بخشی از مقاله
هوشمند سازي مدارس راهبرد تحولي وزرات آموزش وپرورش در توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات
پيش گفتار
هوشمند سازي مدرسه تنها نصب رايانه در آن نيست بلكه مديريت هوشمندانه است.
هوشمند سازي مدارس از كارهاي اساسي سند تحول بنيادين آموزش و پرورش است . بر اساس سند ملي تحول بنيادين وزارت آموزش و پرورش ، هوشمند سازي مدارس و مجتمع ها ي آموزشي و پرورشي طي سه مرحله به انجام خواهد رسيد : 1- مدرسه 2- منزل معلمان 3- خانواده
طرح راهبردي هوشمند سازي مدارس بر اساس فرمايشات حضرت امام خميني (ره) ، منويات مقام معظم رهبري ، سياست هاي كلي نظام ، سند چشم انداز ، نقشه جامع علمي كشور، برنامه درس ملي و قانون پنج ساله توسعه طراحي و عملياتي گرديده است. در اين برنامه معلم نقش كليدي خود را دارد ، كتاب جايگاه خاص خود را دارد و هدف گذاري براي آموزش دانش آموزان ، معلمان و اولياء(خانواده) مورد تاكيد قرار گرفته است .
با رويكرد تحولي اين طرح در جهان امروز، كتاب‌هاي درسي ما با توجه به پيشرفت هاي علمي و فناوري و نياز ها و مهارتهاي زندگي امروز تغيير مي يابند و با تنوع در رسانه‌هاي آموزشي و متنوع‌سازي فضا و محيط‌هاي ياددهي و يادگيري در برنامه درسي ملي اين امكان را فراهم خواهد ساخت تا دانش‌آموزان و معلمان تجارب جديدي را در حوزه دانش و پژوهش كسب نمايند. هدف از هوشمندسازي مدارس تربيت دانش‌آموزاني پژوهش‌محور و پژوهشگر مي باشد . به كار گيري دانش و فناوري برتر زمينه ساز تربيت مديران فرداي ميهن اسلامي مي باشد .
حميد رضا حاجي بابائي
مقدمه
ديدگاه الهام بخش
اسناد پشتيبان
پيشينه هوشمند سازي مدارس
كليات
• ماموريت
• چشم انداز
• اهداف
• راهبردهاي
• سياست
• تعاريف
سازكاراجرايي هوشمند سازي مدارس
• ابعاد
• الگو مفهومي
• اركان مدرسه هوشمند
• كاركرد مدارس هوشمند
جايگاه مولفه هاي اصلي آموزش وپرورش در هوشمند سازي مدارس
• معلم
• دانش آموز
• كتاب
• كلاس
• مدرسه
• خانواده
مراحل پياده سازي هوشمندسازي مدارس
برنامه ريزي وعملكرد
• قبل از سال 1390
• سال 1390
O فرهنگ سازي
O توانمندسازي
O زيرساخت
اتصال
تجهيزات سخت افزاري
نرم افزاري مديريتي وپورتال
O محتوي الكترونيكي
O استانها در يك نگاه
منابع
ضمائم
مقدمه
امروزه مهمترين دغدغه‌ي نظام آموزشي و پرورشی يك كشور، ايجاد بستري مناسب جهت رشد و تعالي سرمايه‌هاي فكري در جامعه‌ي اطلاعاتي و دانايي‌محور مي‌باشد. براي آنكه همه‌ي گروه‌هاي اجتماعي قادر باشند بطور مؤثّر در چنين جامعه‌اي مشاركت داشته باشند، بايد يادگيري پيوسته، خلاقيت، نوآوري و نيز مشاركت فعال و سازنده‌‌ي اجتماعي را بياموزند. تحقّق اين امر مستلزم تعريف مجدد و نويني از نقش و كاركرد مدارس به عنوان اصلي‌ترين نهادهاي آموزشي در جامعه مي‌باشد. امروزه نظام آموزشي كشور به مدرسه‌ا‌ي نياز دارد كه با بهره‌گيري از فناوري اطلاعات و ارتباطات (فاوا)، امکان يادگيري پيوسته را فراهم نموده و فرصتهاي نويني را در اختيار افراد براي تجربه‌ي زندگي در جامعه‌ي اطلاعاتي قرار دهد، به گونه‌اي كه اين فناوري نه به عنوان ابزار، بلکه در قالب زیرساختِ توانمند‌ساز براي تعليم و آموزش حرفه‌اي محسوب مي‌شود.
