مقاله آلودگی های زیست محیطی شهری و راهکارهای کنترل آن

بخشی از مقاله

آلودگی های زیست محیطی شهری و راهکارهای کنترل آن
چکیده
رشد شهرنشینی در دهههای اخیر، به همراه مزایای خود، خساراتی نیز به اجتماعات انسانی و محیط زیست انسان وارد کرده است. هرچند این اثرات منفی در مواردی اجتناب ناپذیر است، ولی عدم توجه کافی و رسیدگی به این موضوع در آیندهای کوتاه خسارات مالی، انسانی و زیست محیطی جبران ناپذیری را محیط جغرافیایی زیست انسان وارد میسازد. بنابراین آنچه اهمیت دارد این است که در کنار رشد و توسعه شهرها تدابیری جهت کنترل آثار منفی این توسعه بر محیط زیست اندیشیده شود.
در این مقاله ضمن بررسی انواع آلایندههای زیست محیطی و گونهبندی این آلایندهها که در اثر متابولیسم شهری ایجاد میشود، راهکارهایی جهت کاهش اثرات این آلایندهها ارائه میگردد. باتوجه به مطالعات صورت گرفته، آلایندههای محیط شهری به انواع آلودگی صوتی، بصری، آلودگی هوا، فاضلاب و زباله قابل تفکیک میباشد. در این مقاله با بهرهگیری از روش توصیفی-تحلیلی، از یک طرف به شناخت و گونهبندی انواع آلایندههای محیطی و از طرف دیگر به ارائه راهکارهای کاهش آلایندهها و کاهش اثرات آنها پرداخته میشود. هدف اصلی این مقاله را میتوان کاهش تبعات زیست محیطی رشد و توسعه شهر را به عنوان هدف پایه و ارائه راهبردها و راهکارهای اجرایی به عناون هدف اصلی عنوان نمود. بنابراین آنچه در این مقاله ارائه میشود، ارائه راهکارهایی جهت پیشگیری از تولید از یک سو و کاهش اثرات منفی این آلایندهها از سوی دیگر میباشد.

مقدمه
علاوه بر این، گسترش کالبدی شهرها و رشد جمعیت شهرنشین، مسائل زیستمحیطی فراوانی را در داخل شهرها به وجود آورده است. آلودگی آب و فاضلاب شهری، تغییرات اقلیمی و آلودگی هوا، آلودگی خاک، آلودگی صوتی، آلودگی زباله و ... از جمله مسائل درون شهری بوجود آمده از این تغییرات است.
نکته قابل توجه این است که تولید این آلایندهها در بسیاری موارد اجتناب ناپذیر است. لیکن اولین گام در کنترل این آلایندهها و اثرات منفی آنها، کاهش تولید و در واقع پیشگیری از تولید مضاعف آنها میباشد. آمار و اطلاعات عمومی نشان میدهد که سرانه تولید این آلایندهها در ایران، بیش از استانداردهای جهانی است. واضح است که کاهش سرانه تولید این آلایندهها از یک طرف نیازمند برنامههای بلندمدت و همه جانبه و از طرف دیگر نیازمند همکاری و مداخله حوزههای اجتماعی-فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و ... است. هدف اصلی این مقاله را میتوان کاهش تبعات زیست محیطی رشد و توسعه شهر را به عنوان هدف پایه و ارائه راهبردها و راهکارهای اجرایی به عناون هدف اصلی عنوان نمود. به عنوان مثال در حوزه زبالههای شهری باید به گونهای برنامهریزی کرد که اولا سرانه تولید زباله کاهش پیدا کند و از سوی دیگر با بهرهگیری از شیوههای نوین بازیافت، تولید زباله به عنوان یک تهدید به فرصت تبدیل شود.
انواع آلودگیهای محیطی و بصری
آلودگیهای محیطی و بصری در شهرهای در حال توسعه در ایران موارد زیر را شامل میشود:
- آلودگیهای بصری ناشی کالبد و الحاقات نماهای شهری و کالبد معابر
- حرکت روانابها در خیابان ها به علت عدم عرض مناسب کانالها و آبگرفتگی حاصل از آن در هنگام وقوع بارندگی
- دفع نامناسب پسابها و فاضلابهای خانگی در سطح معابر
- پساب ناشی از آبهای سطحی
- آلودگی هوا به دلیل تردد زیاد اتومبیلها در بافت مرکزی شهرها
- آلودگی صوتی به جهت تردد زیاد وسایل نقلیه و وجود فعالیتهای کارگاهیآلودگی به جهت انباشت زباله در کنار درختان و داخل جویها

به منظور کاهش آلودگیهای محیطی راهکارهای زیر و به تفکیک هر یک از انواع آلودگیهای محیطی پیشنهاد میگردد:

