بخشی از مقاله
مقدمه
با ورود انسان به عصر جديد (هزاره دوم ميلادي) و گسترش و رشد وسايل‌ارتباطي و يا به تعبيري ديگر بوجود آمدن (دهكده جهاني) بالتبع باتوجه به نيازهاي‌اجتماعي ضرورت‌هايي مطرح مي‌شود. از آنجا كه امروزه سيستم‌ها رايانه‌اي و اطلاعاتي‌مختلف با زندگي اجتماعي انسانها عجين شده يكي از موضوعات اجتماعي و به روز درجامعه مطرح مي‌باشد.
با ورود اين پديده اجتماعي در ابعاد مختلف زندگي بشر مانند پديده‌هاي ديگراجتماعي همواره با مزايا و معايبي روبرو بوده است. براي نظم بخشيدن به پديده‌هاي‌اجتماعي نياز به راهكارهاي مناسبي هستيم. در حوزه‌ي علوم اجتماعي اين وظيفه برعهده‌علم حقوق است كه با ارائه راهكارهاي مناسب سعي بر ايجاد نظم بر پديده‌هاي اجتماعي رادارد. از اين رو وقوع ناهنجاريهاي اجتماعي قابل تصور است. وقوع جرائم مختلف باتوجه‌به مقتضيات زماني و مكاني متفاوت
در هر عصر و زماني اشكال خاص خود را مي‌يابد، باورود رايانه‌ها در زندگي شخصي افراد و گسترش فناوري اطلاعات (اينترنت) سوءاستفاده از اين وسايل اشكال گوناگوني به خود گرفته است، كه تحت عنوان جرائم‌رايانه‌اي از آن بحث مي‌شود. انواع جرائم رايانه‌اي توسط افرادي موسوم به هكرهاصورت مي‌گيرد. از جمله شايع‌ترين اين جرائم كه روز به روز نيز بيشتر گسترش مي‌يابدكلاهبرداري اينترنتي است البته در كنار آن جرائم ديگري چون جعل كامپيوتري، سرقت‌اينترنتي،
افشاي اطلاعات و... نيز از شايع‌ترين اين موارد است.
باتوجه به ضرورت بررسي اين مقوله مهم در اين برهه از زمان كه تجارت كالا وتكنولوژي، دانش فني و آفرينش فكري براي دولتها مهمتر از تجارت كالا و خدمات شناخته‌مي‌شود به ارائه تحقيق در اين زمينه پرداخته شد.
بخش اول
تعاريف و كليات
فصل اول: تعريف جرم
گفتار اول: پديده مجرمانه:
جرم را به صورتهاي مختلفي تقسيم كرده‌اند.(1- اردبيلي، محمدعلي، حقوق جزاي‌عمومي، جلد اوّل، انتشارات ميزان، ص 27)
از نظر اجتماعي جرم به آن دسته از اعمال انحرافي كه به اعتقاد گروه يا گروه‌هاي‌حاكم خطرناك تلقي مي‌شود اطلاق مي‌گردد. بديهي است كه در هر گروه اجتماعي‌انحراف(2- براي تعريف انحراف و تفكيك آن رك: بروس كوئن - مباني جامعه‌شناسي،انتشارات سمت، ص 217) - از ضوابط و ارزشها صورت مي‌گيرد و اين انحرافها لازمه‌تحول جامعه و پيشرفت و تعالي آن جامعه است.
از نظر حقوق جزا تعريف رسمي و قانوني جرم ملاك اعتبار است و از اين لحاظ‌جرم به فعل يا ترك فعلي گفته مي‌شود كه قانونگذار براي آن مجازاتي درنظر گرفته باشدو از طرف شخص مسئول ارتكاب يابد. كه اين تعريف كاملاً منطبق بر ماده 2 قانون‌مجازات اسلامي مي‌باشد.ماده 2 ق .م.ا. «هر فعل يا ترك فعلي كه در قانون براي آن مجازات‌تعيين شده باشد جرم مي‌باشد.»
عناصر تشكيل دهنده جرم:
براي آنكه عملي به عنوان جرم قابل مجازات باشد جمع آمدن عناصري چندضرورت دارد.
