بخشی از مقاله
ارزیابی اثرات زیست محیطی فسفات کوه لار
زیست رکن اساسی توسعه است. در صورت توجه مناسب به محیط زیست می توان از نقصان منابع معدنی و ایجاد پیامدهای ناگوار
زیست محیطی بر کره زمین جلوگیری نمود. این منابع از طرفی مقدمات پیشرفت جوامع را فراهم نموده و از طرف دیگر با معدنکاری غیر مسئولانه موجب آلودگی شدید محیط زیست می شوند. کانسار فسفات کوه لار در بخش جنوب غربی زاگرس قرار دارد و ذخیره کل این کانسار حدود ۸۱ میلیون تن سنگ فسفات با عیار متوسط ۹٪ برآورد شده است که بزرگترین کانسار فسفات شناخته شده در کشور می باشد و در ترکیب آن غلاوه بر P2O5، کلسیت، مقدار ناچیزی کلر، اورانیوم و ترکیبهای دیگر وجود دارد. با توجه به اهمیت موضوع زیست محیطی مرتبط با صنایع معدنی و با باید از آلودگیهای بن نکته که معدنکاری غیر اصولی و کنترل نشده می تواند آسیبهای جبران ناپذیری به محیط زیست وارد نمای زیست محیطی ناشی از فعالیتهای معدنی با استقرار سیستم های مدیریت زیست محیطی مناسبب جلوگیری نمود. با توجه به موارد ذکر شده در هر حال معدنکاری غیر اصولی فسفات برای خاک و منابع آبی بسیار مخرب بوده و بطور وسیعی زمینهای سطحی و معدن را تخریب می نماید و تاثیرات نامطلوبی بر کیفیت آبهای سطحی و زیرزمینی، حیات وحش منطقه و کیفیت هوا با نشر غبارها و ذرات زیرزمین خواهد داشت. به علاوه دو معدنکاری فسفات کوه لار با توجه به مقدار اورانیوم موجود در ترکیب ماده معدنی، افراد تحت تابتهای ضعیف ناشی از او در آنیوز ليلى حالت رانیوم که در ترکیب اکثر معادن فسفات وجود دارد قرار می گیرند، که این اثرات در هنگام بازسازی بیشتر بوده و گاز رادیواکتیو رادون در ا بیشترین تأثیر را خواهد داشت. با توجه به پتانسیل ایجاد برخورد زیست محیطی توسط کانسار فسفات کوه لار و با توجه به اینکه آزمایشهای لازم برای فرآوری آن توسط سازمان زمین شناسی کشور در حال انجام است، لذا در این مقاله نیز به ارزیابی اثرات زیست محیطی آین کانسار در هنگام استخراج شر و نیز فراوری فسفات، در صورت آحاد آلت کارخانه مورد بحث قرار گرفته و موارد مهمی همانند أنواع آلودگی ها، ریسک معدنکاری، مانیتورینگ کلیه تا زیست محیطی این کانسار، لزوم بازسازی، موارد مربوط به بازسازی، توجه به مفهوم توسعه پایدار و اهمیتی که محیط زیست در دستیابی به توسعه پایدار ایفا می کند، مدنظر قرار گرفته است.
کلیدواژه: محیط زیست، فسفات، فراوری، باطله، فسفوژیپسوم، ریسک.