آلودگی های بصری
آلودگیهای بصری احساس بینایی و روانی انسان را میآزارد. این نوع آلودگی در اثر بی نظمی و ناهماهنگی پدیدهها و فعالیت-های انسانی با طبیعت و محیط زندگی به وجود میآید. آنچه بیش از هر چیز به تنزل کیفیت بصری و ایجاد آلودگی میانجامد، عناصر اضافه شده به نماهای اصلی است. تابلوها و سایبانهای رنگارنگ کاربریهای مختلف با فرمها و اندازههای گوناگون، کولرها و کانالهای آنها که از نمای ساختمانها بیرون زده است، منظر ناهماهنگی به خیابانها داده و از جذابیت بصری آن میکاهد. تنوع آشفته و بدون سازمان علائم و تابلوهای تجاری و تبلیغاتی ثابت و یا موقت در بخش پایینی بدنه نمای خیابانها که در حوزه دید عابر پیاده قرار دارد، بیشترین تاثیر منفی را در منظر خیابانهای شهرها به ناظر القا میکند.
در این بین، کیفیت پایین و عدم هماهنگی در نوع و رنگ مصالح به کار رفته در پیادهروها ضمن ایجاد مشکل در عبور و مرور عابران، به وجود آورنده فضایی نامناسب از لحاظ بصری و سیمای شهری در پیادهروها شده است. از سویی دیگر مبلمان شهری موجود در شهرها فاقد کیفیت عملکردی و ظاهری مناسب میباشند. شبکه مبلمان فاقد طرح پیوسته و واحد بوده و به صورت موضعی برخی نیازهای شهروندان را پاسخگو است؟ بهرهگیری از اختلاط عناصر مختلف بدون پیروی از الگویی خاص در خیابانها به چشم میخورد. انباشتگی مبلمان شهری در قسمتهایی از پیادهروها و مکانیابی نادرست آنها از جمله معضلاتی است که بر آشفتگی بصری و آلودگی منظر می افزاید.
ظاهر نامناسب و موقعیت قرارگیری نادرست تیرکها، پایههای روشنایی، تابلوها و چراغهای راهنمایی و رانندگی نیز به عنوان معضلی در شهرها است. تیرها و پایههای مربوط به خطوط انتقال برق و تلفن، و کابلها و سیمهای متصل به آنها از جمله مواردی هستند که سبب آشفتگی و مخدوش شدن سیمای بصری خیابان ها شده است.
به منظور کاهش و کنترل آلودگی بصری در شهرها، راهکارها و پیشنهادات لازم در دو بند ارائه می شود. بند اول به توصیه های عام کنترل آلودگی بصری می پردازد و بند دوم راهکارها و پیشنهادات اجرایی را شامل می شود.

الف- توصیه های عام جهت کنترل آلودگی های بصری
- تدوین "ضوابط ساخت و ساز" مناسب و کنترل طرح نماهای شهری پیش از اجرا و نظارت بر اجرای آنها.
- استفاده از مصالح و الگوهای معماری بومی به منظور هماهنگی در نمای ساختمانها
- رعایت اصول و استانداردهای مربوط به استفاده بهینه از رنگ شامل معنی، ترکیب، هماهنگی و تضاد رنگها
- استفاده از طرحها و رنگهایی که علاوه بر تأمین راحتی شهروندان و صرفه اقتصادی، بر مناظر شهری تأثیر مثبت داشته باشد و شهروندان را به استفاده از آنها تشویق کند.
- رعایت نکاتی چون موقعیت، اندازه، تعداد، شکل، رنگ، محتوای پیام، نحوه نورپردازی و ارتباط و هماهنگی با نما در انتخاب و چیدمان علائم و تابلوها در عرصه های عمومی. (بحرینی،(1385
- در نظر گرفتن مواردی چون سادگی فرم، سادگی اجزاء، دوام رنگ و جلاء، تنوع و خلاقیت، هماهنگی با محیط و هماهنگی با سایر مبلمان های شهری در طراحی و بکارگیری مبلمان شهری.
- بهره گیری از گیاهان در عرصههای عمومی جهت حفظ و ارتقای زیبایی محیط و کاهش آلودگیهای بصری
- بهرهگیری از سیاستهای تشویقی و همچنین آموزش نیروی کار و خدماترسانی عمومی در زمینه ترویج الگوهای مناسب فرمی و کارکردی در تنظیم و بهسازی بدنههای شهری.
- توجه به تأثیرات بصری کاشت معابر در منظر بدنههای شهر و منظور نمودن این عناصر و راهکارهای مربوطه در طرحهای باز پیرایی و بهسازی بدنهها.
- تدوین الگوها، ضوابط و سیاستهای مدیریت و کنترل مختص بدنههای تجاری و اعمال سیاستهای تشویقی یا در دسترس قراردادن نمونه ها و تکنیک های اجرائی مناسب برای تابلوها، علائم و حفاظ مغازه ها.
ب- پیشنهادات و راهکارهای اجرایی جهت کنترل آلودگی های بصری ساماندهی الحاقات نما
- حذف کلیه عناصر زاید از نماهای مشرف به معابر و محورها نظیر تیرهای بیرون زده از نماها، ناودانهای عمومی، کولرها، کانال کولرها و پلاکاردهای غیرمجاز
- حذف تابلوهای شکسته، زاید و ترمیم تابلوهای ناقص
- حذف سایبانهای ایرانیتی فرسوده و تعویض آنها (حتیالامکان کلیه سایبانها با فرم و ترکیب رنگی یکسان و مطابق با رنگ کرکرههای مغازهها به کار گرفته شود. )
- هماهنگی با اداره برق جهت منظم نمودن سیمها و کابلهای معلق و سرگردان بر روی نماها.
- جمعآوری کلیه لوازم و وسایل واحدهای تجاری که نظم بصری عرصههای عمومی را مختل میکنند.(ویترینهای جلو آمده و لوازم و ابزار آلات واحدهای صنفی، لوازم دستفروشان و...)
- هماهنگی با ساکنین ساختمانها جهت جمعآوری زواید بالکنهای مشرف به معابر و زیباسازی نمای آنها.
- پاکسازی و شستشوی کلیه الحاقات آلوده منصوب بر بدنهها و نماها از قبیل تابلوهای کسبه، سایبانها و...
- حذف کلیه زواید و الحاقات غیر ضروری شامل:
▪ پوششها و پیشآمدگی های غیر مجاز و یا نامنظم که از مصالح ساختمانی ساخته شده است.
▪ تیرآهنها، شاخکهای فلزی و چوبی و... متصل بر بدنه و یا بیرون زده شده از نما، سقف و یا بام مغازهها.
▪ سایبانهای فرسوده و فرسوده و بد منظر
▪ تابلوهای فرسوده و غیر قابل استفاده و سردرهای صدمه دیده
▪ لوازم ثابت و متحرکی که در حریم پیاده رو قرار گرفته و سد معبر نمودهاند.

