بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه با توجه به سرعت رشد علم مدیریت و نقش موثر اطلاعات در تصمیم گیری مدیران، اهمیت استفاده از سیستم های اطلاعاتی و پیاده سازی موفق آن بر هیچ کس پوشیده نیست. علیرغم پژوهش های گسترده ای که تاکنون به منظور شناسایی عوامل موفقیت سیستم های اطلاعاتی انجام گرفته است، دسته بندی یا خوشه بندی مناسب و موثری جهت بررسی بیشتر و تحلیل این عوامل انجام نشده و یا نتایج کاربردی مناسبی به دنبال نداشته است. به همین دلیل و نیز به دلیل تعدد این عوامل شناسایی شده، اتخاذ روشی مناسب تری جهت دسته بندی این عوامل لازم به نظر می رسد.
لذا در این پژوهش از روش کانو جهت بررسی سایر زوایای کاربردی آن، در جهت دسته بندی این عوامل کلیدی در جهت موفقیت پیاده سازی سیستم های اطلاعات مدیریت در کلیه سازمان ها بخصوص سازمان های پروژه محور استفاده شده که نتایج آن می تواند چشم انداز جدیدی در جهت بازنگری این عوامل ایفا کند. لذا در این پژوهش تعداد 35 عامل اصلی که از مطالعه پیشینه جمع آوری و آزمون گردیده ، از طریق پرسشنامه کانو و با استفاده از نظر تعدادی از خبرگان دانشگاهی ، با روش کانو دسته بندی گردیده است. نتایج این پژوهش و بخصوص تمرکز بیشتر بر عوامل اساسی و عملکردی می تواند برای کلیه سازمان های استفاده کننده از سیستم های اطلاعات مدیریت بخصوص ساز مان های پروژه محور مورد استفاده و استناد قرار گرفته و پیاده سازی این سیستم ها را با موفقیت بیشتری ممکن سازد.
کلمات کلیدی:
عوامل کلیدی موفقیت ؛ سیستم های اطلاعات مدیریت ؛ مدل کانو
1مقدمه
. وقتی مدیر یک سازمان می خواهد تصمیم بگیرد، داده های فراوانی که اغلب مفید نیستند در اختیارش قرار می گیرد. این داده ها باید پالایش و معنی دار شوند و به اطلاعات مفید تبدیل شوند. اینجاست که نیاز به سیستم اطلاعات مدیریت احساس می شود.سیستم های اطلاعات مدیریت، اطلاعات مربوط به زمان گذشته و حال را گرد آوری می کند، امکان پیش بینی آینده را فراهم می آورد و اطلاعات مورد نیاز مدیران را در اختیار آنها قرار می دهد تا بتوانند تصمیمات مقتضی را اتخاذ کنند. از طرفی کسب و کار به شدت به بستر های فراهم شده توسط این سیستم ها وابسته بوده و از آن بهره زیادی می گیرد.
سیستم های اطلاعات مدیریت از طریق ثبت و ذخیره داده های فروش، داده های خرید و سایر داده های حسابداری، ثبت و ذخیره سازی داده های کارکنان، سوابق کارکنان و سایر اطلاعات منابع انسانی، ثبت و ذخیره سازی داده های بازار، مشخصات مشتری وسایر داده های بازاریابی، باعث توسعه کسب و کار می شود.[1]بسیاری از محققین علوم مدیریتی بر این باورند که در سازمان های پروژه محور به دلیل وجود ویژگی های خاص اینسازمان ها و مخصوصاً طبیعت موقت فرآیندهای کاری و محیط پویای آن ها، چالش های خاصی برای سازمان، تیم پروژه و کارمندان موجود خواهد بود.[2]اهمیت روز افزون مباحث مربوط به فناوری اطلاعات و فرصت هایی که برای بخش دولتی فراهم می کند، باعث می شود بسیاری از کشورها، هزینه های فراوانی را به کاربرد آن در سازمان های خود اختصاص دهند.
