بخشی از مقاله
چکیده
آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی در ارتباط با مقاومت آنتی بیوتیکی در ژوئن 2014 ابراز نگرانی و عمق خطر مربوط به گسترش مقاومت آنتی بیوتیکی را با بیان" احتمال برگشت به دوره قبل از کشف آنتی بیوتیکها" نشان داد. واقعیت آن است که استفاده وسیع و کنترل نشده از آنتی بیوتیکها با اهداف مختلف باعث ایجاد مقاومت بالا ی میکروارگانیسم ها نسبت به این ترکیبات شده است. در این راستا بسیاری از آنتی بیوتیکهای متعارف کارکرد خود را از دست داده اند.
دامنه این خطر صرفا انسانی نیست بلکه بخش محیط زیست و دیگر بخش ها را نیز درگیر کرده است. در کشورمان ایران مصرف آنتی بیوتیک 16 برابر استاندارد جهانی و تقریبا معادل مصرف اروپا می باشد. نکته مهم اینکه حدود %3 آنتی بیوتیکهای مصرفی متابولیزه می شوند و بقیه بصورت تغییر نیافته دفع می شوند. و نهایتا از طرق مختلف وارد فاضلاب ها و محیط می گردند. با توجه به حجم بسیار کم فاضلاب های تصفیه شده در کشور و از طرفی عدم کارائی تصفیه خانه های فاضلاب شهری در حذف این عوامل، محیط زیست پذیرای حجم سنگینی از این آلاینده ها ست.
فاضلاب های بیمارستانی که غنی از باکتریها و آنتی بیوتیکهای مصرفی می باشند نیز غالبا بدون تصفیه به محیط رها می شوند. این وضعیت باعث فشار بر روی میکروارگانیسم های محیط و نهایتا انتشار این عوامل آلاینده می شود. این عوامل در چرخه زیست محیطی مجددا سلامت انسانی و اکوسیستم های متفاوت محیطی را تهدید می کنند. مقاومت آنتی بیوتیکی به خودی خود یک آلاینده و یک تهدید جدی است این موضوع می تواند بصورت هدفمند - بیوتروریستی - نیز جوامع انسانی را تحت تاثیر قرار دهد بدین صورت که بیماری و یا بیماریهای ایجاد شده به طیف وسیعی از آنتی بیوتیکهای موثر واکنش نشان نداده و در نتیجه باعث بالا رفتن میزان مرگ و میر و تحمیل هزینه های سنگین شود.
بخش های محیط زیست اعم از آب ، فاضلاب، هوا ، پسماند ها و خاک در تکثیر و انتشار مقاومت آنتی بیوتیکی می توانند نقش تسریع کننده داشته باشند لذا در نوشتار حاضر پس از مروری بر فاکتورهای پایه به بیان راهکارهای کنترلی مقاومت در بخش های محیطی از جمله ارتقاء سیستم های تصفیه آب و فاضلاب، استفاده از سیستم های تصفیه پیشرفته و استفاده از آزمایشگاههای کنترلی با توان آنالیز مولکولی با رویکرد برنامه ریزی عملیاتی در پدافند زیستی پرداخته می شود.
مقدمه
می توان دوران طلائی کشف آنتی بیوتیکها را از مهمترین و موثرترین مقاطع تاریخی دانست که باعث شد بسیاری از آلام و رنجهای جوامع انسانی کاهش یابند - . - 1 اهمیت و جذابیت این دوران به حدی بود که برخی از دوران معجزه آنتی بیوتیک سخن به میان آوردند و توانمندی انسان را در کنترل بیماریها تقریبا مطلق انگاشتند. از اوایل قرن بیستم میلادی به بعد شتاب در کشف و سنتز آنتی بیوتیکهای جدید بسیار زیاد گردید و در همین مدت بهبودی قابل لمسی در مدت زمان عمر مردم در دنیا بوجود آمد.
امروزه آنتی بیوتیکها با مقاصد درمانی، تسریع دهنده رشد، جلوگیری از آفات و بیماریها بخش های انسان ، کشاورزی ، دامپروری و دامپزشکی در مقیاس وسیع مورد استفاده قرار می گیرند - . - 9-2 این ترکیبات انقلابی در عرصه پیشگیری و مهار بسیاری از بیماریها در قرن بیستم ایجاد کرده و سلامتی تعداد بی شماری از انسانها و حیوانات را به دنبال داشته و دارند - . - 10 مدت زمان کوتاهی پس از کشف آنتی بیوتیک این موضوع آشکار شد که آنتی بیوتیکها در کنار خود دارای محدودیت های زیادی نیز می باشند که بایستی به آنها توجه کرد. مقاومت آنتی بیوتیکی را می توان از مهمترین دغدغه های ایجاد شده در ارتباط با آنتی بیوتیکها دانست.
این مقاومت بلافاصله پس از اولین استفاده ها خود را نشان داد و به سرعت همگام با استفاده و گسترش آنتی بیوتیکها افزایش یافت - شکل . - 2 مقاومت آنتی بیوتیکی کارائی و اثربخشی بسیاری از آنتی بیوتیکها را یا کاملا از بین برده و یا بسیار محدود کرده است - . - 11 اهمیت موضوع به اندازه ای است که سازمان بهداشت جهانی سال 2011 میلادی را بنام سال مقاومت آنتی بیوتیکی; تهدیدی جهانی" نامگذاری نمود - . - 12 بهر حال پیچیدگی در بیماریهای نوپدید و بازپدید و لزوم تولید و استفاده از آنتی بیوتیکهای جدید در انسانها، نیازمندیهای تغذیه ای و استفاده از آنتی بیوتیکها در درمان و افزایش رشد حیوانات و همچنین تنوع محصولات کشاورزی و ضرورت پاسخ گوئی به نیازمندیهای تغذیه ای جوامع استفاده از آنتی بیوتیکها را امری انکارناپذیر کرده است.
از طرفی دغدغه مندی های محلی، ملی و بین المللی نیز کاملا بجاست برخی محققین بسیار نگرانند که افزایش مقاومت آنتی بیوتیکی ما را به عصر قبل از کشف آنتی بیوتیکها رهنمون کند. در این شرایط چرخه محیطی بعنوان یکی از ارکان مهم در تسهیل انتشار و ارتباط بخش های مختلف محیط زیست و جوامع انسانی عمل می کند - - 15-13 این موضوع در ایران بعنوان یک کشور در حال توسعه که با مشکلات ناشی از توسعه نیافتگی - مثال، رها سازی فاضلاب به محیط زیست - از یک طرف و مشکلات ناشی از شتاب در صنعتی سازی جامعه مواجه می باشد چه بسا سنگین تر از کشورهای توسعه یافته نیز باشد. بررسی مقاومت آنتی بیوتیکی در محیط زیست در دنیا دارای سابقه چند دهه می باشد اما این موضوع در کشور ما تقریبا دست نخورده می باشد.