اولاً: از طرف قانون بعنوان جرم پيش‌بيني و مجازات براي آن مقرر شده باشد(عنصر قانوني جرم).
ثانياً: فعل يا ترك فعل بصورت و در شرايط خاص باشد نه تصور و اراده‌اي كه‌فعليت پيدا نكرده است (عنصر مادي جرم).
ثالثاً: با قصد مجرمانه يا تفصير جزايي صورت گرفته باشد (عنصر معنوي يا رواني‌جرم)
فصل دوم
كليات
گفتار اول: جرائم رايانه‌اي
ماهيت جرائم رايانه‌اي ناشي از توسعه روزافزون فناوري اطلاعات و ورود به‌عصر اطلاعات است كه رايانه مي‌تواند ابزار، هدف و موضوع ارتكاب جرم باشد، و غالباً به‌دو دسته تفكيك مي‌شوند دسته اول داراي عناوين و توصيف‌هاي جزايي كلاسيك هستندنظير جعل رايانه‌اي، كلاهبرداري رايانه‌اي و جاسوسي رايانه‌اي كه در اين جرائم رايانه به‌عنوان ابزاري براي رفتار مجرمانه به كار مي‌رود.
دسته دوم جرايم رايانه‌اي جديدند اين جرائم ناشي از چگونگي به كارگيري فناوري‌اطلاعات هستند جرائمي نظير دسترسي غيرمجاز، اختلال در داده‌ها و سيستم‌هاي‌رايانه‌اي هرزه‌نگاري اين نوع جرائم جديد هستند.
در هر دو دسته موضوع جرم با فرض مال بودن(3- براي ديدن مفهوم مالي و تفكيك‌آن از ملك. رك: كاتوزيان، ناصر، اموال و مالكيت، نشر ميزان، ص 12) و داراي ارزش‌بودن داده‌ها و اطلاعات: مال ديگران، امنيت، آسايش فردي، آسايش عمومي، اخلاق عمومي و حيثيت افراد است.
عمومي‌ترين عنوان مجرمانه در حوزه فناوري اطلاعات هك است. در حقيقت اولين‌اقدام براي شروع يك جرم رايانه‌اي يا بهتر بگوييم رفتار قابل سرزنش در فضاي سايبردسترسي غيرمجاز به داده، رايانه، شبكه به طور كلي هر سيستم رايانه‌اي است كه مربوط‌به شخص ديگري باشد است اين ورود غيرمجاز مي‌تواند براي اطلاعات، داده‌ها، برنامه‌هايا سيستم‌هاي رايانه‌اي غيرمجاز براي مرتكب نشان دادن مهارت شخص، كسب مال‌مربوط به ديگري، اختلال و خرابكاري، جاسوسي و... باشد. اين عمل فارغ از نيت مرتكب‌كاملاً يك رفتار قابل سرزنش و ناپسند است و نحوه ارتكاب اين جرائم عبارت است از:ورود، تحصيل، حذف، اختلال،
دستكاري و... در نبود قانون در عرصه سايبر همچون ديگرعرصه‌ها و مظاهر پيشرفت بشري به هرج و مرج مي‌انجامد درست شبيه به آيين نامه‌رانندگي روز اولي كه اتومبيل ساخته شد كسي به مقررات آن توجه نمي‌كرد ولي امروزه‌كمتر كسي نافي لزوم مقررات رانندگي است اگر امروز مقررات رانندگي كان لم يكن
تلقي‌شود چه روي مي‌دهد قوانين عرضه فناوري اطلاعات هم همين طور هستند اگر قانوني‌نباشد كدام آدم عاقلي مي‌تواند خطر سرمايه‌گذاري در اين عرصه را بپذيرد و كدام يك ازشما در جايي سرمايه گذاري مي‌كنيد كه پيوسته مورد تاخت و تاز ناقضين مال و حيثيت‌افراد مي‌شوند و هيچ قانوني براي جلوگيري و توبيخ آنها وجود ندارد.