در ایران نیز در این راستا در سال های اخیر سرمایه گذاری های زیادی در زمینه خرید تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری انجام گردیده که همواره موفقیت آمیز و بدون درد سر نبوده است. در بسیاری از موارد سیستم های ایجاد شده نتوانسته اند انتظارات متقاضیان و به خصوص مدیران را برآورده سازند و همین عدم رضایت به هر حال باعث شده نه تنها مشکلات قبلی حل نشود، بلکه سیستم و سازمان دچار اختلال گردیده و علاوه بر صرف هزینه و وقت زیاد از کیفیت و بازدهی آنها نیز کاسته شود. اگرچه این مشکل درکشورهای پیشرفته نیز وجود دارد، لیکن در کشورهای جهان سوم از جمله کشور ایران که در این زمینه سابقه طولانی نداشته و سیاست ها و استانداردهای رسمی نیز یا وجود ندارد و یا هنوز در مراحل اولیه و در حال شکل گیری می باشد، حادتر به نظر می رسد.[3]
با وجود منافع زیاد بکارگیری سیستم های اطلاعاتی، هنوز ریسک بالای شکست، بر پیاده سازی این پروژه ها سنگینی می کند. از آنجایی که عوامل حیاتی موفقیت وجود دارند و خلق نمی شوند، از این رو باید آنها را شناسایی و کشف کرد. عدم توجه به این عوامل، کل سیستم و فرایند را باخطر اساسی و شکست پروژه در اجرا مواجه می نماید.[4]عوامل کلیدی موفقیت می تواند برای کمک به شرکت ها در شناسایی سیستم های اطلاعاتی مورد نیازشان، مورد استفاده قرار گیرد. برای هر مدیر، عوامل کلیدی موفقیت، تعدادی زمینه های راهنما در مورد کار است که این زمینه بایستی به منظور رشد و پیشرفت سازمان به درستی تعریف شود.
مدیران با استفاده از این عوامل قادر خواهند بود عوامل مهم در عملیات اجرایی را تعیین نموده و سپس شاخص هایی را جهت اندازه گیری آنها مشخص سازند.[5] از طرفی انتظارات مصرف کنندگان و مشتریان کالاها و خدمات بر رضایت آنها تاثیر گذار است.[6]درک و فهم دقیق تولید کنندگان یا ارائه دهندگان خدمات از نیازهای روحی، فرهنگی، اجتماعی، فنی و اخلاقی مشتریان، سبب تولید کالایی با جذابیت بیشتر برای مصرف کنندگان خواهد شد. در نتیجه فروش را بالا برده و موفقیت های اقتصادی و اجتماعی بزرگی را متوجه تولید کنندگان کالا و یا ارئه دهندگان خدمات خواهد نمود.برقراری سیستمی که بتواند نیازهای عمومی و فنی مشتریان را به بخض های بازرگانی، طراحی، تولید در یک سازمان انتقال دهد، تحت عنوان گسترش مشخصه های کیفیت شناخته می شود .[7]
نوریاکی کانو ، اولین نفری بود که روش طبقه بندی اولویت ها را برای تعیین نیازها و انتظارات مصرف کنندگان پایه گذاری کرد. مدل کانو قادر است نیازهای مصرف کنندگان را تشخیص دهد و انتظارات انها را برآورده کند.[8]این مدل کیفیت مشخصه های محصول را در گروه های مختلفی طبقه بندی می کند که هر کدام از این گروه ها بر رضایت مشتریان به طور متفاوتی تاثیر گذار است.[9] مدل کانو درک بهتری از نحوه ارزیابی کالاها و خدمات توسط مشتریان فراهم می کند و از این طریق به سازمان ها کمک می کند تا بر مهم ترین مشخصه هایی که نیاز به بهبود دارند تمرکز کنند.[10]
با توجه به اینکه در گذشته روش کانو غالباً در زمینه های مرتبط با رضایت مشتری وسنجش کیفیت خدمات مورد استفاده قرار گرفته است، لکن در این پژوهش با تایید و نظر خبرگان دانشگاهی طراحی و پیاده سازی موفق سیستم های اطلاعات مدیریت بعنوان یک کالا یا خدمت واز منظر کانو بررسی شده و سعی بر آن است تا عوامل اصلی موفقیت پیاده سازی سیستم های اطلاعاتی که ازمطالعات پیشین بدست آمده با تلفیق و استفاده از مدل کانو ، دسته بندی گردد . شایان ذکر است نتایج به دست آمده از این پژوهش می تواند در کلیه سازمان های استفاده کننده از سیستم های اطلاعات مدیریت بخصوص سازمان های پروزه محور مورد استفاده قرار گیرد.
