بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
ارزیابی وانتخاب برترین پیمانکار در معاونت عمران شهرداری اصفهان با استفاده از روش AHP
چکیده :
پیچیدگی ها و سختی های صنعت ساخت و ساز واختصاص چندین هزار میلیاردی بودجه دولت به پروژه های عمرانی، مستلزم یـک برنامـه ریزی دقیق، جهت جلوگیری از اتلاف منابع می باشد. موفقیت در پروژه های ساخت و ساز نیازمند انتخاب درست پیمانکاران، برای دستیابی به اهداف مشخصه است. با نظر به اینکه سازمان معاونت عمران یکی از سازمان های تاُثیر گذار در اقتصاد کشور می باشد و فعالیت های ایـن سازمان در پیشرفت و شکوفایی کشور مؤثر است، با بررسی روند انتخاب پیمانکاران در این سازمان، سعی بر آن شد که بتوان با ارائه الگـویی مناسب روند انتخاب پیمانکاران را بهبود داد و گامی مؤثر در ارتقاء و پیشرفت شهر، استان و کشور عزیزمان برداشت. انتخـاب پیمانکـاران در پروژه های ساخت و ساز، یکی از مهمترین ماُموریت های سازمان معاونت عمران شهرداری اصفهان می باشد. در این پژوهش، بـا مطالعـه ی تحقیقات پیشین، ابتدا معیار های مؤثر بر انتخاب پیمانکاران ازجمله عملکرد در پروژه های گذشته، توانمندی مالی، ظرفیت کاری، موقعیـت شرکت، تخصص فنی، عملکرد زمان و....را شناسایی کرده، سپس با استفاده از پرسشنامه ای اهمیـت و اولویـت ایـن معیـار هـا را از دیـدگاه خبرگان سنجیده وبا استفاده از روشAHP وزن هر عامل رابدست آورده و در پایان با بررسی مناقصه ی انجام شـده ای در معاونـت عمـران
شهرداری اصفهان از میان چهار پیمانکار شرکت کننده در مناقصه آسفالت معابر، بهترین پیمانکار معرفی شده است.
واژه های کلیدی :
ارزیابی و انتخاب پیمانکاران ، مناقصه ، تصمیم گیری با معیار های چندگانه، فرایند تحلیل سلسله مراتبی .
مقدمه:
پیچیدگی ها و سختی های صنعت ساخت و ساز،اختصاص چندین هزار میلیاردی بودجه دولت بـه پـروژه هـای عمرانـی و تعـدد پروژه های ناتمام در سراسر کشور، مستلزم یک برنامه ریزی دقیق و کارامـد بـرای جلـوگیری از اتـلاف منـابع مـی باشـد . (15 ) موفقیت در پروژه های ساخت و ساز نیازمند انتخاب صحیح پیمـان کـاران بـرای دسـتیابی بـه اهـداف مشخصـه اسـت. انتخـاب پیمانکاران نالایق منجر به اتلاف در هزینه و زمان می شود، از این رو، برای هر مدیر پروژه، فرایند انتخاب پیمانکاران یک تصـمیم گیری حیاتی می باشد و درنهایت موفقیت در پروژه های ساخت و ساز را شامل می شود(.(9
در بسیاری از کشورها، معیار" قیمت" تنها عامل انتخاب پیمانکاران می باشد، اما این معیاربه تنهایی نمـی توانـد منجـر بـه ارزش افزوده اقتصادی و دستیابی به بیشترین کیفیت در کوتاهترین زمان شود .(9)
ارزیابی وانتخاب پیمانکاران یکی از پیچیده ترین مسائل بوده و با عدم قطعیت زیادی همراه است .(14) ایـن فراینـد یـک فراینـد تصمیم گیری با معیار های چند گانه بوده و می تواند با در نظر گرفتن همزمان متغیـر هـای کمـی وکیفـی مسـاُله را حـل کنـد، همچنین می تواند با تلفیق معیارها و اوزان فردی یک نتیجه ی قابل قبول همگان ارائه دهد(.(9 با توجه به وابستگی نتیجه نهایی به وزن معیارها، لذا بهره مندی از نظر خبرگان برای جلوگیری از انتخاب نامناسب وزن معیارها و ایجاد توازن میان منـابع محـدود و اهداف مشخصه امری ضروری می باشد.
