بخشی از مقاله
گياهان دارويي
اهميت - مزيتها - مشكلات - نتيجه
با ظهور داروهاي شيميايي و بيولوژيك، نقش و اهميت گياهان دارويي در تأمين سلامت بشر، در معرض فراموشي قرار گرفت. امّا با گذشت زمان، استقبال از گياهان دارويي با رشد قابل‌توجهي روبرو شده است.
اهميت
صنعت گياهان دارويي يكي از معدود صنايع داراي رشد دو رقمي است
مؤسسه اسكريپ طي سال‌هاي قبل از ورود به هزاره سوم رشد صنعت گياهان دارويي را با1.3 ميليارد دلار گردش مالي در سال 1996 براي سال‌هاي ابتدايي هزاره سوم رقمي حدود 15 تا 20 درصد پيش‌بيني كرده بود. اين پيش‌بيني نه‌تنها بيش از ميزان واقع نبود، بلکه در اين مدت صنعت مذكور، 25 درصد رشد داشته است.
به نظر مي‌رسد مردم از يك سري نارسايي‌هاي طب مدرن خسته شده‌اند و به طور روزافزون به سمت داروهاي گياهي روي مي‌آورند. اصولاً زماني‌كه قانون ابن‌سينا را در غرب به آتش کشيدند و ادعا كردند شيمي, مولكول و فيزيولوژي را شناخته‌اند, طب به انحراف کشيده شد. به‌طوري‌كه هم‌اكنون طب مدرن توانايي حل بسياري از مشكلات بشر را ندارد و طي سال‌هاي اخير در كتب درسي به اين موضوع اعتراف كرده‌اند.
طبق گزارش بانک جهاني گردش مالي صنعت گياهان دارويي در سال 2050 معادل 500 ميليارد دلار خواهد بود. هم‌اكنون كشورهاي مختلف به گونه‌اي تلاش مي‌كنند تا سهم مناسبي از اين بازار عظيم داشته باشند.
حدود 50 درصد از داروهاي توليدشده در دنيا، منبع طبيعي دارند .
نباتات كاربردهاي وسيعي دارند که يكي از مهمترين آنها، استفاده‌هاي دارويي است. حدود 50 درصد از داروهاي توليدشده در جهان، منشاء طبيعي دارند که با تغييراتي به عنوان دارو مورد استفاده قرار مي‌گيرند. نيمي از اين مقدار از منابع معدني، حيواني و باكتريايي بدست مي‌آيد و نيمي‌ديگر منشاء گياهي دارد. به عنوان مثال، تمام هورمون‌هاي مصرفي گياهي هستند و از گياهان مختلفي نظير سيب‌زميني مكزيكي, شنبليله و غيره به دست مي‌آيند. همچنين تركيباتي مثل وين‌بلاستين و وين‌كريستين كه از داروهاي ضدسرطان هستند از گياه به دست مي‌آيند و يا گليكوزيدهاي قلبي از جمله اين گروه داروها محسوب مي‌شوند.
البته امروزه تركيبات زيادي از گياهان به عنوان نگهدارنده و طعم‌دهنده در صنايع غذايي، محافظت‌كننده و شاداب‌كننده پوست در صنايع آرايشي و بهداشتي و روغن‌هاي فرار مختلف در آروماتراپي مورد استفاده قرار مي‌گيرند.
ماهيت طبيعي گياهان دارويي باعث سازگاري بيشتر با بدن و رفع عوارض جانبي مي‌شود
گياهان دارويي به دليل ماهيت طبيعي و وجود تركيبات همولوگ دارويي در كنار هم، با بدن سازگاري بهتري دارند و معمولاً فاقد عوارض ناخواسته هستند، لذا به خصوص در موارد مصرف طولاني و در بيماري‌هاي مزمن، بسيار مناسب مي‌باشند. به عنوان مثال، گياهان دارويي در بسياري از اختلالات اعصاب و روان به عنوان بهترين انتخاب خواهند بود. بيشترين داروهاي مصرفي در سال 1380 با تعداد حدود 6/6 ميليارد عدد مربوط به ناراحتي‌هاي اعصاب و روان مي‌باشد كه داراي عوارض ناخواسته متعددي مي‌باشند؛ درحالي‌كه به راحتي مي‌توان بخش قابل‌توجهي از آنها را با داروهاي گياهي جايگزين كرد.
مزيت ها ي گياهان دارويي براي ايران
ايران مي‌تواند سهم مناسبي از بازار جهاني داروهاي گياهي را به خود اختصاص دهد
ايران به لحاظ تنوع اقليمي، از تنوع زيستي وسيع و منحصربه‌فردي برخوردار است. اين تنوع در
مورد گياهان و از جمله گياهان دارويي به روشني مشهود است. اما تاكنون نتوانسته‌ايم از اين نعمت الهي در جهت خدمت به مردم استفاده نماييم.