بكارگيري گسترده‌ي فاوا در فرايند آموزش و پرورش، همزمان با تحوّل در رويكردهاي آموزشي درجهان، زمينه‌‌ي شكل‌گيري مدارس هوشمند را فراهم آورده است. اين مدارس از جمله نيازمندي‌هاي كليدي جوامع دانش‌بنيان مي باشند و رويكردهاي توسعه‌ي مهارتهاي دانشي و كارآفريني دانش‌آموزان را دنبال مي‌نمايند. در اين مدارس، فرايندهاي یاددهی - يادگيري تقويت شده و محيط تعاملي يكپارچه براي ارتقاي مهارتهاي كليدي دانش‌آموزان با تكيه بر فعاليت‌هاي گروهي، در عصر دانايي محور فراهم مي‌شود.
ازآنجاکه درحال حاضرمعلم محوري پایه آموزش و پرورش درکشور می‌باشد، به روزكردن مدارس، استفاده ازفناوری های روز، برخورداری ازخلاقيت‌های نوین درآموزش وپرورش ونیز اهميت دادن به توانايي‌هاي دانش‌آموزان، لازمة این تحوّل می‌باشد.
واژه‌ي مدارس هوشمند چندي است در ادبيات آموزش و پرورش ما وارد شده است و فعاليت‌هاي ارزشمندي نيز ولو بصورت پراكنده در اين حوزه انجام شده است. وزارت آموزش و پرورش با الهام از آموزه‌هاي ديني و مقتصيات زماني و به منظور تحقّق اهداف سند چشم انداز ايران در سال 1404 و دستيابي به اهداف عاليه نظام تعليم و تربيت و گسترش عدالت آموزشي، اقدام به تعریف ساختار، جایگاه، ساماندهی، شرایط و ضوابط توسعه‌ي مدارس هوشمند بر اساس معیارهای علمی، بین المللی و شرایط بومی در سطح كشور نموده است. از این رو برای نیل به این هدف، نیاز به همّتی مضاعف داشته که ازجمله عوامل اصلی آن می توان به تغییرنگرش درشیوه‌ي آموزش و مدیریت مراکز آموزشی و پرورشی و نیز تأمین زیرساخت مورد نیاز اشاره نمود.
هوشمند‌سازی مدارس يك اقدام مدبّرانه در راستای سند چشم انداز نظام، تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند توسعه فاوای آموزش و پرورش و ضرورتی انکار ناپذیر با هدف اجراي پيشرفته‌ترين روشهاي مدیریتی و آموزشي و نگاه علمی و فناورانه به وضعيت كنوني نظام آموزشي و پرورشی كشوراست که اعمال تغييرساختار و معماری اجرایی درآنها باعث افزایش بهره وری و مدیریت زمان برای مدیران، کارکنان، معلمان، دانش‌آموزان و همچنین اولیای دانش‌آموزان خواهد بود.
ديد گاه الهام بخش
فصل اول
استاد پشتيبان
سند چشم انداز20 ساله نظام جمهوری اسلامی ایران
دستیابی به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی با تاکید بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم که به عنوان یکی از هدفهای اصلی در سند چشم‌انداز آمده است نیازمند توسعه همه جانبه علمی در تولید و تجاری سازی دانش است. آموزش الكترونيكي به عنوان ابزاری قدرتمند در عملیاتی کردن این هدف باعث ايجاد فرصتهاي برابر در فراگيري در همه جا، همه زمان و براي همه مي‌شود و توسعه آن می تواند نقش مهمی در دستیابی به هدف فوق داشته باشد.