۱- مقدمه
فسفر در هر سلول زنده وجود دارد و عنصری ضروری در رشد گیاهان و ماده تشکیل دهنده در ترکیب همه جانداران است. سنگ معدن فسفات تنها منبع استحصال فسفر است و این ماده تشکیل دهنده اصلی کودهای کشاورزی نیتروژن فسفات - پتاسیم (NPK) میباشد. حدود ۹۰/ مصرفف فسفر به کود شیمیایی اختصاص دارد. و همچنین از ان در تهیه اسید فسفریک، مواد غذایی، شوینده ها، حشرهکشها، صنایع فلزی استفاده می شود. سنگ فسفات تنها منبع اقتصادی تامین فسفر است که در توسعه بخش کشاورزی و صنعتی دارای نقش بسیار مهم و حیاتی و غیر قابل جایگزینی می باشد. با توجه به نقش حیاتی این ماده در عرصه حیات و تهیه مواد غذایی، با افزایش جمعیت جهان، نیاز به آن افزایش جشمگیری یافته است. در کشور ما نیز علاوه بر واردات محصولات فسفاته به میزان حدود ۵۰۰ هزار تن در سال، سالیانه ۶۰ هزار تن فسفات وارد کشور می گردد با توجه به ارقام فوق مشخص است که نیاز به تهیه این محصول در داخل کشور به طور قابل ملاحظهای احساس میگردد، لذا مطالعات فراوانی مانند طرح فسفات در جهت اکتشاف و فرآوری منابع فسفات در کشور صورت گرفته است. کانسار فسفات کوه لار در استان کهگیلویه و بویر احمد قرار دارد و از زمان کشف این تمرکز معدنی در ۱۳۹۷ تا ۱۳۷۱، نقشه زمین شناسی و توپوگرافی ۱:۵۰۰۰ محدوده، ا؛ ترانشه، ۰۰۰ متر گمانه، برای اکتشاف آن صورت پذیرفته است. ذخیره کل کانسار با در نظر گرفتن محدوده تاثیر کارهای اکتشافی سطحی و زیر سطحی حدود ۸۱ میلیون تن سنگ فسفات با عیار متوسط ۹٪ برآورد شده است ||۱]. این کانسار بزرگترین کانسار فسفات شناخته شده در کشور است. با توجه به اینکه مطالعات فرآوری روی این کانسار در سازمان زمینشناسی در حال انجام است، لذا در این مقاله به ارزیابی آثار زیست محیطی معدنکاری این کانسار پرداخته شده است.
۲- پتانسیل های بالقوه کانسار کوه لار در ایجاد پیامدهای زیست محیطی به منظور درک مفهوم پتانسیل آسیب پذیری محیط زیست در هر منطقه ناشی از معدنکاری، ضروری است که ابتدا اکوسیستم آن مورد بررسی قرار گیرد و تحقیقاتی در مورد وضعیت آب وهوایی، عناصر و ترکیبهای موجود در ماده معدنی. نوع خاک، هیدرولوژی، گیاهان و جانوران منطقه صورت پذیرد ۲ بطور مثال در بررسی وضعیت آب وهوایی منطقه کوه لار موارد زیر باید مدنظر قرار گیرد: سرعت باد، میزان بارندگی و تبخیر ماهانه و سالانه، متوسط دما و رطوبت ماهانه و رخدادهای خاص نظیر بادها و طوفانهای فصلی و موسمی و نیز لرزه خیزی منطقه. سایر موارد که باید مد نظر باشند عبارتند : 3 • کیفیت هوای محدوده ای که معدن در آن قرار دارد،
• زمین شناسی و ژئومورفولوژی منطقه از لحاظ وجود ساختارهای خاص زمینشناسی نظیر کارستها، غارهای آهکی،
• بررسی دقیق تر محیط از لحاظ گونه های خاص گیاهی و جانوری و میزان آسیب پذیری آنها و توزیع آنها در منطقه و مدنظر قرار دادن گونه های گیاهی بومی موجود در منطقه به منظور بازسازی،
• شناسایی نهشته معدنی، توزیع و خاستگاه آن،
• میزان فاصله از مناطق مسکونی شهری و روستایی،
• بررسی پروفیل خاک منطقه، میزان ضخامت و مقدار مواد مغذی در هر قسمت از پروفیل خاک که معرف نوع بافت گیاهی هر منطقه است و با افزایش میزان آنها و منابع آبی پوشش گیاهی افزایش مییابد،
• از لحاظ هیدرولوژی باید به میزان، کیفیت و منابع آبهای سطحی و زیرزمینی، و تراز آب زیرزمینی و نیز میزان مواد محلول و معلق آنها توجه نمود، ه استفاده .
گونههای گیاهی مقاوم در محجلوده معدنکاری.