اگرچه در زمينه توسعه صنعت گياهان دارويي در ابتداي راه هستيم، ولي مي‌توانيم با برنامه‌ريزي صحيح، بخش قابل‌توجهي از بازار جهاني را به‌خود اختصاص دهيم. شايد در ابتداي كار نتوانيم با كشورهايي كه محصولات خود را به توليد انبوه رسانده‌اند، رقابت نماييم؛ امّا به لحاظ تنوع گونه‌اي و توليد طبيعي گونه‌هاي دارويي رقباي چنداني در جهان نداريم و در مواردي حتي بي‌رقيب هستيم. همه اينها منوط به اين نكته است كه دارايي‌هاي كشور را بشناسيم و بتوانيم از آنها استفادة بهينه نماييم. در اينصورت حتي مي‌توان تا 5 درصد از توليد ناخالص ملي (GDP) را از اين طريق تأمين نمود.
طب سنتي ايران قابليت‌هاي فراواني دارد كه عمدتاً بر پايه استفاده از گياهان دارويي است
طب سنتي ايران با پيشينة چندصد‌ساله, ظرفيت‌هاي بالايي در زمينه پيشگيري و درمان بيماري‌ها
دارد كه در تعامل با طب نوين مي‌توانند بسياري از مشكلات بهداشتي و پزشكي را حل نمايند. به عنوان مثال، در زمينة درمان بيماري‌هاي پوستي، اختلالات كبدي يا مشكلات اعصاب و روان, با استفاده از طب سنتي، روش‌هاي درماني مطمئن و منحصربه‌فردي وجود دارد كه فقط در اختيار عده معدودي است.
از آنجايي‌كه طب سنتي ايران عمدتاً بر پاية استفاده از گياهان دارويي استوار است و استفاده از گياهان دارويي ريشه در سنت ما ايرانيان دارد، بسط و توسعة طب سنتي در كشور نه‌تنها يكي از راهكارهاي گسترش صنعت گياهان دارويي است، بلكه با توجه به توصيه‌هاي سازمان جهاني بهداشت (WHO) يكي از روش‌هاي مناسب براي دسترسي راحت عموم مردم به طب مطمئن و ارزان‌قيمت مي‌باشد.
پژوهش در صنعت گياهان دارويي نقطه قوت داروسازي كشور
يكي ديگر از نقاط قوت براي توسعه صنعت گياهان دارويي وجود امكانات مناسب تحقيقاتي در
دانشکده‌هاي داروسازي همچنين حضور متخصصين مختلف در زمينه‌هاي مرتبط با صنعت گياهان دارويي مي‌باشد. استفاده از اين امكان مي‌تواند باعث رشد و توسعه صنعت گياهان دارويي شود. در مجموع يكي از بهترين زمينه‌هاي سرمايه‌گذاري داروسازي كشور همين صنعت مي‌باشد، زيرا با ورود به بازار جهاني يكي از صنايعي كه با شكست قطعي روبرو خواهد شد صنعت داروسازي شيميايي موجود مي‌باشد و اگر بخت با بعضي از شركت‌هاي موجود يار باشد آنها در كمپاني‌هاي بزرگ جهاني هضم مي‌شوند. (پايان نقل‌قول از دكتر امن‌زاده) .
توصيه
علي‌رغم وجود اين نقاط قوت در زمينة گياهان دارويي, شاهد مشکلات و موانعي در توسعة صنعت مذكور در کشور هستيم
از طرف ديگر علاوه برفرصت‌هايي که براي رخنه در بازار داخلي و جهاني و گسترش آن وجود دارد و در بالا به آنها اشاره شد، كشور با تهديد‌هاي عديده‌اي در اين زمينه روبرو است که از آن جمله مي‌توان به نابودي و سرقت منابع مهم تنوع گياهي کشور اشاره کرد.
بنابراين توسعة صنعت گياهان دارويي كشور، به سرعت عمل, آينده‌نگري, برنامه‌ريزي و مديريت اجرايي قوي نياز دارد و فقط به صرف تكيه بر منابع زيستي غني و بدون توجه به موارد مذكور، حرف چنداني براي گفتن نخواهيم داشت.
مشكلات صنعت گياهان دارويي
صنعت گياهان دارويي در کشور علي‌رغم قابليت‌ها و ظرفيت‌هاي فراوان، از وجود مشکلات متعددي رنج مي‌برد؛ به‌گونه‌اي که رشد و گسترش صنعت مذکور بسيار کندتر از حدي است که شايستة آن مي‌باشد
مهمترين مشکلات توسعة صنعت گياهان دارويي در کشور
1-عدم شناخت كافي مسئولين از قابليت‌هاي صنعت گياهان دارويي
متأسفانه به‌نظر مي‌رسد مسئولين و صاحب‌منصبان كشور، شناخت صحيحي از توانمندي‌هاي اين صنعت ندارند و با ظرفيت‌هاي آن در مقوله‌هاي اقتصاد و بازرگاني، اشتغال، بهداشت و غيره آشنا نيستند. اين مسئله باعث مي‌شود كه صنعت مذكور كماكان در حاشيه قرار گيرد. صنعت گياهان دارويي از معدود صنايع داراي رشد دو رقمي در دنيا است. علي‌رغم اينكه در كشور نهادهاي مختلفي (وزارتخانه‌هاي بازرگاني، امور اقتصادي و دارايي، صنايع، بهداشت، درمان و آموزش پزشکي، جهاد کشاورزي، سازمان حفاظت محيط‌زيست و غيره) توانايي و مسئوليت حمايت از اين صنعت را دارا هستند، اما به دليل عدم شناخت كافي، در عمل توجه چنداني به اين مقوله نمي‌شود.