2 پیشینه پژوهش
در سال های گذشته مطالعات مستر و متفاوتی در زمینه شناخت عوامل کلیدی موفقیت سیستم های اطلاعاتی انجام شده که به برخی ازآن ها اشاره شده است.رشیدی راد و همکاران [11] در پژوهشی به بررسی و شناسایی مسایل کلیدی مدیریت سیستم های اطلاعاتی در ایران و عوامل تاثیر گذار بر این مسایل کلیدی در دو سطح متغیرهای محیطی و سازمانی در ایران پرداخته اند. عمل نیک و همکاران [12]در تحقیقی به بررسی روابط علی و معلولی و رتبه بندی عوامل اصلی موفقیت و شکست پروژه های پیاده سازی سیستم های اطلاعاتی پرداخته اند. در این مقاله تلاش شده است ضمن دسته بندی عوامل کلیدی موفقیت و شکست پیاده سازی سیستم های اطلاعاتی، با توجه به ادبیات تحقیق، روشی برای تحلیل و رتبه بندی این عوامل با توجه ویژه به وجود روابط علی و معلولی بین آن ها معرفی شود.
رهنورد و غلامی [13] در پژوهشی به بررسی عوامل کلیدی موفقیت در پیاده سازی سامانه های اطلاعاتی اجرایی در جامعه آماری مدیران و کارشناسان شرکت صنایع تجهیزاتی نفت و شرکت های تابعه پرداختند. عوامل بدست آمده در مجموع، حدود 59 درصد از تغییر پذیری در پیاده سازی موفقیت سیستم اطلاعات اجرایی را نشان می دهند. بنابراین باید گفت عوامل اصلی دیگری نیز وجود دارند که در این پژوهش شناسایی نشده اند. جبرائیلی و همکاران [14] در تحقیقی به بررسی عوامل موثر بر موفقیت پیاده سازی سیستم اطلاعات بیمارستانی پرداخته اند و بر روی 160 نفر از کاربران سیستم های اطلاعات بیمارستانی در مراکز آموزشی درمانی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه انجام شده و به روش نمونه گیری خوشه ای اطلاعات جمع آوری و سپس با استفاده از پرسشنامه خودساخته داده ها جمع آوری و نتایج به صورت آمار توصیفی بیان گردیده است.
نقی لو و احمدی [15] در تحقیقی به شناسایی و اولویت بندی عوامل کلیدی موفقیت پیاده سازی سیستم های مدیریت امنیت اطلاعات در دانشگاه های ایران پرداخته اند. به منظور اولویت بندی این عوامل از روش های تاپسیس و فریدمن استفاده شده و با بکارگیری نرم افزار های مرتبط، یک مدل مفهومی ارائه شده است. اسدی دزکی [ 16] در مطالعه ای پس از بررسی سوابق پژوهشی و با ترکیب گزارشات و مصاحبه هایی که با برخی از کارکنان شرکت ها و سازمان های دولتی و خصوصی انجام گرفت ، چارچوبی نظری و کاربردی درخصوص عوامل موثر در پذیرش سیستم های اطلاعات مدیریت ارائه گردید . پون ووانگر [17] در پژوهشی به بررسی موارد موفقیت و شکست سیستم های اطلاعاتی برای مجریان برتر پرداخته اند. در این پژوهش 10 عامل کلیدی موفقیت که از پیشینه بدست آمده، برای 5 سیستم اطلاعات اجرایی به کار رفته است.
