بخشی از مقاله
پتروگرافی و کانی شناسی زینولیت هاي اولترامافیک کمپلکس لار زاهدان،
شرق ایران
چکیده
دایک هاي لامپروفیري (الیوین مینت) الیگوسن کمپلکس لار، واقع در شمال زاهدان، شرق ایران، شامل تعدادي زینولیت اولترامافیک با بافت پورفیري تا همسان دانه میباشند. پتروگرافی و کانی شناسی این زینولیت ها مورد پژوهش است. ترکیب مودال زینولیت ها از دونیت تا ورلیت و الیوین کلینوپیروکسنیت فلوگوپیت دار در تغییر است.
پتروگرافی و ترکیب کانی شناسی زینولیت هاي مذکور شواهد فراوانی از متاسوماتیسم گوشته اي نشان میدهند و کانیهاي متاسوماتیک مانند فلوگوپیت، آپاتیت و گاه آمفیبول در آنها فراوانند. گسل زاهدان در جایگیري ماگماي میزبان زینولیت ها نقش مهمی داشته است. مقدار متوسط عدد منیزیمی الیوین، کلینوپیروکسن و فلوگوپیت به ترتیب 87/86، 86/06 و 91/02 میباشد. فاز آلومینیم دار اسپینل میباشد و Cr# اسپینل نیز بین 81/17-60/54
در تغییر است. زینولیت هاي مذکوراحتمالاً در ارتباط با منشاء الیوین مینت هاي منطقه میباشند که در طی صعود سریع ماگماي میزبان از گوشته به سطح زمین رسیدهاند.
واژگان کلیدي: زینولیت اولترامافیک، لامپروفیر، متاسوماتیسم گوشته، کمپلکس لار.
مقدمه
کمپلکس لار در حاشیه شرقی زون فلیش شرق ایران واقع شده است. این کمپلکس در 15 کیلومتري شمال زاهدان و در نزدیکی مرز پاکستان قرار دارد. شکل این کمپلکس بیضی کشیده و قطر بزرگ آنحدوداً( 8 کیلومتر)
در امتداد گسل زاهدان میباشد. گسل در حاشیه غربی کمپلکس واقع شده است(شکل .(1 سن ارزیابی شده به روش پتاسیم – آرگون براي کمپلکس لار الیگوسن میباشد (کمپ و گریفیس، .(1982 کمپلکس لار به درون فلیشهاي کرتاسه تا ائوسن نفوذ کرده و سبب تشکیل هورنفلس در اطراف شده است. این کمپلکس درونی -
بیرونی شامل تنوعی از سنگهاي لامپروفیري، سینیتی، مونزونیتی، آندزیتی، دیوریتی، لاتیتی و تراکیتی است.
لامپروفیرهاي کمپلکس لار بیشتر از نوع مینت، الیوین مینت و وگزیت هستند، و مقدار کمی کرسانتیت نیز قابل مشاهده است. زینولیت هاي مورد بررسی درون میزبان لامپروفیري از جنس الیوین مینت واقع شدهاند که در حاشیه غربی کمپلکس و در بلا فصل آن با گسل زاهدان رخنمون دارند.
سنگ میزبان زینولیت ها
سنگ میزبان زینولیت هاي اولترامافیک کمپلکس لار، دایک هاي لامپروفیري الیگوسن با ترکیب الیوین مینت میباشند. الیوین مینت ها به طور متوسط از 10 تا 20 درصد الیوین، 20 تا 40 درصد کلینوپیروکسن و 10 تا 15
درصد فلوگوپیت تشکیل شدهاند. کانیهاي مذکور در خمیره اي از فلدسپات آلکالن بی شکل 30) تا 40 درصد) قرار گرفتهاند. آپاتیت و کانیهاي اپاك از سازندگان فرعی این سنگ میباشند. الیوین مینت ها ماهیت اولتراپتاسیک دارند (K2O/Na2O>2) (فولی و همکاران، (1987 و عدد منیزیمی آنها به طور متوسط 70 میباشد که نشانگر ارتباط این سنگها با ماگماي اولیه است.
شکل .1 کمپلکس لار و راههاي دسترسی به آن. محل تقریبی زینولیت هاي اولترامافیک با ستاره مشخص شده است.
زینولیت هاي اولترامافیک
زینولیت هاي مذکور از نظر شکل ظاهري، بیشتر به صورت گرد شده میباشند، اما انواع زاویه دار نیز قابل مشاهدهاند. اندازه این زینولیت ها متغیر (از چند سانتی متر تاحدوداً یک متر) و مرز آنها با لامپروفیرهاي در برگیرنده به صورت متمایز و شارپ است کهاحتمالاً نشانگر برهم کنش کم با میزبان لامپروفیري است (شکل .(2
یکی از ویژگیهاي بارز این زینولیت ها وجود پولکهاي براق فلوگوپیت در نمونه دستی است. به طور کلی مجموعه کانیهاي سازنده زینولیت ها یکسان است، اما مقدار مودال آنها تغییر میکند. عمده کانیهاي تشکیل دهنده زینولیت ها عبارتند از: الیوین، کلینوپیروکسن و فلوگوپیت. گاه سرپانتین حاصل از دگرسانی الیوین و کلینوپیروکسن نیز وجود دارد. آپاتیت و کانیهاي اپاك مهمترین کانیهاي فرعی میباشند، اما آمفیبول، کربنات و اورتوپیروکسن نیز به صورت فرعی در برخی نمونهها قابل مشاهدهاند. ترکیب مودال زینولیت ها بین ورلیت تا دونیت و الیوین کلینوپیروکسنیت در تغییر است، اگرچه اغلب الیوین کلینوپیروکسنیت فلوگوپیت دار میباشند.