روشAHP به وسیله ی توماس ساعتی اختراع شدو درآغاز برای تصمیم گیری های انفرادی در محیط های متلاطم وفازی ارائه شد. سپس دردهه هشتاد چگونگی استفاده از آن در تصمیم گیری های گروهی مورد توجه قرار گرفت. به طور عمده در تحلیل مسائل AHP تاکید بر کسب نظرات خبرگی می باشد، بنابراین نه تنها مزایای فنون تصمیم گیری گروهی حفظ شده بلکه معایب آن (مانند سرعت، هزینه و تک تفکری) برطرف می گردد. این الگوریتم عمدتا در مسائل کیفی مورد توجه قرار می گیرد AHP (1) در بسیاری از مقاله ها به عنوان ابزار مؤثری درتصمیم گیری با معیارهای چندگانه ،در بسیاری از سطوح پروژه های مدیریتی ساخت و ساز به کارگرفته شده است (7). از عمده ترین تحقیقاتی که در این زمینه انجام گرفته:
دریکی از مهمترین مقالات بیان شده، هولت((1 به بررسی اهمیت معیار های انتخاب پیمانکار می پردازد.طبق نتـایج بدسـت امـده معیارهایی مانند تجربه در پروژه های مشابه، از لحاظ اندازه ونوع،کیفیت مدیریت و زمان از مهمترین معیارهای انتخـاب پیمانکـار به شمار می آیند.((5 بعد از ان هولت و جنینگز((2 توانایی مالی و ظرفیت کاری و روابط تجاری پیشین را بیان کردند (6).
درمقاله ای دیگر پروربز((3 و همکاران معیارهایی از جمله ساختار سازمانی، مهارت مدیریت، وجوه نقد،کیفیت مدیریت و تجربـه و عملکرد گذشته را مهم دانستند (12). اسکیتمور و هاتش((4 در تلاشی معیار هایی از جمله توانایی مدیریت ،توانایی مالی ، توانایی متخصصین ،عملکرد گذشته ، تجربـه
، سازماندهی پروژه وظرفیت انجام کار را معرفی کردند (7). اسکیتمور و هاتش تکنیک تصمیم گیری چند معیاره را برای انتخاب مناسبترین پیمانکار ارائـه دادنـد و معیارهـایی ماننـدتوانایی
فنی ،امنیت و ایمنی، شهرت توانایی مدیریت و هزینه را بیان کردند (8). وونگ((5 و همکاران برای مشخص شدن اهمیت معیار" قیمت" به بررسی معیارهای مختلف انتخاب پیمانکار پرداختند. مطالعـات
نشان داد که معیار قیمت به تنهایی نمی تواند بیان گر برتری پیمانکار باشد و معیار هایی از جمله منابع مدیریتی، تجربه گذشـته وعملکرد در پروژه های گذشته رابرای انتخاب بهترین پیمانکار مناسبتر دانستند (16). انجی((9 و اسکیتمور با استناد از نتایج بقیه محققان، در رتبه بندی پیمانکـاران بـر اسـاس تجزیـه وتحلیـل هزینـه – سـود عمـل کردند.((11
چییونگ((10 و همکاران با استفاده از روش AHP مناسبترین پیمانکار را در پروژه های ساخت وساز را مشخص کردند.((2 معیار های استفاده شده مشابه معیارهای اسکیتمور و هاتش و انجی بود منتهی با رویکرد .AHP
مهدی((11 و همکاران معیارهایی مانند عملکرد گذشته، توانایی مالی، قابلیت های جاری و استراتژی کار را بیان کردند.((10 یاسامیت(( 12 و همکاران مدلی براساس فهرستی از عملکردهای کیفی پیمانکاران نشات گرفته از سابقه آنان در پروژه های تکمیـل شده قبلی و سطح عملکرد شان معرفی کردند.((17
وات((7 ، کیس((6 و ویلی((13 مدل "کیفیت مبتنی بر میزان عملکرد" رامطابق نتایج یافتـه هـای اسـمیت((8 و مینچـین((14 معرفـی کردند، این مدل با ادغام مدل سنتی برداشت ذهنی افراد، با داده های عینـی بدسـت آمـده از نتـایج آزمایشـات و کیفیـت کـاری نیروی انسانی، منعکس کننده کیفیت کاری پیمانکاران در طول زمان بود.((14 لیر وسانی((16 یافته های تیونگ و سینگ((15 مبنی بر تـاثیر زیـاد عملکـرد گذشـته و توانـایی مـالی را رد کـرده و توانـایی فنـی
وتکنیکی پیمانکار در طرح ریزی و کنترل پروژه راعواملی کلیدی در موفقیت در پروژه دانستند.((4