سپس نتایج در 6 سازمان دولتی و خصوصی مورد تحلیل قرارگرفته است. براساس این تحقیق شرکت هایی که معتقدند می توانند مسایل خودرا با اجرای یک سیستم اطلاعاتی حل نمایند،معمولاً شکست خواهند خورد و آنهایی که اهداف کسب و کار خود را به نیازهای اطلاعاتی متناظر و پس از آن به سیستمی که بدرستی مدیریت شده, تبدیل و براساس آن تفسیر می کنند موفق خواهند شد. سالمرون و هررو [18] در مقاله ای به ارائه یک متد مبتنی بر تحلیل سلسله مراتبی به منظور رتبه بندی عوامل کلیدی موفقیت در سیستم های اطلاعات اجرایی پرداخته اند. لو و همکاران [19] طی تحقیقی به بررسی عوامل کلیدی موفقیت در سیستم های اطلاعاتی درون سازمانی در چین پرداخته اند. در این تحقیق از روشهایی چون دلون و مکلین و مدل دلفی در ارزیابی موفقیت استفاده شده است.
در این تحقیق مزایای سیستم های اطلاعاتی درون سازمانی بیان شده و هفت عامل کلیدی برای موفقیت این سیستم ها نشان داده شده است. روساکر و اولسون [20] در پژوهشی به بررسی عوامل کلیدی موفقیت سیستم های اطلاعات بخش عمومی پرداختند. در این مطالعه به بررسی رابطه بین یک متغیر وابسته به موفقیت اجرای پروژه و 10 عامل کلیدی موفقیت پروژه - براساس پیشینه - پرداخته شده است.. براساس تفاوت های کیفی بخش دولتی، یافته های این تحقیق پیمایشی نشان می دهد که تفاوت معنی داری بین عوامل اصلی موفقیت سیستم های اطلاعاتی بخش دولتی و خصوصی وجود داشته و این عوامل برای بخش عمومی منحصر بفرد به نظر می رسد. پال کوار و همکاران [21] در پژوهشی به شناسایی فاکتورهای موفقیت در سیستم های اطلاعاتی پرداخته اند. دراین مقاله به مرور عوامل موفقیت سیستم های اطلاعاتی بر اساس پیشینه پژوهشی و ارائه مدلی خاص پرداخته شده است.
با توجه به اهمیت چرخه عمر پروژه برای مدیران شرکت های بزرگ، در این پژوهش به ارائه مدلی مبتنی بر چرخه عمر سیستم های اطلاعاتی پرداخته شده که می تواند در تحلیل سیستم های اطلاعاتی و تکنولوژی اتخاذ شده در یک سازمان خاص موثر واقع شود .سوبیاکتو و همکاران [22] در پژوهشی به ارائه روشی جهت تعیین عوامل کلیدی موفقیت در سیستم های اطلاعات پروژه پرداخته اند. روش پیشنهادی در این پژوهش شامل سه گام پیاده سازی از بالا به پایین برای تهیه تعدادی از عوامل کلیدی موفقیت بدست آمده - شناسایی شاخص های موفقیت پروژه بر اساس ابعاد پروژه و پایین آمدن شاخص ها در سطح عوامل اصلی - , پیاده سازی متد از پایین به بالا برای شناسایی عوامل کلیدی موفقیت مربوط به مطالعات گذشته و سپس انجام تحلیل و آنالیز سازگاری دو گروه عوامل فوق می باشد.