۲- ۱- محیط زیست منطقه لار منطقه کوه لار در فواصل شهرهای دهدشت، بهبهان، دو گنبدان و منطقه باشت در حد فاصل استانهای کهکیلویه و بویر احمد و خوزستان واقع شده و دارای آب و هوای گرم می باشد. در نزدیکی این منطقه چندین روستای مسکونی وجود دارد و افراد بومی در روستا ساکن میباشند. میزان دمای هوا در تابستان تا حدود ۵۰ درجه هم میرسد. از لحاظ محیط زیست فیزیکی، این منطقه از سنگهای رسوبی نوع آهکی تشکیل شده و متعلق به سازند آسماری است و کانیهای فسفاته در بین آنها تشکیل شده است نوع خاک این منطقه ضعیف بوده و مواد مغذی آن بسیار محدود می باشد و لذا پوشش گیاهی محدوده بصورت پراکنده می باشد. در رابطه با شناسایی گونه های جانوری و شناسایی سیستم آبهای سطحی و زیرزمینی نیاز به حفر چاههای شناسایی و مانیتورینگ و مدلسازی آنها میباشد. با توجه به اینکه عملیات معدنکاری و فرآوری مواد معدنی، زمینهای اطراف منطقه و نیز زمینهای کشاورزی را تحت تاثیر قرار خواهد داد، لذا باید میزان دقیق فاصله مناطق مسکونی و کشاورزی روستاهای اطراف، تعداد و ساکنان آنها را مشخص نمود.
۲- ۲- اثرات معدنکاری در منطقه
اگر چه در رابطه با آثار زیست محیطی فعالیتهای معدنی اطلاعات فراوانی وجود دارد که بر مبنای شاخصهایی مانند تولید باطله، موضوع مربوط به بازسازی، سلامت انسانی و پیامدهای اکولوژیکی طبقه بندی می شود، اما در هر حال بهترین روش، تعیین شاخصهای صمری تحتی در اندازه گیری تمام پیامدهای حاصل معدنکاری s فرآوری مواد معدنی می باشد برای بررسی هر اثر زیست محیطی باید کلیه جنبههای محیط زیست را مد نظر قرار داد که شامل:
• اکوسیستم و اجزای تشکیل دهنده آن شامل افراد و جوامع،
• منابع فیزیکی و طبیعی،
• کیفیت و مشخصات مناطق و محدوده های جغرافیایی،
اجتماع، اقتصاد و جنبههای فرهنگی موارد مد کور در قسمتهای فوق، به منظور بررسی پیامدهای زیست محیطی معدنکاری باید اثرات آنرا بر خاک، آب و پوشش گیاهی و تولید آلودگیها بررسی نمود. فعالیت معدنی به هر طریق که صورت گیرد، بر افقی خاک تاثیر دارد. اثرات اصلی معدنکاری بر روی خاک، کاهش حجم و ضخامت خاک و لایه های مرتبط با نهشته معدنی است، که سبب تغییر مشخصات خاک شده و سیمای ظاهری منطقه تخریب می شود، علاوه بر آن فرسایش و فشردگی خاک در اثر حمل و نقل رخ میدهد. با کاهش حجم و پروفیل خاک، و فشردگی آن، میزان مواد مغذی خاک بطور چشمگیری کاهش یافته و این امر زوال پوشش گیاهی در منطقه را در پی خواهد داشت || ۲]. از دیگر پیامدهای مخرب معدنکاری، میتوان به حذف آثار تاریخی و فرهنگی موجود در منطقه اشاره نمود || ۴ ||. در محدوده کانسار کوه لار خوشبختانه آثار تاریخی و فرهنگی که معدنکاری سبب آسیب به آن شود. وجود ندارد و میزان سایر آثار مخرب معدنکاری در روی خاک را میتوان با طراحی مناسب معدن و کارخانه کاهش داده و در هنگام بازسازی معدن با توجه کافی، آنها را احیا نمود. با توجه به نوع طراحی معدن و روش استخراجی، آثار حاصل بر روی محیط متفاوت بوده و این امر باید در حین طراحی معدن مورد ارزیابی لازم قرار گیرد.
