بخشی از مقاله
ارایه الگوي موفقیت مدیریت دانش در سازمان پروژه محور بر اساس نظریه داده بنیاد (GT)
چکیده:
از آنجایی که هر تغییري در سازمان با تهدیدات و مقاومت هایی روبرو است، توجه به عـواملی کـه ایـن تهدیـدات را کاهشداده یا از بین می برند بسیار اهمیت دارد .وجود برنامه مدیریت دانشـدر سـازمان هـاي پـروژه محـور یکـی از تغییراتی است که در سازمان ها و شرکت هاي امروزي در حال اجرا شدن می باشد .برخی شرکت ها بـراي اجـراي این برنامه با عدم موفقیت مواجه شده اند لذا توجه به عواملی که منجر به موفقیت در زمینه پیـاده سـازي مـدیریت دانشمی شود اهمیت خاص خود را دارد .مطالعات در این حوزه در سازمان هاي پروژه محور نشان داده است عوامل نامبرده، در ارتباط با هم بوده و اثرگذاري خود را حفظ می کنند حال اگر بتوان روابط بین آنها را شناسـایی کـرده و در اولویت بندي آنها تلاش کرد، می توان میزان سرمایه گذاري بـر روي هـر کـدام از آنهـا را تعیـین نمـود .بـر ایـن اساس پژوهشگران در این تحقیق با طرح سوالاتی پیرامون مدیریت دانش، موضـوع را بـا خبرگـان و مـدیران ارشـد وکارشناسان با تجربه سازمان به عنوان مورد مطالعه در میان گذاشته و در پـی آن هسـتند تـا بـا تبیـین مفـاهیم و مقوله هاي مستخرجه از متن گفتارها، به الگوي موفقیت مدیریت دانشدر سـازمان هـاي پـروژه محـور دسـتیافته و جهت تقویت این دسته از سازمان ها به ویژه سازمان مورد مطالعه در آینده، راهبردها و سیاستهاي لازم را پیشـنهاد نمایند.
کلمات کلیدي
مدیریت دانش، سازمان پروژه محور، نظریه داده بنیاد، جامعه آماري، مدل پارادایم
-1 مقدمه:
در سازمانهاي پروژه محور امروزي که کسب و کار آنها حول انجام پروژه هاي متعدد مـیچرخـد، بـا ظهـور تکنولـوژي و فناوريهاي نوین، نیازها و چالشهاي جدیدي هم بـروز پیـدا کردهاند. با توجه به فضاي رقابتی که بر کسب و کار سـازمان-ها حاکم است،اینگونه سازمان ها نیاز دارند تا منـابع خـود را در جهت کسب مزیت رقـابتی بگونـه اي مناسـب راهنمـایی وهدایت سازند. در سازمانهاي پروژه محور، دانش بـه عنـوان مهمترین منبع در جهت اخذ تصمیمات مدیریتی بـه منظـور دستیابی به مزیت رقابتی از طریق انجام پروژههـا بـه حسـاب میآید. در اینگونه سازمانها نیاز غیر قابل انکـاري بـه حفـظ سرمایههاي دانشی حاصل از اجراي پروژهها دارند. بنـابر ایـن سعی دارند تا براي حفظ دانش و تسهیم و بکـارگیري آن در سازمان، از مدیریت دانـش بهـره برنـد. مـدیریت دانـش امـر جدیدي نیست، تمدنهاي بشـري از نسـلی بـه نسـل دیگـر اقدام به نگهداري و انتقال دانش، براي درك گذشته و پـیش بینی آینده مینمودند.
در این دهه مدیریت سرمایههاي فکري سازمانها، به عنـوان یکی از مهمترین عوامل موثر در مدیریت دانش، جهت بهبود کیفیت مدیریت دانش سـازمانی مـورد توجـه قـرار گرفـت. ( عباسی،.(1386
ســازمانهــاي پــروژه محــور از طریــق پیــادهســازي سیســتم مدیریت دانش، سعی در مدیریت دانـش فـردي و سـازمانی دارند اما بعضـا مشـاهده مـیشـود کـه در پیـادهسـازي ایـن سیستم با شکست مواجه میشـوند. یکـی از علـتهـایی کـه برخی سازمانها در پیادهسازي همچنـان بـا مشـکل مواجـه هستند این است که پایه و اساس محکمی از مفهوم مدیریت دانش که بتواند آنها را در جهـت پیـادهسـازي آن راهنمـایی کند، ندارند. لذا توجه به فاکتورهاي اساسـی و حیـاتی بـراي پیــاده ســازي سیســتم مــدیریت دانــش و ارتبــاط بــین ایــن فاکتورها، بسیار مهم است.
