بخشی از مقاله
گاه شماری یهود
تشرین اول تشرین آخر نام چند ماه پاییزی نزد اقوام گوناگون بین النهرین و آسیای صغیر از روزگار باستان تا امروز این نام در گاه شماری مذهبی یهود به صورت تشری ضبط شده است .
تشری از واژة آرامی شری به معنای آغاز کردن گرفته شده است (نیلسون ص 23) و لانگدون (ص 29) در حالت فعلی آن را به صورت شرو ضبط کرده است . نام این ماه در اسناد بابلی به صورت تشری / تشریت و در دورة کاسیها به صورت تشریتو در اسناد آشوری ـ بابلی ضبط شده است (لانگدون همانجا).
نام تشرین دوم یا تشرین ثانی در گاه شماریهای رایج در بعلبک و شهرهای یونانی آسیای صغیر نیز به کار می رفته و برای نخستین بار در کتیبه های پالمیرا آمده است (ایدلر ج 2 ص 43). به کار بردن نام ماهها به صورت جفتی (دوگانه مزدوج ) که با واژگان بزرگ و کوچک اول و دوم و قدیم و ثانی توصیف می شده اند مربوط به زمانی دانسته شده که سال به تقسیماتی کوچکتر از چهار فصل تقسیم می شده است (نیلسون ص 224). به رغم آنکه آغاز و پایان ماههای سال در گاه شماریهای مختلف این مناطق با ررجوع کنید بهیت هلال مشخص می شده است موضع ماهها با اضافه کردن یک ماه در هر دو یا سه سال در فصول تثبیت می شده است (فادرینگهام 1908ـ1909 ص 20 همو 1931 ص 735 پارکر و دوبراشتاین ص 1ـ3). با توجه به معنای واژة شری ظاهرا پیش از آنکه در تقویمهای بابلی ـ سریانی ماه نیسان (مقارن اعتدال بهاری یا نزدیک به آن ) نخستین ماه سال دانسته شود ماه تشری نخستین ماه سال بوده است .
با انتقال آغاز سال از نخستین روز ماه تشری به نخستین روز ماه نیسان در زمانی نامعلوم ( رجوع کنید بهتقی زاده ص 65 پانویس ) ولی پیش از اسارت یهود در بابل (لانگدون ص 24) تشری هفتمین ماه سال در گاه شماری مذهبی یهود و نخستین ماه در گاه شماری عرفی آنان به شمار می آمده است .
بررسی لوحه های تاریخدار بابلی و نیز بعضی شواهد در بارة شروع سال در ماهها و فصول مختلف (مورگن استرن ص 112) این نظر را تقویت می کند که در نواحی و شهرهای گوناگون بین النهرین و هلال خصیب در روزگار باستان زیر نفوذ تمدنهای اکدی کنعانی سومری و عیلامی سال در آغاز فصول مختلف و با نام ماههای «آرامی » آغاز می شده است که در دوره های بعد به نامهای «سریانی » مشهور شدند.
قوم یهود نخستین روز ماه تشری نیسان ایلول و آغاز یا نیمة ماه شباط را به منظورهای متفاوت آغاز سال نو به شمار می آورد (نیلسون ص 274). در این زمان بویژه آغاز بهار و آغاز پاییز در این شهرها به دلیل تساوی روز و شب با شکوهی یکسان جشن گرفته می شد (لانگدون ص 67).
قوم یهود تا پیش از اسارت در بابل ماههای خود را با نام کنعانی آنها می نامیدند و پس از اسارت نام ماههای بابلی و از جمله تشری را پذیرفتند و امروزه نیز آنها را به کار می برند (فادرینگهام 1931 ص 74 همو 1908ـ1909 ص 12 کنوبل ص 11).
