بخشی از مقاله
ارزيابي رقابت و عملکرد ماده خشک در کشت مخلوط چاودار علوفه اي و خلر در شرايط آب و هوايي شهرستان فراهان
چکيده
کشت مخلوط سيستم زراعي سودمندي براي افزايش و ثبات عملکرد توليد محصولات کشاورزي است . به منظور بررسي توليـد علـو فـه و عملکـرد دانه در کشت مخلوط چاودار علو فه اي و خلر آزمايشي مزرعه اي در مزرعه تحقيقي جهاد کشاورزي شهرستان فراهـان واقـع در شـهر فـرمهين در سال زراعي ۱۳۸۷-۱۳۸۶ انجام شد. آزمايش بصورت فاکتوريل در قالب طرح بلوک هاي کامل تصادفي با استفاده از دو گونه چاودار علوفه اي وخلر بـا ده سـطح نسـبت کاشـت (۰:۱۰۰ و۱۰:۹۰و ۲۰:۸۰و ۳۰:۷۰و ۴۰:۶۰و ۵۰:۵۰و ۱۰:۱۰۰و ۲۰:۱۰۰و ۳۰:۱۰۰و ۱۰۰:۰ ) بـه روش جـايگزيني و افزايشي کشت مخلوط رديفي در چهار تکرار اجرا شد. ارزيابي عملکرد ماده خشک با استفاده از شاخص هاي ارزيابي رقابت وسودمندي اقتصادي در کشت مخلوط نشان داد که نسبت تراکم ۴۰:۶۰ چاودار علو فه اي با خلر با نسبت برابري زمين ۱۹۳ ۲در بين تيمارها ي کشـت مخلـوط بهتـرين تيمار براي افزايش عملکرد بود. اين امر نشان مي دهد که چاودار علوفه اي در حالت کشت مخلوط عملکرد بيشتري را نسبت به کشت خالص توليد مي کند. عملکرد نسبي چاودار علوفه اي و نسبت برابري استاندارد و مجموع ارزش نسبي در کليه ترکيبات تيماري بزرگتر از يک بود.
کلمات کليدي : چاودار علوفه اي ، خلر، رقابت ، کشت مخلوط ، ،نسبت برابري زمين
مقدمه و هدف
همزمان با افزايش جمعيت جهان ،اراضي در دسترس کشاورزي نيز کاهش مي يابد. مهمترين راه چاره براي حل اين مسئله پيـدا کـردن راهي است که بتوان تا حد ممکن با زمين کمتر ،توليد بيشتري به مدت طولاني تر داشت . يک راه ممکن افزايش غذا با حفظ سطح زيـر کشت ،استفاده از سيستم کشت مخلوط وچند کشتي است (۸ ). با افزايش شدت کشت ،خطر فرسايش خاک بخصوص در اراضي حاشيه اي افزايش مي يابد، در حالي که تلفات خاک در اراضي تحت کشت مخلوط کمتر از کشت خالص است (۶). کشـت مخلـوط گياهـان بـا همديگر يکي از سيستم هاي سودمند کشاورزي و در راستاي تحقق رسيدن به اهداف کشاورزي پايدار مي باشد. در واقع کشت مخلـوط به نوعي داراي تمام اثرهاي مفيد در سيستم تناوبي است که در کوتاهترين زمان ممکن (يک فصل رشد) تا حدود زيادي قابـل حصـول است . البته کشت هر نوع گياهي به صورت مخلوط الزاما" موجب افزايش محصول نمي گردد، اين مسئله عمدتا"تحت تاثير پديده رقابت درون گونه اي و برون گونه اي در نظام جوامع گياهي مخلوط مي باشد. لذابا مطالعه خصوصـيات فيزيولـوژيکي ، مرفولـوژيکي وژنتيکـي مي توان گياهاني را در کشت مخلوط بر گزيد تا در ترکيب جديد عملکرد آنها کمتر تحت تاثير رقابت قرار گيرد (۴) . در ايـن پـژوهش ، با توجه به اهميت و ارزش علوفه اي چاودار علوفه اي وخلر و توسعه کاشت آن در مناطق مساعد کشور،کشت مخلوط چـاودار علوفـه اي با خلر انجام شد و موضوع رقابت وعملکرد ماده خشک با استفاده از شاخص هاي ارزيابي رقابتي و سودمندي اقتصادي تعيين شد.