طبق نتایج بدست آمده، معیارهای مؤثر بر انتخاب پیمانکاران، معیار هایی هستند کـه توانـایی پیمانکـاران را از لحـاظ تکنیکـی و مدیریتی ارزیابی می کنند. این توانایی تکنیکی و مدیریتی شامل : عملکرد وتجربه گذشته، شهرت و اعتبار، روش های پیشنهادی تحویل و راه حل های فنی است. همچنین دانشمندان معیارهای دیگری نیز بیان کردنـد کـه عبارتنـد از ، توانمنـدی مکـانی((3، ،موقعیت شرکت((3، خلاقیت ونوآوری((11 ، برنامه ریزی وکنترل (10)، طبق نتایج بدست آمده مهمترین دلیل انتخاب پیمانکاران ناشایسته، انتخاب نادرست معیارها است .(10)
تحقیق حاضر برای شناسایی و انتخاب برترین پیمان کار در معاونت عمران شهرداری اصفهان انجـام گرفتـه، بـدین منظـور ابتـدا بامراجعه به مطالعات پیشین معیار های مؤثر برانتخاب پیمانکاران را شناسایی کرده، سپس با گردآوری کلیه ی معیار ها و دسـته بندی آنها به گونه ای که بتواند در برگیرنده ی کلیه ی معیار های مؤثر در انتخاب پیمانکار باشد پرسشنامه ای تهیه و با اسـتفاده از آن و بهره مندی از نظر خبرگان وزن معیار ها را بدست آورده و در نهایت با بررسی مناقصـه ای در معاونـت عمـران شـهرداری اصفهان به وسیله روشAHP (فرایندتحلیلسلسلهمراتبی) پیمانکار برتر معرفی گردیده است. این روش می تواند به عنوان الگویی مناسب جهت سایر سازمان های وابسته به شهرداری نظیر سازمان زیباسازی و معاونت خدمات شهری شهرداری و سـایر سـازمان هایی که به نوعی با انتخاب پیمانکار درگیرند مفید باشد. در این مطالعه سه هدف عمده مورد نظـر بـوده .1:شناسـایی معیارهـا و طبقه بندی آنها به گونه ای مؤثر، .2وزن دهی و درجه بندی شاخص هـای فـوق .3انتخـاب پیمانکـار برتـر بـا اسـتفاده از روش
.AHP
داده ها و روش شناسی تحقیق :
با توجه به نقش حیاتی پیمانکاران در پروژه های ساخت و ساز، انتخاب پیمانکاران برای صاحبان پروژه امری حیاتی محسوب می شود. فرایند انتخاب پیمانکار باید به گونه ای صورت پذیرد که منجربه انتخاب پیمانکار اصلح برای تحویل بـه موقـع پـروژه، طبـق استاندارد های از پیش تعیین شده و بودجه اختصاصی شود.((18 در بسیاری کشورها شیوه هـایی کـه بـرای انتخـاب پیمانکـاران استفاده می شود براساس پایین ترین قیمت بوده که استفاده از این معیار به تنهایی، افزایش مشکلات و کاهش کیفیـت پـروژه را به دنبال دارد.((13 استفاده از رویکرد تصمیم گیری با معیارهای چندگانه برای ارزیابی پیمانکاران با در نظـر گـرفتن جنبـه هـای اقتصادی، فنی، استاندارد های کیفی کار، عملکرد گذشته و...می تواند مفید باشد.((18
در بسیاری کشورها یک روش انتخابی به نام فرایند پیش صلاحیت پیمانکاران در نظر گرفته می شود کـه پیمانکـارانی بـا قابلیـت های پایین کنار گذاشته شده و مابقی پیمانکاران برای بررسی بیشتر ارزیابی می شوند که ایـن فراینـد نیـز مـی توانـد بـرای بـه حداقل رساندن مناقصات بی ثمر مفید باشد.
تاکنون روش های متعددی در مدیریت برای تصمیم گیری گروهی همچون تکنیک گروه اسـمی، دلفـی و طوفـان مغـزی مطـرح شده اند که هریک دارای معایبی از جهت زمان، هزینه و جمود تفکری بوده اند. AHP تکنیک نوینی است کـه تـا حـدودی ایـن مشکل را حل می کند.((1
بنیان AHP بر ساختن درخت سلسله مراتب تصمیم استوار است. در این درخت سطح اول بیان کننده هدف و سطح آخـر نشـان دهنده ی گزینه های رقیب و سطوح میانی فاکتورهای تصمیم گیری را نشان می دهد.((1 فرایند تحلیلسلسلهمراتبی یکی از جامعترین سیستمهایطراحیشده برای تصمیمگیری با معیارهـای چندگانه می باشد. ازآنجاکه ما میتوانیم :
فرایندتصمیمگیری را فرمولهکنیم؛ معیارهایکیفیوکمیمختلفرادرنظربگیریم؛ گزینههایتصمیمگیری را واردمسالهکنیم؛ حساسیترویمعیارها وزیرمعیارها راتحلیلکنیمو مهمتر از همه می توان نرخ سازگاری یا ناسازگاری ماتریس مقایسـات زوجـی را محاسبه کرد.