اثرات بر پوشش گیاهی خوشبختانه در منطقه پوشش گیاهی متراکمی وجود نداشته و بطور پراکنده در اطراف توده معدنی قرار دارد، شکی نیست که گیاهان موجود در محدوده معدن از بین خواهند رفت و تراکم ۸۰ درصد پوشش گیاهی منطقه به دلیل پیامدهای ثانویه معدنکاری، نظیر تغییرات در وضعیت آبهای منطقه، تغییر در پروفیل خاک، غبارهای تولید شده در اثر معدنکاری و حمل و نقلی، کاهش مواد مغدی، کاهش خواهد یافت || ۵ || به منظور حفظ پوشش منطقه و نیز سرزمینهای کشاورزی اطراف باید در حین طراحی معدن و کارخانه و سد باطله، میزان آسیب و حذف گیاهان و نیز درصد آنرا مدنظر قرار داده و نوع طراحی جاده ها، گرد و غبار تولیدی و نیز محل انباشت باطله های معدن و زهکشی باطله های کارخانه به دور از مناطق دارای پوشش گیاهی باشد، تا حداقل آسیب به آنها وارد شود.
اثرات بر آب فعالیتهای معدنی از مهمترین عوامل آلوده کننده منابع آبی سطحی و زیرزمینی می باشند || ۲ || در مورد کانسار لار موارد زیر مورد توجه است:
۱. از دست دادن منابع آب سطحی : بر طبق مطالعات انجام شده، هر نوع معدنکاری به دلایل گوناگون ممکن است باعث کاهش میزان آبهای سطحی گردد، که این امر در مورد این کانسار نیز صدق می کند. علاوه بر آن در صورتی که طراحی معدن و کارخانه بگونه ای باشد که آب مورد نیاز خود را از آبهای سطحی تامین نمایند، این موضوع نقش بسزایی در کاهش ذخایر آبهای سطحی و آلودگی آنها خواهد داشت.
۲. آلودگی منابع آب : با تولید انواع مختلف آلاینده مانند مواد شیمیایی مورد استفاده در کارخانه فلوتاسیون، مواد رادیواکتیور باقیمانده در باطله، زهکشی اسیدی از سد باطله و سایر آلاینده هایی که در حین استخراج و فرآوری فسفات تولید می گردند. احتمالا آلودگی شدید منابع آب را شاهد خواهیم بود.
۳. از دست دادن منابع آب زیرزمینی: کانسار کوه لار حاوی حدود ۵ درصد مواد رسی است که در حین فرآوری جدا شده و به سدهای باطله رسی منتقل می گردد. در مناطق اطراف این باطله ها، آبخوانهای موجود در زیر این مناطق، به دلیل عدم نفوذپذیری خاکهای رسی، به تدریج محو خواهند شد. همچنین به دلیل حذف خاکهای سطحی، الگوی تبخیر و نیز میزان رطوبت موجود در خاک دستخوش تغییر شده و سیستم هیدرولوژیکی آبهای زیرزمینی دچار اختلال خواهد شد. و علاوه بر آن این امر آلودگیهای آبخوانهای زیرزمینی را هم در بر خواهد داشت.
بهترین روش برای کاهش آسیبهای ناشی از معدنکاری بر منابع آب استفاده از مدلهای پیش بینی کننده میزان آسیب به سیستم هیدرولوژی در اثر معدنکاری است. در این رابطه باید مطالعات و تحقیقاتی در رابطه با تعیین مشخصات و شرایط سیستم، نوع آبخوانهای منطقه، توازن هیدرولوژیکی و عمق آبخوانها و سایر موارد موثر مدنظر قرار گیرند. همچنین آبهای سطحی باید مورد آنالیز قرار گرفته تا ترکیب شیمیایی آنها و میزان عناصر و مواد ارگانیک موجود در ترکیب آنها مشخص گردند میزان تغییر ترکیب شیمیایی در اثر معدنکاری تعیین گردد.
به منظور بررسی اثرات معدنکاری بر جانوران، باید هر گروه از جانوران به تفکیک نوع، مورد بررسی قرار گیرد، بویژه جانداران در معرض خطر انقراض از اهمیت بسزایی برخوردارند که این امر نیازمند انجام تحقیق وسیع میباشد که مشخص گردد آیا در منطقه جانداران خاصی وجود دارد، و در صورت مثبیت بودن، اثر معدنکاری و فرآوری فسفات بر این جاندار چگونه میباشد.
آلودگی صوتی آلودگی صوتی جزء لاینفک هر فعالیت معدنی است. این پدیده اثراتی در روحیه و تحلیل قدرت شنوایی انسان دارد،
بویژه صدای انفجار که موجب تغییر در غرایز حیوانی جانداران نیز میگردد البته نوع تاثیری که آلودگیهای صوتی بر جانوران دارد، بیشتر به نوع جانداران مربوط می شود. برای بررسی آلودگیهای صوتی باید کلیه منابع تولید کننده صدا را از قبیل کامیونها، وسایل بارگیری، سنگ شکنها و سایر دسنگاههای تولید کننده را تحت نظر قرار داده و میزان صدای تولیدی از آنها را تا حد استاندارد کاهش داد. در کشورهای مختلف با توجه به فاصله معدن از مناطق مسکونی، استانداردهایی برا ک میزان مجاز صدای تولیدی در طول روز وجود دارد، که اسمستاندارد ۸۵ دسی بل برای ۸ ساعت کار و ماکزیمم ۱۵ دسبی بل استاندارد بیشتر کشورهای جهان است ||۵]. برای کلیه مولدهای صدا، که میزان صدای آنها بیش از مقدار مجاز است، باید با استفاده از دستگاههای کنترل صدا، میزان آنرا تا حد استاندارد تقلیل داد.
گرد غبار فسفات مهمترین منبع تولید غبارها، معدنکاری و انتقال ماده معدنی است. در بخش فرآوری نیز بخشهای سنگ شکنی و نیز کوره ها از منابع مولد گرد و غبار میباشند. از دیگر موارد مولد گردوغبار، مواد انباشته شده در سد باطله می باشند که با خشک شدن، ممکن است در اثر وزش باد به محیط پراکنده شوند. میزان گرد و غبار فسفات پخش شده ناشی از فعالیتهای معدنی، و اثرات آن بر محیط پیرامون، افراد شاغل در محدوده و نیز گیاهان و جانوران، باید اندازه گیری شده و تصاعد آنرا با کنترل و مانیتورینگ و نیز مدیریت صحیح و با استفاده از دستگاههای جمع آوری غبار کاهش داد.
دی ا کسید گوگرد این اکسید از دو طريق می تواند تولید شود که منشا آن SO مور-جورد در ترکیب ماده معاہنی کہ در حین فراوری متصاعل می شود و نیز سوخت مصرفی کارخانه و ماشین آلات است، که باید میزان پراکندگی سالیانه آن اندازه گیری شود و در صورتی که مقدار آن از مقدار مجاز بالاتر بود، پراکندگی آن کنترل شود، زیرا پیامدهای وخیمی همچون بارش بارانهای اسیدی را در منطقه در بر خواهد داشت.
۳- بررسی اثار زیست محیطی هر یک از عناصر موجود در ترکیب کانسار فسفات کوه لار به منظور شناسایی دقیقتر ترکیبهای موجود در نمونه کانسنگ این کانسار و بررسی آثار این ترکیبها چند نمونه معرف از این کانسار که از سازمان زمین شناسی کشور تهیه شده بود، مورد آنالیز شیمیایی قرار گرفت و نیز اطلاعات حاصل از آنالیز نمونه های قبلی این کانسار از سازمان زمینشناسی کشور تهیه گردید، که میزان مهمترین عناصر خطرآفرین در ترکیب آن در جدول ( \( ارایه شده است.
۳- بررسی اثار زیست محیطی هر یک از عناصر موجود در ترکیب کانسار فسفات کوه لار به منظور شناسایی دقیقتر ترکیبهای موجود در نمونه کانسنگ این کانسار و بررسی آثار این ترکیبها چند نمونه معرف از این کانسار که از سازمان زمین شناسی کشور تهیه شده بود، مورد آنالیز شیمیایی قرار گرفت و نیز اطلاعات حاصل از آنالیز نمونه های قبلی این کانسار از سازمان زمینشناسی کشور تهیه گردید، که میزان مهمترین عناصر خطرآفرین در ترکیب آن در جدول ( \( ارایه شده است.