رسیدگی به وضعیت کالبدی سطوح نماهای شهری
- مرمت نماها و هماهنگی با مالکین جهت نماسازی ساختمانهایی که فاقد نما میباشند.

- پاکسازی و شستشوی نماهای آلوده
- پاکسازی و شستشوی نوشتارهای نامناسب و تبلیغات غیرمجاز بر روی بدنهها و نمای ساختمانها
- پاکسازی پوسترهای چسبانده شده روی بدنهها و نمای ساختمانها
- پاکسازی، شستشو و رنگ آمیزی درب و کرکره واحدهای صنفی
- جمعآوری حصارکشی مقابل ساختمانهای نیمه کاره و اختفای مناظر نامناسب ایجاد شده توسط آنها
- جلوگیری از رنگ آمیزی نماها به عنوان یک روش پاکسازی آن .
- نماسازی مغازههای فاقد نما متناسب و هماهنگ با بافت محیط
- مرمت قسمتهای فرسوده و تخریب شده بدنه اصلی
- رعایت نکات ایمنی، بهداشتی در محیط داخل و معبر مجاور
- نگهداری و شستشوی نمای مغازهها
رسیدگی به وضعیت کفسازی معابر در جهت رفع آلودگیهای بصری
- پاکسازی و شستشوی مستمر معابر
- جمع آوری به موقع زباله ها از سطح معابر
- لکهگیری و ترمیم آسفالت محدوده سوارهرو
- لایروبی مستمر و رفع گرفتگی جویها
- تعبیه مناسب کانالها به منظور هدایت آبهای سطحی
- رفع نواقص دریچههای روی جویها و کانالها.
آلودگی نور
استفاده نابجا و بیش از حد از منابع نوری، موجب شکلگیری آلودگی نور میشود. آلودگی نور علاوه بر آثار زیست محیطی مخرب و اختلال در حیات موجودات زنده دیگر (به عنوان مثال تغییر مسیر و گمراهی پرندگان مهاجر)، اثرات مخرب روحی و روانی بر انسان ها دارد که درصورت مجاورت با منابع آلودگی نوری حیات انسان را مختل می سازد. راهکارهای زیر برای حل مسئله آلودگی نوری ارائه می گردد:
- استفاده از درختان برای جلوگیری از تابش نورهای منعکس شده از مواد و مصالح ساختمانی منعکس کننده نور و کنترل

نورهای خیره کننده.
تصویر شماره :1 تاثیر درختان در شکست نور در دو مرحله

- امکان کنترل نور های خیره کننده به وسیله درختان در معابر و ایجاد مطلوبیت در رانندگی

- تقلیل نور خیره کننده حاصل از نورپردازی در کاربری ها و معابر در شب توسط درختان

راهکارها و پیشنهادات کنترل آلودگی ناشی از فاضلاب