کانی آلومینیم دار زینولیت ها، اسپینل است. بافت غالب زینولیت ها پورفیري، همسان دانه میباشد.
پتروگرافی زینولیت هاي اولترامافیک کمپلکس لار
ورلیت
مقدار مودال فلوگوپیت در زینولیت هاي ورلیتی متغیر است و بر این اساس میتوان فلوگوپیت ورلیت و ورلیت فلوگوپیت دار را از یکدیگر متمایز کرد. به طور کلی زینولیت هاي ورلیتی از کانیهاي الیوین 50-45) درصد)،
کلینوپیروکسن 30-15)درصد)، سرپانتین 20-5) درصد)، فلوگوپیت 20-5)درصد)، آپاتیت 5-1) درصد) و کانی اپاك 7-5) درصد) تشکیل شدهاند (شکل .(1-3 در برخی نمونهها الیوین و کلینوپیروکسن به سرپانتین تجزیه شدهاند و مقدار سرپانتینی شدن در نمونههاي مختلف، متفاوت میباشد. کلینوپیروکسن شکل دار و داراي ادخال فلوگوپیت و گاه الیوین میباشد. به طور کلی اندازه کلینوپیروکسن بزرگ است، به نحوي که الیوین فضاي بین این کانی را پر میکند. کانیهاي فلوگوپیت و آپاتیت به صورت پراکنده و در اطراف الیوین و کلینوپیروکسن رشد کردهاند. در برخی از نمونهها کربنات نیز به صورت فرعی وجود دارد. کربنات در زینولیت هاي پریدوتیتی، پیروکسنیتی و اکلوژیتی به فراوانی مشاهده شده است (دینس، .(2002
شکل (2 زینولیت هاي اولترمافیک درون میزبان لامپروفیري (الیوین مینت).
الیوین کلینوپیروکسنیت فلوگوپیت دار
کلینوپیروکسن کانی عمده تشکیل دهنده سنگ 60) درصد) و اندازه آن گاه به 5-4 میلی متر میرسد. ادخال کانیهاي اپاك شکل دار در این آن رایج است. الیوین 20) درصد) داري شکستگیهاي زیاد و اندازه متغیر 1-0/25)
میلی متر) میباشد (شکل .(2-3 در مقایسه با سایر زینولیت ها، سرپانتینی شدن الیوین در این سنگها کمتر است.
فلوگوپیت 10-5) درصد) به رنگ قهوهاي روشن تا تیره دیده میشود و داراي ادخال هایی از کانی اپاك میباشد و گاه داراي ادخال کلینوپیروکسن است. کانیهاي اپاك 5-4) درصد) به صورت شکل دار تا نیمه شکل دار و در اندازه کوچک وجود دارند. در برخی نمونهها میتوان آمفیبول هاي رشد کرده در اطراف کلینوپیروکسن را دید (شکل -4 .(1 آمفیبول موجود در زینولیت ها اغلب ریشتریت پتاسیم دار، پارگازیت و کمتر کرسوتیت میباشد (کارلسون،
.(2005
٢ ١
شکل.3 مقطع میکروسکوپی زینولیت هاي کمپلکس لار (1 زینولیت ورلیتی، (2 الیوین کلینوپیروکسنیت فلوگوپیت دار. (نور
پلاریزه متقاطع). علائم اختصاري: :Ol الیوین، :CPX کلینوپیروکسن، :Phl فلوگوپیت.
فلوگوپیت دونیت
این سنگ از کانیهاي الیوین، فلوگوپیت، سرپانتین و مقدار کمی آپاتیت، اپاك، کلریت، کربنات و کلینوپیروکسن تشکیل شده است. الیوینحدوداً( 80 درصد) اغلب سرپانتینی شده و گاه شدت تجزیه به قدري زیاد است که فقط از روي بافت و شکستگیها میتوان آن را تشخیص داد. فلوگوپیت که دوداًح 10 درصد سنگ را شکل میدهد به صورت شکل دار و نیمه شکل دار در اطراف الیوین رشد کرده است (شکل .(2-4 کلریت نیز به صورت شبکهاي در اطراف الیوین هاي تجزیه شده وجود دارد حدوداً 5 درصد سنگ را به خود اختصاص داده است.
کلینوپیروکسن به صورت نیمه شکل دار و به مقدار کم 3-2) درصد) و آپاتیت نیز به صورت سوزنهاي شکل دار 2)
درصد) در بین سایر کانیها قرار دارند.
٢ ١
شکل .4 مقطع میکروسکوپی (1 آمفیبول موجود در الیوین کلینوپیروکسنیت فلوگوپیت دار.
(2 فلوگوپیت هاي تشکیل شده در اطراف الیوین سرپانتینی شده در زینولیت هاي دونیتی. (نور پلاریزه متقاطع).
ترکیب شیمیایی کانیها
تعیین ترکیب شیمیایی کانیهاي الیوین، کلینوپیروکسن، فلوگوپیت و اسپینل با استفاده از میکروپروب الکترونی مدل JEOL-733 سوپرپروب انجام شده است. تعداد آنالیزهاي انجام شده براي الیوین و کلینوپیروکسن هر کدام 7 عدد و براي فلوگوپیت و اسپینل هر کدام 6 عدد میباشد.