آرسنیک، کرومیم، کبالت، مس ، سرب، منگنز، جیوه، مولیبیدن، نیکل و روی از جمله فلزات مضر در سنگهای فسفات رسوبی میباشد. سنگ فسفات با منشا رسوبی دارای کادمیم است، که بسیار برای انسان و جانداران مضر میباشد و فرآوری فسفات در فلوریدا باعث افزایش غلظت آن به میزان ۳۰۰ برابر شده است []. در کانسار فسفات کوه لار همانگونه که از جدول (۱) مشخص است عناصر آرسنیک، کبالت، منگنز، مولیبدن و جیوه موجود نبوده و نیازی به کنترل آنها نمی باشد. اما در هر حال میزان عناصر اورانیوم، فلوئور و نیز کادمیم که امکان افرایش غلظت آن به حدود ۱۵۰ برابر وجود دارد، حایز اهمیت است. میزان استاندارد کادمیوم در اروپا ۲۰ میلیگرم، گاز فلوئور در حدود ۵ میلیگرم در مترمکعب می باشد|||||||۵||. با توجه به وجود مقدار زیاد فلوئور در سنگ فسفات نمونه، این گاز در فرآیند فرآوری سنگ فسفات، بخشی از آن در محصول تهیه شده مانند کود فسفاتی ویا ضایعات (سنگ گچ ) باقی مانده و درصدی دیگر از آن به صورت گازهای خروجی وارد محیط زیست می شود که سبب ایجاد بیماریهای تنفسی، اختلال خون، تورم ماهیچه ها و سایر بیماریهای مزمن می شود. به منظور جلوگیری از انتشار گاز فلوئور به محیط، باید با دستگاههای کنترل آلودگی هوا، این گازها را جذب و در نهایت می توان از آنها در تهیه اسید فلوئورو سیلیسیک استفاده نمود و این گازهای خروجی را با محلول آلکالین و یا اسیدی شستشو دهند تا گاز فلوئور بصورت و CdF و یا فلوئور سیلیکات رسوب کند. سپس این محصولات را طی فرآیندی به اسید فلوئورو سیلیسیک تبدیل می نمایند.
۱-۳ - مسایل مربوط به فرآوری کانسار کوه لار و مدیریت باطله ها فرآوری فسفات شامل فرآیندهای مختلفی است که به منظور حذف ناخالصیها و افزایش عیار کانیهای فسفاته صورت می گیرد، و در برخی موارد تولید اسید فسفریک را نیز شامل می شود. باطله های فرآیند شامل مواد رسی، کلسیت و کوارتز می باشند که در نمونه کانسنگ این کانسار وجود دارند و معمولا در فرآوری به سدهای باطله و یا محلهای انباشت باطله هدایت می شوند ۷. با توجه به اینکه یکی از مراحل پر عیار سازی در نظر گرفته شده برای این کانسار، فلوتاسیون است، برخی از این باطله ها حاوی مواد شیمیایی نظیر اسیدهای چرب، اسید اولینک، آمینها (کلکتورهای مورد استفاده در آزمایشگاه به منظور فرآوری نمونه کانسنگ)، سیلیکات سدیم، اسید سولفوریک و نیز سود میباشد، که باید به دقت در سدهای باطله انباشته گردیده و کنترل و مانیتورینگ آنها مد نظر قرار گیرد. یکی از مهمترین باطله هایی که در فرآوری فسفات تولید میگردد، فسفوژیپسم (PhOSphogypSum) ست که در فرآیند استحصال اسید فسفریک به روش تر، به عنوان محصول جانبی تولید میگردد. به ازای هر تن اسید فسفریک تولیدی حدودا