گروه تخصصی شهید رجایی به عنوان یکـی از سـازمانهـاي پروژه محور در سرتاسر میهن اسلامی پروژههاي متعـددي را اجرا کرده و تجربیات و دانش بسیاري از به ثمر رساندن آنهـا بدست آورده است. این تجربیات از پروژههاي عمرانـی ماننـد پل سازي تا پروژههاي صنعتی مانند، مخازن نفـت و ... تنـوع و توسعه پیدا میکند.
بکــارگیري کارشناســان و متخصصــان خبــره در حــوزههــاي مختلف از بارزههاي این سازمان مـیباشـد. لـذا بـراي انتقـال تجربه، مهارت و دانش ایـن عزیـزان بـه سـایر کارشناسـان و متخصصان، نیاز به ایجاد برنامه مـدیریت دانـش در سـازمان بوده و به همین منظور به عنوان اولین گام، بـر آن شـدیم تـا با شناسایی فاکتورهـاي کلیـدي موفقیـت مـدیریت دانـش و تعیین ارتباط بین آنهـا در ایـن سـازمان، بـه عنـوان مطالعـه مــوردي، ایجــاد برنامــه مــدیریت دانــش را کــه از اهــداف و استراتژيهاي آتی این سازمان براي کسب مزیـت رقـابتی در بازار میباشد، تسهیل بخشیده و گام بعدي را بـا امیـدواري بالاتر در زمینه پیادهسازي سیستم مدیریت دانش برداریم.
-2اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق
امروزه به منظور دستیابی به مزیـت رقـابتی در اقتصـاد جهـانی، سازمانها نیاز دارند تا منـابع دانشـی خـود را بطـور مـوثري در سازمان به حرکت درآورند. سازمانها برنامههاي مـدیریت دانـش معینی را در جهت یکپارچهسازي منابع دانشی خود اجـرا مـی-کنند. قبل از اقدام بـه مبـادرت بـر اجـراي طـرحهـاي مـدیریت دانش، سازمانها نیازمند ارزیـابی زیـر سیسـتمهـاي سـازمانی و منابع موجود خود هستند تا مهمترین و بهترین راهبرد مـدیریت دانش را براي خود شناسایی کنند. پـروژههـاي مـدیریت دانـش مانند سایر پروژهها نیازمند سرمایهگذاري هاي مـالی، سـاختاري، فکري و ... هستند کـه در کشـور مـا سـابقه زیـادي نـدارد، لـذا تجربه کافی در این زمینه موجـود نیسـت. بـا شناسـایی عوامـل کلیدي موفقیت مدیریت دانش به ویـژه در سـازمانهـاي پـروژه محور، قبل از استقرار سیستم میتوان به آگاهی کامـل بـا توجـه به هرکدام از آنها و ارتبـاط و تـاثیري کـه بـر یکـدیگر دارنـد بـه منظور کسب موفقیت در این زمینه دست یافت.
-3هدف اصلی تحقیق
بعد از انجام این تحقیق انتظـار مـیرود تـا بـا شناسـایی عوامـل کلیدي موفقیت مدیریت دانش و تعیین نوع ارتباط بین آنهـا در قالب الگوي مناسـب، شـناخت بهتـري نسـبت بـه پیـادهسـازي موفقیت آمیز سیسـتم مـدیریت دانـش در سـازمانهـاي پـروژه محور، شرکتهاي مهندسین مشـاور و ... ایجـاد شـود چـرا کـه بدین وسیله نـوع و میـزان سـرمایهگـذاري و تمرکـز بـر اجـراي مدیریت دانش با توجه به پروژههاي در دست اقدام سازمانهـاي پـروژه محـور، تعیـین مــیگـردد و مـدیران و مشـاوران اینگونــه سازمانها، به منظـور تصـمیمگیـري بـراي مسـائل و چالشـهاي پیش روي سـازمان، یـاري شـوند. در خاتمـه مقولـههـاي علّـی، زمینهاي، محوري، پیامدها و راهبردهاي پیـادهسـازي موفقیـت-آمیز مدیریت دانش را شناسایی و ارایه خواهیم نمود.