با استفاده از فرمول زیر وزن هر یک از شاخص های تصمیم گیری بدست می آید .
به گونه ای که :
بعد از آن مقادیر را به صورت زیر نرمالیزه می کنیم:
در این مقاله به مطالعه تجربی فرایند ارزیابی پیمانکار در معاونت عمران شهرداری اصـفهان پرداختـه و بـا بررسـی رونـد انتخـاب پیمانکار در آنجا، با معرفی شاخصه هایی و ارزیابی اهمیت آن ها سعی برآن شد که بتوان با ارائه الگـویی مناسـب رونـد انتخـاب پیمانکاران را در آنجا بهبود داد.
گروه نمونه در این مقاله از میان جمعی از خبرگان سازمان معاونت عمران و خدمات شهری شهرداری استان اصـفهان کـه شـامل گروهی از مدیران، مهندسان، ناظران و کارشناسان شاغل در معاونت عمران و خدمات شـهری شـهرداری کـه سـال هـا در زمینـه انتخاب و ارزیابی پیمانکاران، امور قرارداد ها و مدیریت دستگاه های اجرایی در سازمان های مذکور فعالیـت داشـته انـد، انتخـاب شدند و با دادن پرسشنامه ای به آنان از نظرات آنان در زمینه اهمیت معیار های مورد استفاده برای ارزیـابی پیمانکـاران، در ایـن مقاله بهره مند شدیم.
بحث و یافته های تحقیق :
این تحقیق از نوع تحقیق های کاربردی بوده و برای آگاهی از معیارهای مؤثر درانتخاب پیمانکاران، ابتدا با مراجعه بـه بیشـینه ی مطالعات انجام شده، معیارهای مؤثر بر انتخاب پیمانکاران را شناسایی کرده، سپس با توزیع10پرسشنامه، با نرخ بازگشت 8، بـین خبرگان سازمان معاونت عمران و خدمات شهری شهرداری اصفهان، اهمیت و اولویت معیارها را طبق طیف لیکرت بدسـت آورده، سپس با تلفیق 8 پرسشنامه بدست آمده، با استفاده از فرمول 1و2 وزن هر معیار را بدست آورده و با بررسی یک مناقصه ی انجام گرفته در معاونت عمران شهرداری اصفهان با استفاده از روش AHP پیمانکار برتر مشخص گردیده است.
مطالعه موردی :
روند انتخاب پیمانکار در ساز مان معاونت عمران شهرداری اصفهان به صورت زیر است :
ابتدا برای سنجش پیمانکار جدیدالورود مناقصه ای به ارزش یک میلیارد ریال بـه پیمانکـار داده مـی شـود، سـپس بـا توجـه بـه معیارهای: مبلغ اولیه ی پیمان، مدت پیمان، رعایت کیفیت و اصول فنی، سرعت کـار مطـابق برنامـه زمـان بنـدی، تـوان نیـروی اجرایی و دفتر فنی، رعایت موارد ایمنی و دقت و صحت در تهیه ی صورت وضعیت ها توسط معاون عمران نمـره ای بـه پیمانکـار داده خواهد شدبعد، از رسیدگی مجدد، مجدداً نمره ای داده شده بعـد از آن توسـط اداره نظـارت و اداره پیمـان بررسـی شـده و نمرهایی نیز توسط این قسمت ها به پیمانکار تعلق می گیردو در نهایت امتیاز پیمانکار پس از وزن دهی بدست می آیدو در یکـی از لیست های سفید، خاکستری یا سیاه قرار خواهد گرفت، اگر نمره ی پیمانکار بین 19-1 باشد در لیست سـیاه قـرار گرفتـه ودر این صورت پیمانکار در مناقصات آتی شرکت داده نخواهد شد، اگر نمره وی بین 29-19 باشد در لیسـت خاکسـتری قـرار گرفتـه ودر این حالت به پیمانکار مذکور، مناقصاتی تا سقف مبلغ 5 میلیارد ریال داده خواهد شد و در نهایت اگر نمـره پیمانکـاربین -50 30 قرار گیرد بسته به نمره ی وی، مناقصات بالای 5 میلیارد ریال به پیمانکار تعلق میگیرد. همچنین تناسب قیمت پیشنهادی با محتوای پروژه ی مورد مناقصه توسط کمیته ای منتخب از ناظران، کارشناسان، بازرسان و مسئولین مناقصات مورد ارزیـابی قـرار می گیرد. در این ارزیابی در صورت عدم تناسب قیمت پیشنهادی پیمانکار با حجم و نوع پـروژه، کـه حـاکی از عـدم توانـایی وی جهت انجام پروژه می باشد، پیمانکار از لیست مناقصه حذف خواهد شد.
به طور کلی مراحل تحقیق به شرح زیر می باشد:
