی انسانی است که بداند چگونه از فناوری به عنوان ابزاری برای افزایش خالقیت، پیشرفت و بهرهوری استفاده کند.
واژههای کلیدی: فناوری اطالعات و ارتباطات، تعلیم و تربیت، خالقیت، آموزش ملی
مقدمه
هر نظام تربیتی بهوسیله ارتباط با دگرگونیهای محیطی و استفاده از اصول و روشهای پویا میتواند خود را از موقعیت ایستا خارج نماید. بهرهبرداری از فناوری اطالعات و بهرهمندی هوشمندانه از آن در آموزش و پرورش یکی از زمینههای مهم برای رسیدن به این هدف است. هرچند بحث از فناوری بسیار دیرینه میباشد، اما از اواخر قرن نوزدهم مورد توجه ویژه قرار گرفته است - باقری، . - 1391 برای نمونه برگمن - 1888 - 1 در کتاب پیوند با واقعیت، به بررسی عمیق ارتباط با اطالعات و واقعیت پرداخته و معتقد است، اطالعات میتواند به واقعیت وضوح بخشد یا آن را متحول کرده و یا جانشین آن گردد، او با تقسیم اطالعات به سه دسته طبیعی، فرهنگی و فناورانه مدعی است در دنیای امروز تصویری از جهان که روشنی خود را از اطالعات طبیعی گرفته و با اطالعات فرهنگی غنی شده باشد، وجود ندارد.
زیرا، حامالن اطالعات نه طبیعی و نه فرهنگیاند بلکه فناورانه هستند - ضرغامی، . - 1390 کنتس2 معتقد است که بحرانهای بزرگ قرن بیستم نشانههایی از دوران عمیق انتقال و تغییرات سریع هستند. یورش سریع به سوی شیوهی زندگانی بسیار پیچیدهی صنعتی، تکنولوژیک و علمی، اجتماع سنتیتر کشاورزی، روستایی و محلی را کنار زده است. درحالیکه، این تحوالت سریع، در درجه نخست مادی مینمودند، وجوه اجتماعی، اخالقی، سیاسی، اقتصادی، مذهبی و هنری زندگانی را نیز متأثر ساختند - گوتگ، . - 1391در جامعه دانایی محور کنونی، جامعه بشری در حال پشت سرگذاشتن تحول عمیقی است. این تحول تنها در فناوری وابزارها و محیط خالصه نمیشود و نه تنها نحوه زندگی کردن ما، بلکه مفاهیم بنیادی زندگی، از مفهوم کار گرفته تا مفهوم آموزش دستخوش دگرگونی اساسی شده است - طباطبایی آرانی، . - 1391
تحوالت عظیمی که اخیرا رخ داده، جوامع را دچار تغییرات اساسی نموده است. به طوری که این تغییرات باعث دگرگونیهای عظیمی در آموزش و پرورش شده است: الگوهای آموزش و پرورش مدرسه را تبدیل به الگوهای یادگیری محور کرده و دوران آموزش های دیجیتالی را آغاز نموده است، دورانی که یادگیری به بیرون از مدرسه و دانشگاه راه یافته و در محیط خانه، محل کار و در هر جای دیگری قابل دریافت است. در واقع همه این تحوالت نتیجه رشد تکنولوژی های ارتباطی است - پاسبان رضوی،. - 10 :1391با ظهور فناوری جدید، حرفه تدریس از تأکید بر معلم محوری و آموزش مبتنی بر سخنرانی به فراگیر محوری و محیط-های یادگیری تعاملی تغییر یافته است.
باید توجه داشت آنچه که تدریس را تغییر میدهد فناوری نیست، بلکه این افراد هستند که اعمال تغییر میکنند و معلم در درجه اول باید به نیرویی موثر و کارآمد تبدیل شود. لذا صرفا کاربرد فناوری مهم نیست، بلکه معلم باید روش های تفکر را که اغلب توسط فناوری در اختیار او قرار میگیرد، مدنظر قرار دهد - رستا3، . - 2662 در این صورت است که معلم در حکم فردی نیست که جلوی کالس و در برابر دانش آموزان می نشیند و تدریس میکند، بلکه او در مقام یک راهنما به دانش آموزان کمک میکند تا مسیر آموزشی درست را بیابند و یادگیری خود را ارزشیابی کنند.معلمان به جای این که جدا از همدیگر به امر تدریس بپردازند با کمک همدیگر و به صورت گروهی در طرح ها و پروژه های مشترک کار میکنند - حجفروش و اورنگی، . - 1393
بنابراین، امروزه علم و فناوری بسیار بیشتر و بهتر از معلم میتواند آموزش بدهد و دانشآموزان هم بیشتر از آنچه در گذشته از معلم و کالم وی میآموختند، به کمک فناوری فراگیرند. شاید به این دلیل است؛ که فناوری پیشرفته در تمام ساعات روز و در همه روزهای هفته مورد توجه بوده و در هر مکانی در مقابل دید دانشآموزان قرار میگیرد. با این وصف امروزه مفهوم شکستن دیوارهای مدرسه با وضوح بیشتری نمایان میشود - آرگیرسون4،. - 1393 با رجوع به آمارها و اطالعات درباره میزان گسترش تکنولوژی اطالعات در آموزش در کشورهای مختلف، متوجه میشویم که در بسیاری از آنها، هم کشورهای توسعه یافته و هم در حال توسعه، برنامه های جامعی را برای تجهیز مدارس به تسهیالت رایانه ای، اینترنت و تکنولوژی اطالعات، در دست اقدام دارند.