-4 ادبیات موضوع:
تعریف داده، اطلاعات و دانش
داده، اطلاعات و دانش همگی از فرآیندهاي اجتماعی پدیدار می شوند. آنها دارایی هاي کلی یک سازمان یا عامل هاي تشکیل دهنده آن هستند که بر حسب سطح سازمانی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند. داده، یک ویژگی قابل مشاهده، قابل اندازه گیري و قابل محاسبه است. سوالی که پیش می آید این است که آیا داده ها اطلاعات هستند؟ اطلاعات همیشه به وسیله داده یا داده ها فراهم می شوند زیرا داده ها همیشه جزییات بستر مفهومی را نشان می دهند یادآوري این نکته شایان اهمیت است که بستر مفهومی جزییاتی است که داده ها را در یک شکل ساختار یافته بیان می کند چرا که بدون شکل ساختار یافته، آنرا داده نمی نامیم. بنابراین داده ها اطلاعاتی هستند که بستر مفهومی شان آنها را با هدف عینیت بخشی و بازنمایی واقعیات، ساختاردهی نموده است(فایرستون ومک ال روي،.(2003
داده عبارت از نشانه ها، حروف و نمودارها است. داده مجموعه اي مجزا و عینی از حوادث است که از آن به عنوان ماده خام اطلاعات نیز نام برده می شود(داونپورد و کلار،.(1998 داده به خودي خود از ارزش زیادي برخوردار نیست اما به راحتی می توان آن را در کامپیوتر ذخیره کرد. زمانی که داده در یک بافت خاص قرار میگیرد، به اطلاعات تبدیل می شود. از این رو اطلاعات از ارزش بیشتري نسبت به داده برخوردار است. دانش عبارتست از اطلاعات درون ذهن افراد که بدون وجود یک فرد دانا و آگاه، دانشی بوجود نخواهد آمد(داونپورت،101020.(1999
مفهوم مهمی که وجود دارد این است که دانش شامل تشخیص یا فهم الگوها می باشد و موقعی که یک الگو در میان اطلاعات وجود دارد، الگو استعداد ارایه دانش را دارد. الگوهاي نمایش دهنده دانش، باید یک زمینه داشته باشند که درجه اي از پیش بینی پذیري را براي اجزاء فراهم می کند.
نظریه داده بنیاد (GT)
دو نفر از جامعه شناسان، بارنی گلیسر1 و آنسلم استراوس2، در سال 1967 میلادي روش گراندد تئوري یا "نظریه داده بنیاد" را به وجود آوردند. روش گراندد تئوري یا نظریه داده بنیاد یک شیوه پژوهش کیفی است که بوسیله آن با استفاده از یک دسته داده ها، نظریه اي تکوین می یابد. به طوري که این نظریه در یک سطح وسیع، یک فرآیند، عمل یا تعامل را تبیین می کند. نظریه حاصل از اجراي چنین روش پژوهشی، نظریه اي فرآیندي است.پژوهشگرانی که روش نظریه داده بنیاد را به کار می برند، با استفاده از شیوه هاي منظم گردآوري داده ها، به تشخیص مقوله ها، مضمون ها و برقراري رابطه میان این مقوله ها پرداخته و نظریه اي براي تبیین یک فرآیند عرضه می کنند. وقتی که براي تبیین یک فرآیند به یک نظریه نیاز داریم از این روش استفاده می کنیم. وقتی که نظریه هاي موجود به تبیین چنین فرآیندي نمی پردازند، به کمک گراندد تئوري موجود براي موقعیت نامعین به دست می دهد. علاوه بر آن در عمل مورد استفاده قرار گرفته ، نسبت به ویژگیهاي فردي در یک محیط حساس بوده و ممکن است که همه پیچیدگیهاي موجود در فرآیند را بازنمایی کند(بازرگان،عباس، .(1387
در فرآیند تحلیل داده ها، پژوهشگر به طور سیستماتیک از رویدادي به رویداد دیگر و از رویدادي به مقوله3 اي دیگر و از مقوله اي به مقوله ها و طبقه هاي دیگر توجه می نماید. بدین سان، پژوهشگر در تمام مدت تحلیل داده ها از نزدیک با داده ها سروکار دارد(استراوس و کوربین، .(1990 "گلیسر و استراوس" به نقش توسعه نظریه و اهمیت آن در توجه پژوهشگر در برابر معنی مفهومی بدست آمده از مفاهیم تاکید داشته و معتقدند که نظریه شکل گرفته بایستی:
کاربردي باشد؛ قادر به پیش بینی و تبیین رفتار باشد؛
فراهم کننده یک دیدگاه براي انجام رفتار باشد؛ در پیشرفت هاي نظري جامعه شناسی مفید باشد؛
راهنما و فراهم کننده یک روش تحقیق در زمینه هاي رفتاري باشد؛ باعث شود طبقات و فرضیههایی ایجاد شوند که در پژوهش-هاي آتی هم تایید شوند(دانایی فرد و اسلامی ،.(1389
می توان درباره وقوع این فرآیند یا مشکل یا افراد مورد مشاهده یک نظریه را صورتبندي کرد.