مواد و روش ها :
اين آزمايش در سال زراعـي ۸۷-۱۳۸۶در مزرعـه تحقيقـاتي جهـاد کشـاورزي شهرسـتان فراهـان واقـع در شـهر فـرمهين بامشخصات جغرافيايي ۳۷ درجه و ۹۳ دقيقه طول شرقي و عرض شمالي ۳۸ درجه و ۱۷ دقيقه با متوسط ازتفاع از سـطح دريـا ۱۷۹۲ متر انجام شد. اين منطقه از نظر تقسيم بندي آب وهوايي جزء مناطق نيمه خشک با زمستان نسبتا سرد وتابستان معتدل محسوب مـي شود.ميانگين نزولات جوي ۳۰ ساله اين شهرستان ۲۸۰ ميليمتر بوده که قسمت اعظم آن در طي زمستان نازل مي شـود. زمسـتان آن ملايم و مرطوب وتا حدودي سرد است ،بهار معتدل و نسبتا" خشک،تابستان نسبتا" گرم وخشک ميباشد. برطبق آزمايشات انجام شده خاک محل اجراي آزمايش داراي بافت لوم بوده و ميزان بارش در مدت اجراي آزمايش ۱۴۳.۲ميليمتر بـود . ايـن آزمـايش بـه صـورت فاکتوريل و در قالب طرح پايه بلوک هاي کامل تصادفي با ۴ تکرار اجرا شد
بذرچاودار علو فه اي مورد استفاده در اين آزمايش از موسسه تحقيقات ثبت و گواهي بذر و نهال کرج وبذر خلر رقم محلي نقده از مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي استان زنجان تهيه گرديد. در کشت مخلوط از دو روش افزايشي وجايگزيني اسـتفاده شـد. مجمـوع تيمارهاي کشت خالص و مخلـوط (الگـوي کاشـت ) در ده سـطح و شـامل (۰:۱۰۰و۱۰:۹۰و۲۰:۸۰ و۳۰:۷۰ و۴۰:۶۰ و۵۰:۵۰ و۱۰:۱۰۰ و۲۰:۱۰۰ و۳۰:۱۰۰ و۱۰۰:۰ ) بود. زمين محل اجراي آزمايش سال زراعي گذشته تحت آيش بوده ودر فصل بهار با گاو آهن بر گـردان دارشخم سطحي زده شد ودر اواخر خرداد ماه نيز يک نوبت ديسک زده شد. قبل از اجراي آزمايش جهت فراهم سازي بستر کاشت يـک نوبت ديگر با ديسک عمليات خاک ورزي انجام شد. در نهايت فاروهايي به فا صله ۵۰ سانتيمتر آماده شـد. هـر کـرت آزمايشـي شـامل شش خطوط کشت به فاصله ۲۵ سانتي متر وطول ۸ متر وجمعا"به مساحت ۱۲ متر مربع بود که فاصـله دو کـرت از همـديگرنيم متـر وفاصله بلوکها يک متر بود.
بعد از آماده سازي زمين و ايجاد جوي وپشته هاي مورد نظر کود مورد نياز بر اساس آزمون خاک شـامل ۶۰ کيلـو گـرم کـود نيتروژنـه اوره ،۸۵ کيلو گرم سوپر فسفات تريپل و۱۴۰ کيلو گرم سولفات پتاسيم در هکتار در عمق ۵ سانتي متري زيـر خـاک خـط کاشـت بـذر براي تمام خطوط کشت بوسيله پيمانه مخصوص درست شده در خاک توسط فوکا قرار داده شد.