دویودی و همکاران [23] در پژوهشی به بروز رسانی عوامل موفقیت و شکست سیستم های اطلاعاتی و ارائه جهت گیری هایی برای آینده می پردازد. این پژوهش توسط تیم تحقیقاتی درکنفرانس بنگلور هند به برخی ملاحظات و محدودیت ها در حوزه فناوری اطلاعات در زمینه های سازمانی که قبلا" کمتر بررسی گردیده مانند بخش های دولتی پرداخته شده است. در این پژوهش 43 مورد عوامل تاثیر گذار بر موفقیت سیستم های اطلاعاتی که از پیشینه به دست آمده در سه بعد کلی وظایف، افراد و سازمان، سازمان دهی می شود. حسن الماماری و همکاران [24] طی پژوهشی به بررسی عوامل کلیدی افزایش پذیرش سیستم های اطلاعات مدیریت در شرکت های یمن پرداخته شد. این عوامل با استفاده از پیشینه و یا براساس مصاحبه با کارکنان برخی شرکت های مخابرات یمنی بدست آمده که موانع پذیرش سیستم های اطلاعات در شرکت های یمنی را تحلیل کرده و یک چارچوب نظری برای پذیرش این سیستم ها ارائه می دهد.
هانگ وهمکاران [25] در مقاله ای به بررسی عوامل کلیدی موفقیت برای اجرای پروژه های سیستم های اطلاعات سلامت ادغامی از منظر سازمانی پرداخته اند. در این مطالعه از مدیران ارشد 152 بیمارستان در تایوان نظرخواهی شده و از تحلیل های رگرسیونی برای آنالیز داده ها استفاده گردید. احمدی و همکاران [26] در پژوهشی به بررسی اولویت بندی عوامل کلیدی موفقیت سیستم های اطلاعاتی بیمارستان دولتی در مالزی پرداخته اند. در این پژوهش ابتدا عوامل کلیدی موفقیت شناسایی و سپس با استفاده از متد تحلیل سلسله مراتبی فازی برای تعاریف وزن های مربوطه و ارزیابی این عوامل چارچوب مفهومی براساس تکنولوژی محیط سازمان توسعه داده شده است.
هومل و ایپ [27] در پژوهشی مربوط به کنفرانس ملی هاوایی، طی یک مطالعه کیفی و براساس مصاحبه با 12 شرکت به بررسی عوامل موفقیت توسعه سیستم های اطلاعاتی چابک پرداخته است. در این مطالعه در ابتدا با استفاده از پیشینه چهار عامل کلیدی موفقیت شناسایی شده که چارچوب مفهومی کار را نشان می دهد. حسن الماماری و همکاران [28] مطالعات قبلی خودرا به تکمیل رساندند که در این پژوهش بیان شده است برای اتخاذ کامل سیستم های اطلاعات مدیریت، سازمان باید درک درستی ازابعاد سه گانه سیستم اطلاعات مدیریت یعنی سازمان، افراد و تکنولوژی خود داشته باشد.
نتایج بدست امده از این پژوهش با استفاده از تکنیک ها و مدل های معادلات ساختاری تحلیل گردیده و مدل مفهومی بدست آمده از سه دسته متغیر با هفت متغیرمستقل دو متغیر واسطه و یک متغیر وابسته ارائه گردید.درزمینه استفاده از روش کانو نیز در سال های اخیر مطالعات گستر ده ای در زمینه های مرتبط با رضایت مشتری و سنجش کیفیت خدمات مورد استفاده قرار گرفته است، همچنین از روش های تلفیقی از این روش با سایر روش ها از جمله روش های تصمیم گیری چند معیاره، برنامه ریزی آرمانی و سایر روش ها به کرات استفاده شده است. لکن به نظر می رسد شناخت عوامل کلیدی موفقیت در زمینه سیستم های اطلاعات مدیریت بخصوص در سازمان های پروژه محور و دسته بندی این عوامل با استفاده از روش کانو که در این مطالعه به آن پرداخته شده است، کمتر مورد بررسی