آيا شما ريسك رفتن به خيابان و رانندگي را مي‌پذيريد؟
بر اين اساس در لايحه‌اي كه تحت عنوان جرائم رايانه‌اي توسط دولت تقديم مجلس‌شد و اكثر عناوين مجرمانه هر دو دسته مذكور در لايحه جرم انگاري شده است البته‌غيربخشي كه در لايحه مربوط به جرم انگاري جرائم مذكور است بخش ديگري نيز كه‌مشتمل بر آيين دادرسي و نحوه رسيدگي به جرائم رايانه‌اي و ديگر جرائمي كه ناشي ازتوسعه كاربري فناوري اطلاعات است در اين لايحه ديده شده است.
لايحه پس از تصويب كليات آن در مجلس شوراي اسلامي در حال بررسي در شوردوم آن است كه براي اصلاح برخي نقايص و اشكالات مركز پژوهشهاي مجلس گزارشي‌را تهيه نمود كه اين گزارش مورد توجه مجلس قرار گرفت واميدواريم پس از رفع مشكلات‌اين لايحه هرچه زودتر تصويب شده و كشور ما نيز به جرگه كشورهايي بپيوندد كه رفتارغير مسئولانه افراد در محيط سايبر را مستوجب سرزنش دانسته است و پس از اين ناظرفروش نرم‌افزارهاي هكري و آموزشهاي
هكري نباشيم زيرا تفاوتي بين مال، اخلاق ،حيثيت، آبرو در محيط سنتي و سايبر وجود ندارد. همانطور كه آموزش دزدي ناپسنداست آموزش هك هم عملي قابل سرزنش است. همزمان با ورود انسان به هزاره دوم‌ميلادي، همچنان شاهد جرم و جنايت‌هاي بي‌شماري هستيم اگرچه از نظر ماهوي دچارتغيير نگشته اما از نظر استفاده از ابزارها و وسايل گوناگون تغييرات شگرفي به خود ديده‌است. انسان امروزي همچنان دزدي مي‌كند، آدم مي‌كشد و به مال و حريم ديگران
تجاوزمي‌كند. در گذشته فرد با يك داس يك چوب و يا يك خنجر و كمي بعد با اسلحه ابزار تجاوزو دزدي و باج خواهي از اموال ديگران بود. اما امروزه با فشار دادن يك كليد و وارد كردن‌چند عدد مي‌شود به حريم ديگران تجاوز و يا به مال او دست‌اندازي نمود. حوزه جرائم درزندگي امروز بشر آنقدر پيچيده شده كه قانونگذاران مجبورند تحولات جرم را به صورت‌مداوم زيرنظر داشته باشند. به تدوين قوانين صحيح گام بردارند.
اما همانطور كه مشخص شد در زندگي اجتماعي امروز بشر تحولاتي صورت‌گرفته كه به تأثير از آن جرائم نيز اشكال متفاوتي گرفته است.
جرائم اينترنتي مصداق بارز اين تحولات در زندگي اجتماعي انسانها مي‌باشد.
گفتار دوم: تعريف جرائم رايانه‌اي
در مورد جرائم رايانه‌اي تعاريف زيادي مطرح شده است.(4- براي تعريف رايانه‌رك: جعفري لنگرودي، محمدجعفر، ترمينولوژي حقوق ، انتشارات كتابخانه گنج دانش)
طبق تعريفي كه سازمان ملل متحد از اين نوع جرائم نموده جرم رايانه‌اي مي‌تواندشامل فعاليت‌هاي مجرمانه‌اي باشد كه ماهيتي سنتي دارند اما از طريق ابزار مدرني مثل‌رايانه و اينترنت صورت مي‌گيرد.
از طرف ديگر متخصصان سازمان OECD تعريف متفاوتي از آنچه گفته شد ارائه‌داده‌اند. آنها معتقدند سوء استفاده از رايانه، هر نوع رفتار غيرقانوني، غيراخلاقي وغيرمجاز مربوط به پردازش خودكار و انتقال داده‌ها جرم اينترنتي محسب مي‌شود. ازتعاريف ارائه شده مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه حقيقتاً ماهيت جرم تفاوتي ندارد و اين‌ابزار است كه وقوع جرم در بستري جديد ا فراهم مي‌نمايد.