آرسنیک، کرومیم، کبالت، مس ، سرب، منگنز، جیوه، مولیبیدن، نیکل و روی از جمله فلزات مضر در سنگهای فسفات رسوبی میباشد. سنگ فسفات با منشا رسوبی دارای کادمیم است، که بسیار برای انسان و جانداران مضر میباشد و فرآوری فسفات در فلوریدا باعث افزایش غلظت آن به میزان ۳۰۰ برابر شده است []. در کانسار فسفات کوه لار همانگونه که از جدول (۱) مشخص است عناصر آرسنیک، کبالت، منگنز، مولیبدن و جیوه موجود نبوده و نیازی به کنترل آنها نمی باشد. اما در هر حال میزان عناصر اورانیوم، فلوئور و نیز کادمیم که امکان افرایش غلظت آن به حدود ۱۵۰ برابر وجود دارد، حایز اهمیت است. میزان استاندارد کادمیوم در اروپا ۲۰ میلیگرم، گاز فلوئور در حدود ۵ میلیگرم در مترمکعب می باشد|||||||۵||. با توجه به وجود مقدار زیاد فلوئور در سنگ فسفات نمونه، این گاز در فرآیند فرآوری سنگ فسفات، بخشی از آن در محصول تهیه شده مانند کود فسفاتی ویا ضایعات (سنگ گچ ) باقی مانده و درصدی دیگر از آن به صورت گازهای خروجی وارد محیط زیست می شود که سبب ایجاد بیماریهای تنفسی، اختلال خون، تورم ماهیچه ها و سایر بیماریهای مزمن می شود. به منظور جلوگیری از انتشار گاز فلوئور به محیط، باید با دستگاههای کنترل آلودگی هوا، این گازها را جذب و در نهایت می توان از آنها در تهیه اسید فلوئورو سیلیسیک استفاده نمود و این گازهای خروجی را با محلول آلکالین و یا اسیدی شستشو دهند تا گاز فلوئور بصورت و CdF و یا فلوئور سیلیکات رسوب کند. سپس این محصولات را طی فرآیندی به اسید فلوئورو سیلیسیک تبدیل می نمایند.
۱-۳ - مسایل مربوط به فرآوری کانسار کوه لار و مدیریت باطله ها فرآوری فسفات شامل فرآیندهای مختلفی است که به منظور حذف ناخالصیها و افزایش عیار کانیهای فسفاته صورت می گیرد، و در برخی موارد تولید اسید فسفریک را نیز شامل می شود. باطله های فرآیند شامل مواد رسی، کلسیت و کوارتز می باشند که در نمونه کانسنگ این کانسار وجود دارند و معمولا در فرآوری به سدهای باطله و یا محلهای انباشت باطله هدایت می شوند
۷. با توجه به اینکه یکی از مراحل پر عیار سازی در نظر گرفته شده برای این کانسار، فلوتاسیون است، برخی از این باطله ها حاوی مواد شیمیایی نظیر اسیدهای چرب، اسید اولینک، آمینها (کلکتورهای مورد استفاده در آزمایشگاه به منظور فرآوری نمونه کانسنگ)، سیلیکات سدیم، اسید سولفوریک و نیز سود میباشد، که باید به دقت در سدهای باطله انباشته گردیده و کنترل و مانیتورینگ آنها مد نظر قرار گیرد. یکی از مهمترین باطله هایی که در فرآوری فسفات تولید میگردد، فسفوژیپسم (PhOSphogypSum) ست که در فرآیند استحصال اسید فسفریک به روش تر، به عنوان محصول جانبی تولید میگردد. به ازای هر تن اسید فسفریک تولیدی حدودا ۸/؛ تن فسفوژیپسم تولید خواهد گردید [۸]. فسفوژیپسم معمولا به سد باطله منتقل می شود و سپس آب آن بازیافت شده و باقیمانده در سد رها می شود. محل انتخابی برای انباشت این ماده باید در خارج از آبهای سطحی و زیرزمینی و زمینهای کشاورزی باشد، زیرا دارای خاصیت اسیدی بوده و pH آن به دلیل وجود اسید سولفوریک، فسفریک و اسید فلوئوریک در حدود ۱/۵ میباشد. واکنش شیمیایی زیر نماینگر تشکیل اسید فسفریک است که منجر به تولید فسفوژیپسم به عنوان محصول جانبی می گردد [9].
