بخشی از مقاله
چکیده
کشت مخلوط گیاهان علوفهای یکساله از خانواده بقولات با غلات، این فرصت را ایجاد میکند تا بدون آیش گذاشتن زمین، ضمن افزایش باروری خاک غذای لازم و کافی برای احشام فراهم شود. این تحقیق در منطقه گنبد کاووس و در قالب کرتهای دو بار خرد شده در چهار تکرار اجرا گردید. کاشت بذرها در دو شرایط دیم و فاریاب به عنوان تیمار اصلی، میزان بذر جو رقم در دو سطح 80 و 120 کیلو گرم در هکتار به عنوان تیمار فرعی و مقدار بذر یونجه یکساله در سه سطح صفر، 10 و 20 کیلو گرم در هکتار به عنوان تیمار فرعی فرعی در نظر گرفته شد. برای تحلیل دادهها و مقایسه عملکرد گونههای کاشته شده از آزمون توکی استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس دادهها نشان میدهد کشت مخلوط جو و یونجه یکساله Medicago scutellata در دو شرایط دیم و آبی در عملکرد هر دو گونه مؤثر است. همچنین سطوح مختلف میزان بذر جو و یونجه یکساله اثرات معنیداری نشان دادند . - p 0/01 - بر اساس نتایج تحلیل واریانس، کشت مخلوط هم در شرایط دیم و هم در شرایط آبی اثرات متقابل معنیداری را نشان میدهند. نتایج مقایسه میانگین ارزش اقتصادی کشت مخلوط جو و یونجه یکساله را نشان میدهد که بیشترین مقدار محصول در شرایط کشت مخلوط از نوع آبی، در سطح یک بذر جو 80 - کیلو گرم در هکتار - و میزان بذر یونجه در سطح سه 20 - کیلو گرم در هکتار - بوده است.
-1 مقدمه
افزایش تقاضا در بخش غذا به دلیل افزایش جمعیت و تغییر الگوهای مصرف به همراه محدودیت اراضی جدید برای توسعه سطح زیر کشت، از مهمترین دلایل نیاز روز افزون به تحقیقات بهنژادی و بهزراعی است . - 2 - قسمت عمده اراضی کشاورزی را زمینهای دیم تشکیل میدهد و بیشتر محصولاتی که در این اراضی کشت میشود شامل غلات و بقولات دانهای و علوفهای میباشد - اکبرزاده، . - 2001 غلات توانایی بالایی در تولید ماده خشک دارند ولی از نظر پروتئن فقیرند در حالی که بقولات از نظر میزان پروتئین بسیار غنی هستند - - 1 با توجه به هزینههای پایین تولید علوفه از طریق بهکارگیری اراضی آیش و دیمزارهای کمبازده و اصلاح و احیاء مراتع، میتوان هزینههای تولید را به میزان قابل توجهی کاهش داد. از سویی مهمترین عامل محدود کننده در بخش دام و طیور کمبود منابع علوفه و عدم امکان توسعه تولید علوف در کشور میباشد - . - 1 علاوه بر این یکی از روشهای موجود جهت افزایش حاصلخیز ی خاک وارد کردن لگومهای یکساله به خصوص یونجههای یکساله در سیستم زراعی در دیمزارها میباشد - اکبرزاده، . - 2001 در تحقیقی در این زمینه نشان داده شد که کشت مخلوط یونجه یکساله و گندم باعث افزایش عملکرد ماده خشک نسبت به تک کشتی گردید با کمک این روش در استرالیا پس از جنگ جهانی دوم، محصول غلات دو برابر و تولیدات دامی 4 برابر افزایش داده شده است - حبیبیان، . - 1995 در حالی که در تحقیق دیگری نشان داده شد که در کشت مخلوط جو و یونجه، عملکرد جو در کشت مخلوط بین 6 تا 62 درصد کاهش پیدا کرد. تحقیقات بیشتری برای اینکه روشهایی که رقابت یونجه را با غلات به حداقل برساند احتیاج است. مهمترین این تحقیقات در زمینه نسبتهای مختلف کشت میباشد . - 15 - یونجههای یکساله سالانه 50 کیلوگرم در هکتار نیتروژن به خاک اضافه میکنند و باعث افزایش حاصلخیزی خاک میشوند - بائوچان، . - 1998 تولید علوفه به مقدار قابل توجه، جلوگیری از فرسایش خاک و بهبود خواص فیزیکی و شیمیایی آن از سایر مزایای کشت این گیاهان است