اما پيش از آنكه بخواهيم در مورد جرائم رايانه‌اي به بحث بپردازيم بايد وارد حوزه‌جرائم سايبر شويم. جرائم در فضاي سايبر يا فضاي سايبري به واسطه تغييرات سريع‌فناوري اطلاعات در قلمرو سيستم‌هاي رايانه‌اي و مخابرات امكان وقوع مي‌يابند. در اين‌گونه جرائم تأكيد بر رايانه نيست بلكه رايانه وسيله‌اي است كه ابزار وقوع جرم قرار يم‌گيرد كه به آن نسل سوم جرائم رايانه‌اي نيز مي‌گويند.
تقسيم‌بندي جرائم رايانه‌اي:
كلاهبرداري اينترنتي و رايانه‌اي
جعل اينترنتي و رايانه‌اي
ايجاد خسارت يا تغيير داده‌ها
دستيابي غيرمجاز به سيستم‌ها و خدمات رايانه‌اي
تكثير غيرمجاز برنامه‌هاي رايانه‌اي
جزء جرايم شناخته شده در حوزه رايانه و اينترنت محسوب مي‌شوند. همانطور كه‌مشخص شد جرائم مختلفي مي‌تواند در حوزه رايانه اينترنت رخ دهد. از ديگرتقسيم‌بندي‌هاي ارائه شده نيز مي‌توان استفاده نمود. در يك تقسيم‌بندي ديگر جرائم‌اينگونه طبقه‌بندي شده است كه مبتني بر جرائم و مجازات در اين زمينه ارائه شده است:
دسترسي غيرمجاز به داده‌ها يا سيستم رايانه‌اي يا مخابراتي
شنود و دريافت غيرمجاز ارتباط خصوصي بوسيله سيستم رايانه‌اي يا مخابراتي‌يا امواج الكترومغناطيسي
جرائم عليه امنيت(5- تعريف جرايم عليه امنيت: مرادي، حسن، جرائم عليه امنيت‌عمومي، تقريرات جزاي اختصاصي (3) همچنين، دكتر ميرمحمد سادقي، حسين، جرائم‌عليه امنيت عمومي، نشر ميزان، همچنين طبق همين كتاب جعل را تعريف نمائيد)سيستم‌هاي رايانه‌اي يا مخابراتي
جرائم عليه صحت و تماميت داده‌ها و سيستم‌هاي رايانه‌اي و مخابراتي
جعل اينترنتي
تخريب و ايجاد اختلال در داده‌ها
اختلال در سيستم‌هاي رايانه‌اي
كلاهبرداري اينترنتي
مطابق اين تقسيم‌بندي كه يكي از تقسيم‌بندي‌هاي كامل در زمينه جرائم اينترنتي‌محسوب مي‌شود جرائم در اين حوزه به بخش‌هاي گوناگوني تقسيم يافته است. به هرحال همانطور كه مي‌دانيم معمولاً تقسيم بندي‌ها همواره با اشكالاتي مواجه هستند اماپرداختن به اين مباحث و اينكه به تحليل تقسيم‌بندي‌هاي ارائه شده در اين زمينه بپردازيم‌از حوصله اين تحقيق خارج است. البته باتوجه به اينكه سابقه چندان و تجربه زيادي نيز دراين زمينه موجود نيست مجبور هستيم به تقسيم‌بندي‌هاي ارائه شده در اين زمينه اكتفاكنيم.
مطابق تعريف سازمان ملل متحد در مجموع انواع جرائم در حوزه رايانه و اينترنت‌و به تعبير ديگر اقسام جرائم رايانه به چند نوع تقسيم شده.
فصل سوم
جرم كلاهبرداري(6)
(6- جرم كلاهبرداري را در فقه مي‌توان به عناويني همچون احتيال مقايسه نموده(حواله بازي) براي ديدن توضيح بيشتر رجوع كنيد به تحريرالروضه - اميني - آيتي - باب‌حدود سرقت)