کشت بطور همزمان در تاريخ ۱۹ آبانماه ۸۶ در دو طرف پشته ها روي خطوط کاشت از پيش طراحي شده انجام گرفـت .اولـين آبيـاري در تاريخ ۲۰ آبانماه و دومين آبياري در پاييز ۲۵ آبانماه انجام شد.آبياري هاي بعدي مطابق عرف مرسوم در شهرستان هر ۱۴ روز يکبـار بصورت نشتي تکرار شد. عمليات وجين علفهاي هرز به صورت دستي و در طول دوره آزمايش انجام گرفت .کود اوره به صورت سـرک در دو مرحله ودر تاريخهاي ۹فروردين ماه و۲۴ ارديبهشت ماه ۱۳۸۷ به ترتيب به ميزان ۷۵ و۵۰کيلو گرم در هکتار بصورت نواري در کـف جويچه ها ريخته شد وسپس آبياري گرديد. تعداد بذور سبز شده از تاريخ ۸۶.۰۹.۱۹ به وسيله يک چارچوب فلزي بـه ابعـاد ۰.۵× ۰.۵ متر که بطور تصادفي در هر کرت چهار بار پرتاب مي گرديد اندازه گيري شد.اينکار در تاريخ هاي ۸۶.۱۲.۲۸ و۸۷.۰۲.۰۲ تکرار گرديـد تا تعداد بوته در متر مربع در هر مرحله براي چاودار علوفه اي وخلر بدست آيد. نمونه برداري بصـورت تخريبـي از چهـار رديـف کاشـت وسط با رعايت حذف حاشيه ها و حذف نيم متر از ابتدا و انتها ي رديف هاي کاشت در سطح ۰.۲ متـر مربـع در مراحـل فنولوژيـک تـا مرحله ۵۰ % گل دهي خلر انجام گرفت و در هر مرحله تعداد بوته هاي چاودار وخلر شمارش وبطور تصادفي ۱۰ بوته چاودار وبـين ۱تـا
۳ بوته خلر انتخاب کرده و پس از جدا نمودن برگ ها و ساير اندام وزن تر آنها را توزين نمـوده آنگـاه در هـواي آزاد و در سـايه آنهـا را خشک نموده وسپس با قرار دادن نمونه ها به مدت ۴۸ ساعت در آون به دما ي ۷۰ درجه سانتيگراد آنها را کاملا" خشک نموده و وزن خشک آنها را با ترازوي دقيق با دقت ۰۰۱ .۰ گرم توزين نموديم . جهت محاسبه عملکـرد بيولوژيـک واقتصـادي عمليـات برداشـت در تاريخ هاي ۸۷.۰۳.۱۷ و۱۸. ۰۴. ۸۷ با حذف دو رديف حاشيه همراه با نيم متر از دو طرف چهار رديف وسط حذف وما بقي به طـول ۲ متر ومساحت ۲ متر مربع برداشت گرديد. جهت ارزيابي رقابت و سودمندي اقتصادي کشت مخلوط محاسـبه نسـبت برابـري زمـين بـر مبناي
وزن خشک علوفه انجام شد. تجزيه آماري ورسم نمودارها با استفاده از نرم افزارهاي آماري MSTATC وEXCEL انجام شد.
نتايج وبحث
عملکرد ماده خشک مخلوط
نتايج جدول تجزيه واريانس داده ها نشان داد که بسته به نوع کشت ،نسبت کشت ،عملکرد ماده خشک چاودار، خلر و مخلوط درتيمارهاي مختلف تفاوت معني داري با همديگر داشتند.(جدول -۱).
مقايسه ميانگين ها با آزمون دانکن نشان داد که بيشترين عملکرد ماده خشک در بين سطوح کشت مربـوط بـه D٦ در کشـت مخلـوط چاودار علو فه اي با خلر۲۴۷. ۱۶ تن بود عملکرد ۱۳.۵۶۷ و ۱۳.۴۸۵ تـن عملکـرد مـاده خشـک بـه ترتيـب از D٧ و D٤ در کشـت مخلوط چاودار علو فه اي و خلر به دست آمد (شکل -۱). اگر رقابت بين گونه ها شديد نباشد کشت مخلوط بر تـک کشـتي برتـري دارد
شکل ۱- مقايسه عملکرد ماده خشک مخلوط در ترکيب هاي مختلف کشت
D١ و D٢ به ترتيب کشت خالص چاودار علوفه اي و خلر مي باشد
D٣,D٤,D٥,D٦,D٧ به ترتيب جايگزيني ۵۰،۴۰،۳۰،۲۰،۱۰درصد خلر بجاي چاودار علوفه اي
D٨,D٩,D١٠ به ترتيب افزايش ۱۰ تا ۳۰ درصد خلر به چاودار علوفه اي
شاخص هاي ارزيابي رقابت