-2 مواد و روشها
این آزمایش به صورت کرتهای دو بار خرد شده در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبد کاووس انجام شد. کاشت بذرها در دو شرایط دیم و آبی به عنوان تیمار اصلی، مقدار بذر جو در دو سطح 80 و 120 کیلو گرم در هکتار بهعنوان تیمار فرعی و بذر یونجه یکساله در سه سطح صفر، 10 کیلو گرم و 20 کیلو گرم در هکتار به-عنوان تیمار فرعی فرعی در نظر گرغته شد. بذور گونهها در داخل کرتها بهصورت ردیفی با فاصله 30 سانتیمتر و بهصورت عمود بر هم کشت گردید. زمان کاشت همزمان با رژیم رطوبتی منطقه تعیین گردید. و هنگامی که خاک به حد کافی رطوبت داشت اقدام به بذرپاشی شد. قطعات پیشبینی شده برای تیمار آبیاری در مواقع بروز تنش آبیاری شدند. پس از تکمیل دوره رشد گیاهان، کل علوفه موجود به تفکیک به صورت کف-بر از سطح یک متر مربع به صورت تصادفی برداشت گردید. علوفه برداشت شده در آون با دمای 70 درجه سانتیگراد به مدت 48 ساعت قرار گرفتند و سپس وزن خشک نمونهها اندازگیری شد. برای اندازگیری عملکرد دانه جو، تعداد 5 بوته بهطور تصادفی از هر کرت انتخاب و دانههای آنها توزین شد.برای تحلیل دادهها و مقایسه عملکرد گونههای کاشته شده ار آزمون آماری در قالب طرح آزمایشی کرت-های دو بار خرد شده استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل دادهها از نرم افزار SAS استفاده شد.
-3 نتایج و بحث
مطابق نتایج حاصل از تجزیه واریانس دادهها - جدول - 1، کشت مخلوط جو و یونجه یکساله Medicago scutellata در هر دو شرایط دیم و فاریاب بر عملکرد هر دو گونه مؤثر است. همچنین سطوح متفاوت میزان بذر جو و یونجه یکساله اثرات معنیداری نشان دادند . - P 0/01 - براساس نتایج تحلیل واریانس اثرات متقابل دوگانه و سهگانه برای فاکتورهای نوع کشت، میزان بذر گندم و میزان بذر یونجه یکساله معنیدار شد براساس نتایج این تحقیق، با وارد کردن گونه یونجه یکساله در سیستم کشت مخلوط با جو علاوه بر اینکه افزایش علوفه جو تأیید شد - حدود یک و نیم برابر - ، در صورتی که تولید علوفه گونه دوم - یونجه یکساله - به عملکرد مزرعه افزوده گردد، میزان آن به بیش از دو برابر نیز خواهد رسید. این موضوع در هر دو نوع کشت آبی و دیم قابل ملاحظه بوده است - جدول - 1 همچنین افزایش میزان سطح بذر بهطور معنیداری در میزان تولید هر دو گونه مؤثر بود. بهطوری که مقدار 20 کیلو گرم بذر یونجه در افزایش عملکرد دانه جو و تولید علوفه به-طور چشمگیری اثر گذاشت
جدول -1 تجزیه واریانس صفات در انواع کشت و مقادیر مختلف بذر جو و یونجه یکساله
از نگاهی دیگر استقرار لگومهای یکساله و تثبیت نیتروژن در حاصلخیزی این خاکها و افزایش عملکرد میتواند نقش مهمی را داشته باشد. ضمنا خالی نماندن زمین و جلوگیری از فرسایش آبی و بادی که در اراضی ایران زیاد است و سالانه حدود دو میلیارد تن خاک زراعی را از بین میبرد، میتواند این سرمایه ملی را برای نسلهای آینده حفظ نماید. در واقع میتوان گفت که یونجههای یکساله آیش سیاه را به آیش سبز تبدیل میکنند و ضمن اضافه کردن مواد آلی به خاک باعث اصلاح ساختمان خاک میشوند