برنامه پنجم توسعه
در بند الف ماده 19 برنامه پنجم توسعه كشور آمده: دولت موظف است تا پايان برنامه، فناوري اطلاعات و ارتباطات را در كليه فرايندها جهت تحقق عدالت آموزشي و تسهيل فرايندهاي موجود و ارائه برنامه‌هاي آموزشي و دروس دوره‌هاي تحصيلي به صورت الكترونيكي به كار گيرد. وزارت آموزش و پرورش نيز موظف است تا پايان برنامه، آموزش از راه دور و رسانه‌اي را به منظور تضمين دسترسي به فرصتهاي عادلانه آموزشي تحقق ببخشد.
بند د ماده 19 نیز به بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایندها ی آموزشی برای تحقق عدالت آموزشی و تسهیل فرایندهای موجود و ارائه برنامه های آموزشی و دروس دوره های تحصیلی به صورت الکترونیکی اشاره دارد.
سند توسعه فاوای وزارت آموزش و پرورش
توانمند سازي و تحول آفريني در نظام آموزشي دستيابي به اهداف يادگيري وتاكيد بر نقش وجايگاه معلم وعدالت آموزشي وحفظ و تقويت ارزش هاي اخلاقي و فرهنگي جهت فراهم آوردن محيط ياددهي- يادگيري مبتني برفناوري اطلاعات وارتباطات در نظام آموزش و پرورش است
سند راهبردي نظام جامع فناوري اطلاعات كشور
در اين سند موارد ذيل در جهت بكارگيري فناوري اطلاعات وارتباطات
1 ) تسهيل آموزشهاي رسمي مبتني بر فناوري اطلاعات در مدارس با گسترش شبكه اينترنت و هوشمندي مدارس؛
2) تقویت سیستم آموزش مبتنی برفناوری اطلاعات بین دبیرستانهای بزرگ وکوچک ودانشکده ها.
سند تحول بنيادين آموزش وپرورش
ارتقا ي كيفيت فرآيند تعليم وتربيت با تكيه بر استفاده هوشمندانه از فناوري هاي نوين (3،2،1،7)
راهكار1/17- توسعه ضريب نفوذ شبكه ملي اطلاعات وارتباطات (اينترانت )در مدارس با اولويت پركردن شكاف ديجيتالي بين مناطق آموزشي وايجاد ساز وكار مناسب براي بهره برداري بهينه وهوشمندانه توسط مربيان ودانش آموزان در چارچوب نظام معيار اسلامي.
راهكار 2/17- توليد وبه كار گيري محتوا ي الكترونيكي ومتاسب با نياز دانش آموزان و مدارس با مشاركت بخش دولتي وغيردولتي والكترونيكي كردن محتواي كتاب هاي درسي بر اساس برنامه درسي ملي (با تاكيد بر استفاده از ظرفيت چند رسانه اي )تا پايان برنامه پنجم توسعه كشور.