از آنجا که نظریه داده بنیاد برخاسته از داده هاست و متناسب با موقعیت مورد مطالعه می باشد، تبیین بهتري از نظریه هاي
-5 امکان پذیري طرح
در نظریه برخاسته از داده ها، اعتبار بخشی، بخشی فعال از فرایند پژوهش است. براي مثال در جریان کدگذاري باز به شیوه مقایسه اي، پیوسته پژوهشگر به تطابق همگونی میان اطلاعات و مقوله هاي پدیدار شده می پردازد. فرایند مشابهی از بازبینی داده ها نسبت به مقوله ها در مرحله کدگذاري محوري انجام می پذیرد.
پژوهشگر سوال هایی درباره مقوله ها مطرح می کند پس از آن، داده ها را مرور می کند و شواهد، رویدادها و وقایع را جستجو می نماید، که این فرایند را نمونه گیري تشخیصی می نامند. پس از تکوین نظریه پژوهشگر فرایند نمایان شده را از طریق مقایسه با فرایندهاي موجود در پیشینه تحقیق اعتبار بخشی می کند. همچنین ناظران بیرونی از جمله شرکت کنندگان در طرح تحقیق براي درستی نظریه داده بنیاد می توانند با مقایسه با ملاك و معیار علمی دلیل و مدرك عرضه کنند. این امر اعتبار و پذیرفتنی بودن داده ها را نیز شامل می شود(بازرگان،.(1387
در واقع، یک نظریه داده بنیاد خوب، نوعی نظریه است که :
1. به صورت استقرایی از دادهها استخراج شده است؛
2. تابع تعامل و بازاندیشی نظري است؛
3. براساس معیارهاي ارزیابی خاص خود به حد کفایت مورد قضاوت قرار گرفته است.
به منظور ارزیابی کیفیت نظریه حاصل از استراتژي نظریه داده بنیاد، ترنر4 دو معیار را پیشنهاد می کند:
(1 آیا مبانی نظریه آن با رویداد اجتماعی توصیف گر آن به طور تنگاتنگ و مکفی تناسب دارد؟
(2 آیا براي افرادي که آشنایی محدودي با پدیده اجتماعی تحت بررسی مشارکت کنندگان در پژوهش و یا سایر افراد
دارند، قابل درك، روشنگرانه و صحیح به نظر می رسد؟ (دانایی فرد،.(1383
-6 روش تحقیق
این تحقیق از نظر هدف، کاربردي و از نظر روش، کیفی بوده و رویکرد مورد استفاده، استراتژي مفهومسازي داده بنیاد (GT) می باشد. در این رویکرد پژوهشگر بر اساس تحلیل یک مجموعه از دادهها سمت و سوي تحلیل و دسته بندي دادهها را مییابد. در این روش گردآوري دادهها از طریق مصاحبه، مشاهده، گفتگو و گزارشهاي عمومی انجام میشود. در فرآیند تحلیل دادهها ، پژوهشگر بطور سیستماتیک از رویدادي به رویداد دیگر و از مقوله اي به مقوله دیگر توجه مینماید. بدین-سان پژوهشگر در تمام مدت تحلیل دادهها از نزدیک با دادهها سر وکار دارد.(بازرگان وهمکاران،.(1389
جامعه و نمونه آماري:
جامعه آماري:
جامعه آماري در این تحقیق کلیه مدیران و صاحب نظران یک سازمان پروژه محور میباشد. نمونه آماري، مدیران و مشاورانی(خبرگان) از یک سازمان پروژه محور می باشند که در تصمیمگیري و تدوین سیاستها و استراتژي هاي موسسه و روند اجرایی آنها تاثیرگذار هستند این جامعه آماري بالغ بر 200نفر از کارکنان و مدیران ارشد – مدیران میانی – مدیران عملیاتی – کارشناسان ارشد و کارشناسان با تجربه 1 تا 30 سال تجربه کاري را به خود اختصاص داده .