از میان نام ماههایی که یهودیان تا پیش از اسارت در بابل به کار می بردند نام چهار ماه باقی مانده است ( رجوع کنید به فادرینگهام 1908ـ 1909 همانجا لانگدون ص 24 نیلسون ص 23 بیکرمان ص 24). در عین حال این عقیده نیز وجود دارد که یهودیان تا پیش از اسارت ماههای خود را با شمارة آنها در سال می نامیدند (مورگن استرن ص 111ـ114 فادرینگهام 1931 ص 74).
قدیمترین اسنادی که نام ماه تشری یهودی در آنها آمده اسناد اسوان الفانتین مهاجرنشین یهودی زیر تسلط هخامنشیان است (بیکرمان ص 24ـ 25). به عقیدة اسپرنگلینگ (ص 234) در اسناد الفانتین سال یهودی در ماه نیسان آغاز می شده است ولی از آنجایی که این مهاجرنشین در سرزمینی خارج از قلمرو و حیطة روحانیت یهودی و دور از فلسطین قرار داشته (کنوبل ص 11) و زیر تسلط حکومت ایران بوده است
این امکان وجود دارد که ساکنان اسوان الفانتین سال خود را به تبعیت از حکومت ایران همزمان با آغاز سال ایرانی در فصل بهار (مقارن نیسان در گاه شماری یهود) آغاز کرده باشند (فادرینگهام 1908ـ1909 ص 11ـ20 کنوبل همانجا بیکرمان ص 25). روی هم رفته این اسناد مدارک مناسبی برای گاه شماری یهود و تعیین نخستین ماه سال به شمار نمی روند.
در گاه شماری یهود نخستین روز ماه تشری نباید با یکشنبه چهارشنبه و جمعه مقارن شود و چنانچه در شب پیش از این روزها ماه ررجوع کنید بهیت شود آغاز ماه باید طبق قواعد خاصی به روز پیش یا پس از آن موکول گردد. چهار روز دیگر هفته که تقارن اول تشری با آنها مانعی ندارد «اربعه شعاریم » نامیده می شوند.
تمهیدات پیچیده برای تعیین روز اول ماه تشری برای آن بوده است که دو روز تعطیل متوالی در طول سال موجب اخلال در معیشت قوم نگردد (ابوریحان بیرونی 1923 ص 283). عده ای از یهودیان مبدأ خلقت عالم را نخستین روز ماه نیسان و عده ای دیگر آن را در ماه تشری 3761 ق م می دانند ( د. جودائیکا واژه های فرهنگ یهود ص 126). در حقیقت تعیین آغاز سال و کلیة محاسبات در گاه شماری مذهبی یهود بر پایة تعیین نخستین روز ماه تشری در گاه شماری عرفی استوار است .
بیرونی (1923 ص 144ـ151) برای تبدیل تاریخ گاه شماری یهود به تاریخ گاه شماریهای دیگر محاسبات خود را بر پایة آغاز سال یهودی در نخستین روز ماه تشری قرار داده است .
در حالی که تمامی ماههای سال در گاه شماری یهود بر اساس یک قاعدة کلی با طول ماههای قمری محاسبه می شدند در مورد اینکه از میان انواع ماههای قمری کدامیک بویژه برای محاسبة طول ماههای سال و از آن جمله تشری مورد استفاده قرار می گرفته اند اطلاع دقیقی وجود ندارد.
به نظر بسیاری از دانشمندان معاصر یهودیان ساکن اسوان الفانتین در مصر در قرن پنجم پیش از میلاد طول ماهها را با روش حسابی (اختیار متناوب ماههای 29 و 30 روزه ) به دست می آوردند (هرن و ود ص 1ـ2) و به نوشتة بیرونی (1923 ص 275) طول ماه تشری همواره 30 روز محاسبه می شده و یک غره بیشتر نداشته است . این تعیین طول ثابت ماه تشری و دیگر ماههای سال به گونه ای که با ررجوع کنید بهیت هلال ارتباط مستقیم نداشته باشد مربوط به زمانی است که طول ماهها را حداقل برخی از فرق یهود برای گاه شماریهای خود ثابت در نظر می گرفته اند و همانند گاه شماری هجری قمری با ماههای «حسابی » یا به اصطلاح منجمان «امر اوسط » یا به گفته بیرونی (1932 ص 41) «قمری وسطی و روش منجمان » که همواره محرم را 30 روز و صفر را 29 روز
در نظر می گیرند تشری را 30 روز به حساب می آوردند ( د. جودائیکا). به نوشتة بیرونی (همان ص 57 ـ 58) بنا بر معتقدات یهود حضرت نوح علیه السلام آغاز ماهها را ــ به سبب ابری بودن آسمان در دوره ای شش ماهه که ررجوع کنید بهیت هلال و دیگر صور ماه امکان نداشت ــ بر اساس محاسبه تعیین کرد (نیز رجوع کنید بهعبداللهی ص 46).