۸/؛ تن فسفوژیپسم تولید خواهد گردید [۸]. فسفوژیپسم معمولا به سد باطله منتقل می شود و سپس آب آن بازیافت شده و باقیمانده در سد رها می شود. محل انتخابی برای انباشت این ماده باید در خارج از آبهای سطحی و زیرزمینی و زمینهای کشاورزی باشد، زیرا دارای خاصیت اسیدی بوده و pH آن به دلیل وجود اسید سولفوریک، فسفریک و اسید فلوئوریک در حدود ۱/۵ میباشد. واکنش شیمیایی زیر نماینگر تشکیل اسید فسفریک است که منجر به تولید فسفوژیپسم به عنوان محصول جانبی می گردد [9]. این ماده از لحاظ آلوده کنندگی دارای ریسک بالایی بوده و حاوی اسید سولفوریک، اسید فسفریک، فلوئور، کلر، مواد رادیواکتیو است و سایر عناصر ذکر شده در جدول (۱) با افزایش غلظت در آن حضور خواهند داشت. او رانیوم در تمام فسفاتهای رسوبی موجود است و علت وجود آن به دلیل تشکیل اورانیوم و فسفات از لحاظ سنی و شرایط زمینشناسی مشابه است. برای کنترل آلودگیها و دوریزی این ماده روشهای زیر پیشنهاد شده اند [ ۱۰]. ۱. پر کردن مناطق حفر شده در اثر معدنکاری. در این حالت باید روی آن با لایه ای از خاک منطقه پوشیده شود. همچنین قبل از استفاده، خاصیت اسیدی آن با مواد خنثی کننده حذف گردد. از باطله های رسی تولید شده نیز میتوان به همین منظور استفاده نمود. با توجه به ترکیب اولیه نمونه معرف کانسار کوه لار و نیز توجه به قابلیت انحلال فسفوژیپسم و خواص اسیدی و مواد آلاینده همراه آن، در صورت استفاده از این ماده در پر کردن مناطق، با توجه به قابلیت انحلال و انتقال آلودگیهای ذکر شده، سبب آسیبهای جبران ناپذیر به سیستم هیدرولوژی آبهای منطقه خواهد شد و لذا استفاده از این روش برای کانسار با توجه به ترکیب آن پیشنهاد نمی شود. ۲. انباشت در سد باطله و توده های انباشت. این روش در اکثر نقاط دنیا بکار میرود. به منظور جلوگیری از هر نوع آلودگی خاک و آب و نیز زهکشی اسیدی از سد باید در این حالت لایه های پلی اتیلن و رس فشرده شده در زیرسازی استفاده نمودا ۱۰] در صورت استفاده از رس به تنهایی، مواد رسی با فلوئور واکنش داده و در سیالات موجود در سد حل می شوند و آنگاه شاهد انتقال مواد اسیدی، فلزات سنگین و مواد رادیواکتیو به داخل رودخانه خواهیم بود. پس استفاده از مواد پلاستیکی برای طراحی سد ضروری است. ۳. استفاده در زیرسازی جاده ها . استفاده در صنعت ساختمان. با توجه به مقدار بالای اورانیوم و سایر عناصر خطرناک کانسار کوه لار، این مورد در هیچ صورتی مناسب نبوده و پیشنهاد نمیگردد. ۵. بازیافت. بدین معنی که بتوان فسفوژیپسم را به سولفات کلسیم (گچ ساختمانی) و گوگرد خالصی تجزیه کرده و سایر عناصر آن را نیز بازیافت نمود. در حال حاضر هیچ روش اقتصادی برای این کار وجود ندارد. ۹. دفع در دریا، دفع فسفوژیپسم در دریا سبب آزادی مقداری زیادی کادمیم در آب دریا می شود و چون نزدیکترین منبع آبی خلیج فارسی بوده که خود با انواع آلودگیهای نفتی مواجه است، و با توجه به فاصله کانسار از دریا و نیز سایر پیامدهای زیست محیطی، این روش مناسب این کانسار به نظر نمی رسد. طبق یک برآورد در سال ۱۹۷۹ در حدود ۹۲ تن کادمیم در آب دریا از طریق دفع سنگ وارد شده است. از دیگر موارد تغییر pH آب دریا است که سبب مرگ آبزیان و سایر جانداران می شود و فسفر موجود افزایش بی رویه جلبکها را در بر خواهد داشت.