روش نمونه گیري
روش نمونه گیري در این تحقیق گلوله برفی(ارجاع زنجیره اي)5 می باشد. نمونهگیري گلوله برفی یک روش نمونهگیري است که واحدهاي نمونه نه تنها اطلاعاتی در مورد خودشان بلکه در مورد واحدهاي دیگر جامعه نیز ارائه میکنند(استراوس و کوربین،.(1385 در این تکنیک، در یک مصاحبه ابتدایی اغلب با یک خبررسان کلیدي کار را آغاز کرده و سپس از آن شخص می خواهیم که دوستان، آشنایان و یا افرادي که ممکن است براي مصاحبه مناسب باشند را به ما معرفی کند. به این طریق نمونه گلوله برفی در حقیقت براي جمعیتی که از نظر ما پنهان است، یا گروه هایی از مردم که گرفتار معایب رفتاري هستند ممکن است تنها دامی براي به کار گرفتن آنها جهت مصاحبه باشد. یکی از خطرات نمونه گلوله برفی آن است که شرکت کنندگان ممکن است کاملاً مشابه یکدیگر باشند و این سبب دوري و انحراف از موضوع مورد بررسی می شود که طالب دانستن حقیقت آن هستند(استربرگ، .(1384
مراحل کدگذاري Granded Theory
-1 گام اول:کدگذاري باز6
-2 گام دوم:کدگذاري محوري7
-3 گام سوم:کدگذاري انتخابی8
بررسی روایی و پایایی پرسشنامه ها:
●روایی و پایایی داده ها (قابلیت اعتماد9 تحقیق)
الف) روایی: روایی، پاسخ به این سؤال است که چقدر یافته هاي پژوهشگر با دنیاي واقعی تطابق و هماهنگی دارد یعنی آیا یافته ها واقعاً وجود دارند؟ آیا چیزي که پژوهشگر در حال مشاهده و بررسی آن است همان چیزي است که او در حال سنجیدن و اندازه گیري آن است(دانایی فرد،.(1383 در این پژوهش از منابعی نظیر مصاحبه با مدیران و مشاوران سازمان مورد مطالعه، اساتید و دانشجویان دکتري استفاده شده است. دامنه گرد آوري داده ها و رسیدن به نظریه پژوهش، حدود 4 ماه بوده است. یافته هاي این پژوهش براي مشارکت کنندگان ارائه و متن نظریه توسط آنها مطالعه و نقطه نظرات آنها اعمال شده است. این پژوهش توسط 2 نفر از اساتید مورد مطالعه و بازبینی قرار گرفته و مواردي جهت اصلاح یا تغییر نظریه بیان شده است.
ب) پایایی: پایایی به گستره تکرارپذیري یافته هاي پژوهش اشاره دارد. یکی از راه هاي نشان دادن پایایی مطالعه حسابرسی10 فرایند آن است. مطالعه و یافته هاي آن زمانی قابل حسابرسی هستند که محقق دیگر بتواند مسیر تصمیم به کار رفته توسط محقق در طول مصاحبه را با روشنی و وضوح پیگیري کند و سازگاري مطالعه را نشان دهد. به علاوه محقق دیگر باید بتواند به نتیجه گیري مشابه یا قابل مقایسه اي برسد، به عبارت دیگر نتیجه گیري وي در مورد داده ها، دیدگاه و موقعیت او متضاد با نتیجه گیري محقق نباشد. مسیر تصمیم راهی را براي محقق ایجاد می کند تا مسیر ارتباطات حسابرسی را تایید کند. مسیر تصمیم متضمن بحث صریح و واضح تصمیمات گرفته شده درباره انتخاب هاي نظري، روشی و تحلیلی در طول مصاحبه
است(.(Murphy, 2008
بنابراین محقق پایایی داده ها را از طریق نشان دادن مسیر تصمیمات خود و همچنین قرار دادن تمامی داده هاي خام، تحلیل شده، کدها، مقوله ها، فرایند مطالعه، اهداف اولیه و سوال ها در اختیار اساتید راهنما و مشاور و با حسابرسی دقیق صاحب نظران درستی تمام گام هاي تحقیق مورد تایید قرار گرفت. علاوه بر این در تحقیق کنونی از روش توافق درون موضوعی براي محاسبه پایایی مصاحبه هاي انجام گرفته استفاده شده است.
ج)پایایی بین دوکُدگذار: براي محاسبه پایایی مصاحبه با روش توافق درون موضوعی دو کدگذار(ارزیاب)، از یک فارغ التحصیل مقطع کارشناسی ارشد درخواست شد تا به عنوان همکار پژوهش (کدگذار) در پژوهش مشارکت کند؛ آموزشها و تکنیکهاي لازم جهت کدگذاري مصاحبه ها به ایشان انتقال داده شد. در هر کدام از مصاحبه ها، کدهایی که در نظر دونفر با هم مشابه هستند با عنوان "توافق" و کدهاي غیر مشابه با عنوان "عدم توافق" مشخص می شوند. سپس محقق به همراه این همکار پژوهش، تعداد سه مصاحبه را کدگذاري کرده و درصد توافق درون موضوعی که به عنوان شاخص پایایی تحلیل به