راهكار 3/17- اصلاح و به روز آوري روش هاي تعليم وتربيت با تاكيد بر روشهاي فعال ،گروهي ،خلاق با توجه به نقش الگويي معلمان
راهكار 4/17- گسترش بهره برداري از ظرفيت آموزشهاي غير حضوري ومجازي در برنامه هاي آموزشي وتربيتي ويژه معلمان ،دانش آموزان وخانواده هاي ايراني در خارج از كشور بر اساس نظام معياراسلامي وبا رعايت اصول تربيتي از طريق شبكه ملي اطلاعات وارتباطات
نقشه جامع علمی کشور
در اين سندتوسعه نظام آموزش الكترونيك و زير سخت هاي فناوري اطلاعات و ارتباطات در حوزه آموزش عالي و آموزش و پرورش و تربيت و توانمندسازي دانش آموزان در شئون ديني ، خانوادگي ، اجتماعي ، زيستي و بدنی ، هنري ، حرفه اي ، علمي و فناوري براي ورود به عرصه هاي مختلف زندگي و جامعه و پرهيز از جهت‌گيري محض دوره آموزش عمومي به سمت آموزش عالي مي باشد. وبا رصد دائمي شرايط محيطي به منظور پاسخ گويي پيوسته و پوياي آموزش و پرورش به نيازهاي حال و آينده جامعه مي باشد.در محتوای متن سند نقشه جامع علمی کشور موارد مرتبط با نظام آموزش و پرورش در ذيل داريم:
از 8 هدف كلان نظام علم و فناوري كشور : 3 هدف مرتبط با آموزش و پرورش
از 9 هدف بخشي نظام علم و فناوري و نوآوري كشور : 3 هدف مرتبط با آموزش و پرورش
از 13 راهبرد كلان توسعه علم و فناوري در كشور : 9 راهبرد مرتبط با آموزش و پرورش
از 73 راهبرد ملي متناسب با راهبردهاي كلان توسعه علم و فناوري در كشور : 21 راهبرد ملي مربوط به آموزش و پرورش
از 221 اقدام ملي متناسب با راهبرد هاي ملي توسعه علم و فناوري در كشور : 57 اقدام ملي مرتبط با آموزش و پرورش
فصل سوم
پيشينه مدارس هوشمند
تاریخچه مدارس هوشمند در جهان
پيدايش سيستم هاي پردازشِ داده (رايانه) با سابقه اي بيش از سه دهه سبب شده است که رايانه در بسياري از عرصه هاي کاربردي اجتماعي و فردي وارد شود؛ به گونه اي که در دهه نود، در بسياري از کشورها حتي مدارس ابتدايي هم مجهز به امکانات رايانه اي متناسب شدند.اختراع و توسعه رايانه، ايجاد شبکه هاي رايانه اي و پس از آن ظهور پديده اينترنت را در پي داشت.
تفکر استفاده از رایانه ها و شبکه های رایانه ای برای کارهای مدرسه ای و عملی به قرن بیستم و اوائل دهه 1960 بر می گردد اينترنت که در، ١٩٦٩ در دوران جنگ سرد از درون شبکه معروف پا گرفت، بسيار سريع رشد کرد. هيچ کس گمان نمي کرد اين شبکه اطلاع رساني در سال، ٢٠٠٠
صاحب ١٨٠ ميليون کاربر باشد. سرعت و شتاب اين رشد به گونه اي بود که به حدود ٥٠٠ ميليون کاربر در سال ٢٠٠٣ بالغ گرديد.اين توسعه سريع فناوري اطلاع رساني به همراه عوامل ديگري چون تبديل جامعه صنعتي به جامعه اطلاعاتي،تغييرات جمعيتي، جهاني تر شدن فعاليت هاي حرفه اي، گسترش نيروهاي بازار در محدوده آموزش و به عبارت ديگر تجاريشدن مقوله آموزش، همه و همه، تاثيرات شگرف و چشمگيري در امر آموزش داشته اند.
در سال 1984، ديويد پركينز و همكارانش در دانشگاه ها هاروارد، طرح مدارس هوشمند را به عنوان تجربه اي نوين در برنامه هاي آموزش و پرورش، با استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات ارائه نمودند. اين طرح به تدريج در چند مدرسه اجرا گشت و بعدها تا حدوددي توسعه يافت.