اگر طول ماههای تقویم
یهودی بر اساس محاسبه تعیین شود و ماه تشری همواره
30 روز و ماه پیش از آن (ایلول ) 29 روز باشد طبق قاعده ماه تشری باید دو روز اول (غره ) داشته باشد ( د. جودائیکا ) و این بر خلاف نوشتة بیرونی (1923 ص 275) است که این ماه را دارای یک غره دانسته است .
از دو روز اول ماه تشری روز یکم (روش ها ـ شانا) را روز اول سال می دانستند و آن را طبق آیینی با دمیدن در بوقها و شاخها جشن می گرفتند (سفر لاویان 23: 23ـ25 سفر اعداد 29: 1ـ6) و جشن دومین روز به عنوان نخستین روز ماه نیز معمولا به یهودیانی اختصاص داشت که در بیت المقدس ساکن نبودند و در آوارگی به سر می بردند.
در دورة اسلامی نام ماههای سریانی از جمله تشرین در گاه شماریهای گوناگون ــ که از لحاظ مبدأ و نوع سال و روش کبیسه گیری متفاوت بودند ــ به کار رفته است ( رجوع کنید به تقی زاده ص 216ـ225) و ماههای رومی مقدونی اسکندری ذوالقرنینی و سریانی ـ مقدونی نامیده می شدند.
این موضوع سبب شده است که میان منجمان و مورخان در بارة ماهیت ماههای سریانی اختلاف نظر به وجود آید. رواج انواع گاه شماری در سرزمینهای بین النهرین و شام و اینکه در آثار بسیاری از مورخان و منجمان اسلامی از جمله بیرونی به همة ملتهای اروپا و خاور نزدیک «رومی » اطلاق شده بر دشواری تشخیص نوع گاه شماری افزوده است .
به نوشتة بیرونی (1362 ش ص 237) ترسایان (پیروان کلیسای سریانی شرق ) سالهای سریانی و رومی را با مبدأ گاه شماری سلوکی به کار می برند. او (همانجا) مبدأ گاه شماری سلوکی را نخستین روز سال سریانی جلوس سلوکوس اول ملقب به نیکاتور سال 312 ق م در ماه تشرین اول مقارن با ماه دیوز یونانی و در فصل پاییز دانسته است (نیز رجوع کنید به عبداللهی ص 134). این مبدأ در حقیقت همان مبدأ تقویم سلوکی است که بر روی پوست نوشته های دورا اروپوس با نام «مبدأ پیشین » و با نام یونانی ماهها به کار رفته است (همان ص 157ـ 158).
بسیاری از منجمان و مورخان
ایرانی فاصلة بین این مبدأ گاه شماری تا روز جمعة اول محرم سال اول هجری (مبدأ گاه شماری هجری ) را 700 340 روز محاسبه کرده اند (همان ص 141ـ 148). دو گاه شماری سریانی و سریانی ـ مقدونی گاه شماری شمسی بوده اند و در آنها طول ماه تشرین اول 31 و تشرین دوم یا ثانی / آخر (و به نوشته بیرونی 1932 ص 60 تشرین حرای ) 30 روز محاسبه می شده است . در گاه شماری سریانیان سال ا