با در نظر گرفتن گسترش روزافزون تکنولوژی اطالعات و پیامدهای آن بر انسانها و جوامع، آشنایی دانشآموزان و معلمان با این تکنولوژی و نیز توانایی در استفاده از آن اساسی است - توکل، . - 165 :1386از سوی دیگر، اگر جامعهای در صدد همگرایی با روند جهانی شدن باشد، به طور قطع همانندی و تطابق با روند جهانی شدن جز اهداف آموزش ملی آن قرار می گیرد و فرایند آن از طریق فناوری اطالعات تسریع میشود - عطاران، . - 29 :1393 در عرصه جهانی شدن، اهمیت تعلیم و تربیتی که متناسب با نیازهای فرد و جامعه باشد بیش از گذشته احساس میگردد؛ زیرا دنیایی که با شبکه های اطالعاتی به هم پیوند خورده است، متقاضی نیروی انسانی است که بداند چگونه از فناوری به عنوان ابزاری برای افزایش خالقیت، پیشرفت و بهرهوری استفاده کند - نفیسی، :1392 ص 19 نقل شده در: نصیری علی آبادی، نقی پور ظهیر، . - 1399
با توجه به مطالب ذکرشده، یکی از راههای برخورد منطقی و عقالنی با انقالب اطالعات، اهتمام به امر آموزش و پرورش است که ابتدا باید قدرت مواجه انسان را باال ببرند و انسان را طوری آموزش دهند که به سرعت خود را با تغییرات مدوام انطباق دهد و با ایجاد تحول در بینش، دانش و نگرش و افزایش مهارتهای فردی و اجتماعی، آنان را به صورت فعال و اثرگذار برای مواجه با تحوالت و تغییرات آماده کند - جاللی، . - 1392 همچنین، آموزش و پرورش برای حفظ و ارتقای نقش خود در امر آموزش و پرورش دانش آموزان و باالبردن سطح دانش معلمان، ناگزیر از بکارگیری فناوری اطالعات و ارتباطات5 است؛ اما این امر بودن داشتن مهارتهای مفهومی و ادراکی که به خلق بصیرتهای جدیدی می انجامد که راهنمای برنامهریزی برای آموزش و پرورش قرار میگیرد، میسر نمیشود - نصیری علیآبادی، نقی پور ظهیر، . - 1399 از این رو، نظام آموزشی کشور ما برای اینکه بتواند در هزارهء سوم به نیازهای زمان و فناوری اطالعات پاسخ دهد، ناگزیر میباید خود را با شرایط دگرگون شونده-ی داخلی و بینالمللی، سازگار کند.
بیان مساله پژوهش
از آنجا که دسترسی برابر همگان به منابع و امکانات، به ویژه دسترسی به امکانات و تجهیزات فاوا از جمله اهداف اصلی توسعه انسانی است، بنابراین پیدایش شکاف گسترده بین کشورهای فقیر و غنی در این زمینه تبدیل به یکی از چالشهای توسعه انسانی شده و این نگرانی را به وجود آورده است که با اوضاع و شرایط کنونی، کشورهای فقیر نتوانند بر موانع مالی و فنی دسترسی به فناوری های دیجیتالی غلبه کنند. در واقع، در حال حاضر شاهد شکلگیری دو طبقه ثروتمندان و فقرای اطالعاتی هستیم. طبقه اول شامل افراد یا گروه هایی می شود که به لحاظ مالی و فنی از امکانات مناسب و باالیی برای دست رسی به آخرین اطالعات برخوردارند و در نتیجه از فرصت ها و موقعیت های پیش آمده بهترین بهره برداری را می کنند و در مقابل، طبقه فقرای اطالعاتی قرار دارند که به دلیل دسترسی نداشتن به اطالعات، امکان بهره برداری مناسب از فرصت ها را نمییابند - خلجی و خانیکی، . - 1399