گفته مي‌شود اولين مدارس هوشمند در سال 1996 در انگلستان تاسيس شد و سپس طرح راه اندازی مدارس هوشمند یا Smart School در کشور مالزی به اجرا درآمد وهمچنین با ارایه الگوی موفق توانست تجربه خود را به سایر کشورها نیز منتقل کند و امروزه علاوه بر مالزی دیگر کشورايرلند،مصر،استراليا ، نیز برای هوشمند کردن مدارس خود اقدام کرده اند
پيشينه هوشمند سازي مدارس در ایران
در دهه هاي اخير، گستره فعاليت در زمينه آموزش و يادگيري نيز چون ديگر فعاليت هاي علمي، فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي و غيره، از توسعه و پيشرفت سريع فناوري و ظهور پديده هايي چون ماهواره، رايانه، اينترنت و غيره متاثر و دگرگون شده است.استفاده از فناوری در آموزش ايران به زمان بهره گيري از ابزارهاي کمک آموزشي سمعي بصري شامل نمايش اسلايد و فيلم هاي آموزشي در کلاس درس باز مي گردد. پس از آن، تلويزيون به عنوان رسانه آموزشي مورد توجه قرار گرفت و تلويزيون آموزشي ملي ايران به طور رسمي به امر آموزش همگاني در سراسر کشور پرداخت.پس از ورود صنعت رايانه به ايران و رشد و نفوذ رايانه هاي شخصي در ميان اقشار مختلف فرهنگي اجتماعي، فعاليت در زمينه آموزش مبتني بر رايانه نيز آغاز گشت و بيش از ده سال است که در اين زمينه فعاليت مي شود و اين امر با توليد لوح هاي فشرده آموزشي آغازگردیده است.
به طور کلي، از نيمه دوم سال ١٣٨٠ به بعد، رويکرد به اين مقوله جدي تر و فعاليت هاي عملياتي در زمينه آموزش اينترنتي و بهره گيري از پهناي باند مخابراتي براي ارائه دوره هاي آموزشي در گوشه و کنار کشور آغاز شد تا اینکه طبق مصوبات شورای فناوری اطلاعات وارتباطات وزارت آموزش وپرورش در سال تحصيلي1383-84 ،پایلوت مدارس هوشمند به سازمان آموزش و پرورش شهر تهران محول گرديد. پس از طرح موضوع در شوراي راهبري فناوري اطلاعات و ارتباطات تعداد 4 دبيرستان در 4 منطقه تهران انتخاب و از سال تحصيلي بعد اجراي آزمايشي طرح در اين مدارس آغاز گرديد.براي اجراي طرح وضعيت موجود مدارس از لحاظ تجهيزات و وضعيت نيروي انساني مورد بررسي قرار گرفت .مديران مدارس فوق ضمن شركت در جلسات متعدد كارشناسي در جريان امر قرارگرفتند. تجهيز و ايجاد شبكه واحدهاي داخلي و نحوه توليد محتواي الكترونيك ،آموزش معلمان( زبان انگلیسی و مهارتهای ICDL )آ به انجام رسيد .
وضعيت زيرساخت ارتباطي و تجهيزات
در تداوم برنامه‌های ارائه شده در طول سال‌های برنامه‌ی سوم توسعه، مقرر شده بود تا پایان برنامه‌ی چهارم پنجاه‌هزار مدرسه به شبکه اینترانت ملی متصل شوند كه تا پایان سال 90-89 تنها اتصال پانزده‌هزار مدرسه محقق شده است. مطابق برنامه‌ریزی انجام شده تا پایان سال 90، بیست‌هزار مدرسه طی فازهای اول و دوم طرح اتصال به اینترانت ملی متصل می‌شوند. در حال حاضر بیش از 120هزار مدرسه فعال در کشور وجود دارند که حدود نیمی از آن‌ها تحت پوشش مجتمع‌های شهری و روستایی به فعالیت خود ادامه میدهند.جدول3 نشان‌دهنده‌ی نتایج احصای شاخص‌های كمّي حوزه‌ي ICT در طول سال‌های برنامه‌ی چهارم می‌باشد. احصای این شاخص‌ها در پايان سال تحصيلي 88-87 و با روش نمونه‌گیری از مدارس استان‌های مختلف کشور انجام شده است.