2-عدم وجود برنامه جامع ملي
حمايت از صنعت گياهان دارويي و داروهاي گياهي فقط در محدودة حمايت‌هاي مالي نمي‌گنجد؛ هر چند خود اين نيز يكي از راهكارهاي اساسي توسعة اين صنعت است. بسياري از توانايي‌هاي كشور در پس موانع و مشكلات عديده‌اي پنهان مانده‌اند. اهم اين مشكلات، ريشه در عدم وجود برنامه‌اي جامع و ملي دارد كه به تبع آن مديران كشور، با اين مسئله به صورت استراتژيك برخورد نمي‌كنند. هر سازمان و ارگاني در عمل بر مبناي نيازسنجي و اولويت‌هاي درون‌سازماني اقدام به فعاليت مي‌كند كه نتيجة آن كارهايي پراكنده و تكراري است و نتايجي موضعي و كم‌رنگ به همراه دارد.
3- پزشکان داخلي تجويز نمي‌کنند و لذا بازار مناسب داخلي به‌وجود نيامده است
يكي از مشكلات توسعه گياهان دارويي در كشور، فقدان زمينة اقتصادي مناسب در اين بخش است. به اين معني كه به دليل عدم آشنايي پزشكان با داروهاي گياهي و خواص آنها، اين داروها توسط پزشكان داخلي براي بيماران تجويز نمي‌شوند، در نتيجه بازار مناسبي براي آن به‌وجود نيامده است. در كشورهاي توسعه‌يافته، پزشكان در اين زمينه آموزش ديده‌اند و اين قبيل داروها را به بيماران تجويز مي‌نمايند. ضمن اينكه سطح تعريف‌شده‌اي از اين علم به‌وسيلة اطلاع‌رساني از طريق مطبوعات، رسانه‌ها و يا دوره‌هاي آموزشي كوتاه‌مدت در اختيار مردم قرار گرفته است.
در كشورهاي توسعه‌يافته به گونه‌اي فرهنگ‌سازي مي‌شود كه افراد شناخت مطلوبي از خواص گياهان دارويي پيدا مي‌كنند و به تبع آن نوع و نحوه مصرف گياهان دارويي بي‌ضرر را كه سازگار با شرايط مزاجي آنها باشد، فرا مي‌گيرند؛ بنابراين داروهاي گياهي در اكثر سوپرماركت‌ها وجود دارند و توسط مردم انتخاب و خريداري مي‌شود. درصورتي‌كه در كشورمان به‌دليل عدم آشنايي با خواص گياهان دارويي مراكز توزيع گياهان دارويي نقش درمانگاه را ايفاء مي‌كنند.
4- سيستم توزيع نامناسب (عطاري‌ها) .
سيستم تهيه و توزيع گياهان دارويي نيز در كشور نامناسب است؛ به‌طوري‌كه
توزيع بيش از 90 درصد اين فرآورده‌ها بدون نظارت وزارت بهداشت و عدم رعايت مسائل بهداشتي، وابسته به عطاري‌ها است. هر چند در بين عطارها نيز افرادي پرتجربه و عالم وجود دارند، اما اخيراً با ورود افرادي كم‌تجربه و بعضاً سودجو زمينة خوب عطاري‌ها نيز خدشه‌دار شده است.
5- جلوگيري از احداث واحدهاي توليدي در محدوده 120 كيلومتري تهران
بر اساس مقررات سازمان حفاظت محيط‌زيست، واحدهاي توليد داروهاي گياهي نيز مشمول طرح ممنوعيت احداث كارخانجات در محدوده 120 کيلومتري تهران مي‌باشند. اين قانون به عنوان يك مانع جدي، مسير توسعه صنعت مذکور را سد کرده است؛ درحالي‌که صنعت توليد داروهاي گياهي به هيچ عنوان آلايندة محيط‌زيست نمي¬باشد (تمام حلال‌ها بازيافت و بقاياي گياهي نيز به عنوان کود سبز مصرف مي‌شوند). از مسئولين سازمان مذکور به عنوان متولي حفاظت از محيط‌زيست و طبيعت، انتظاري بيش از اين مي‌رود که صنايع طبيعي از جمله گياهان دارويي را بهتر بشناسند و اهميت بيشتري براي آن قايل شوند. در همه جاي دنيا، صنايع در کنار مردم هستند؛ ولي بر آنها نظارت دقيقي اعمال مي‌شود که محيط‌زيست را آلوده نکنند.
