بخشی از مقاله
چکیده
در تجزیه و تحلیل SWOT نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها مشخص می شوند که در واقع این تحلیل قادر به تعیین اهمیت هر یک از عوامل نمی باشد و در این خصوص راهکاري را ارائه نکرده است. SWOT معمولا بطور کلی و خلاصه به توصیف عوامل می پردازد و این از نقاط ضعف این روش می باشد. به منظور رفع این مشکل در این مقاله جهت تدوین استراتژي هاي شرکت پیمانکار نفتی دریاپالا به وسیله ي تحلیل SWOT همزمان از روش هاي تصمیم گیري چند معیاره با استفاده از رویکرد فازي جهت ارتقا دقت تصمیم گیري استفاده گردیده است. در ابتدا نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدیدها مشخص می شوند و سپس براي هر دسته با استفاده از روش Fuzzy Vikor مهمترین عوامل انتخاب گردیده و در جدول SWOT نهایی قرار داده شده اند و با بررسی دوبه دوي آن ها استراتژي ها تدوین شده و در نهایت نیز استراتژي ها با استفاده از همان روش فازي ویکور اولویت بندي می شوند.
کلمات کلیدي: استراتژي پیمانکاران نفتی، رتبه بندي، فازي ویکور، سوات، روش هاي تصمیم گیري
1.مقدمه
در دنیاي امروز بیشتر سازمان ها و بنگاه ها از مدیریت استراتژیک و ابزارهایش استفاده می کنند تا بتوانند خود را با تغییرات سریع محیطی وفق دهند و در جو رقابتی موجود بقاي خود را حفظ کنند . دشواري و حساس بودن تصمیم گیري در محیط کاري باعث شده که استفاده از مدیریت استراتژیک مهم باشد. مدیران با مدیریت مدرن نه تنها باید فعایت هاي متنوع و چند جانبه را مدیریت کنند بلکه موظفند به تحلیل چالش هاي خارجی نیز بپردازند . [1] شرکت براي اینکه بتواند بقا داشته باشد با توجه به شرایط موجود و عواملی که شرکت را تحت الشعاع قرار می دهد از رویکرد مدیریت استراتژیک استفاده می کند.در خصوص مدیریت استراتژیک ابزارهاي زیادي مطرح شده است و بدین دلیل که یکی از اصلی ترین حوزه ها در مدیریت استراتژیک تصمیم گیري می باشد روش هاي تصمیم گیري چند معیاره MCDM بسیار در این حیطه مورد استفاده قرار می گیرند.
ابزار دیگري که در مرحله تدوین استراتژي براي بررسی عوامل داخلی و خارجی مورد استفاده قرار می گیرد SWOT می باشد. این ابزار این موضوع را بررسی می کند که چطور می توان با استفاده از نقاط قوت و با در نظر داشتن نقاط ضعف ازفرصت هاي خارجی استفاده کرد و از تهدیدات اجتناب نمودSWOT عوامل مهم بیرونی و درونی که سازمان را تحت تاثیر قرار می دهند را به طور لیست خلاصه شده ارائه می دهد.[ 2] تحلیل هایی که در گذشته توسط دیگر محققان با استفاده از SWOT صورت گرفته شده بیشتر به صورت توصیفات کیفی بوده و تحلیل هاي کمی به ندرت صورت گرفته اند. در حقیقت هر قدر وابستگی معیارها بیشتر شود تصمیم گیري دشوارتر است و استفاده از SWOT مفید نمی باشد. پس این روش ضعف هایی را نیز دارا می باشد.افرادي از جمله دیوید روش هایی کمی ارائه دادند تا این مشکل را رفع نمایند.
از جمله ماتریس بررسی عوامل داخلی IFE ماتریس بررسی عوامل خارجی EFEو ماتریس نیم رخ رقابت CPM اما با این حال باز هم این روش ها ضعف هایی داشتند به عنوان مثال این که اعداد به صورت ذهنی به گزینه ها اختصاص پیدا می کردند و هنگامی که ارزیابی ها دوباره صورت می گرفتند امکان اینکه با ارزش گذاري هاي دیگري مواجه شویم نیز وجود داشت. در نتیجه براي بهبود این شرایط و به این علت که تصمیمات انسان همواره با عدم قطعیت همراه است پس بهتر است جهت ارتقا کارایی روش SWOT از روش هاي تصمیم گیري فازي استفاده نماییم.[3 ]در این مقاله از روش فازي ویکور که نوعی روش تصمیم گیري فازي در قالب کمی می باشد استفاده گردیده که به وسیله این روش اهمیت نسبی هر یک از گزینه ها در هر قسمت از نقاط قوت ، ضعف ، فرصت و تهدید مشخص می شود و در نهایت نیز با بررسی این گزینه ها از بین استراتژي ها بهترین استراتژي نیز معین می گردد.
2.پیشینه تحقیق:
تحلیل SWOT یکی از راهکارهاي تدوین استراتژي سازمان ها است. این ابزار اولین بار توسط آلبرت هامفري[28 ]جهت کمک به برنامه ریزي استراتژیک براي سرمایه گذاري هاي مختلف شامل صنعت ساخت مطرح شد. در جدول SWOT توسط تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت و تهدیدها و اتخاذ استراتژي براي ترکیب دوبه دوي این نقاط می شود راهبردهاي مختلفی براي سازمان انتخاب نمود .[4] براي نمونه از جمله مقالاتی که اخیرا در کشور منتشر گردیده و در آن ها از تکنیک SWOT استفاده شده در ادامه گرداوري شده اند. مهدي ابراهیم بوزانی در مقاله خود به بررسی رویکرد ستنی تهیه طرح هاي توسعه شهري در ایران با استفاده از مدل SWOT پرداخته است.[5] مژگان انتظاري پتانسیل هاي اکوتوریسم و ژئوتوریسمی منطقه نمونه گردشگري بیستون را با استفاده از SWOT بررسی نموده است[6]
مهین کریمی در مقاله خود به وسیله SWOT براي توسعه گردشگري به صورت کلان برنامه ریزي استراتژیک ترتیب داده است[7] .رویا یعقوبی نژاد بر اساس تحلیل SWOT به تصمیم گیري استراتژي شرکت تامین و تسویه آب و فاضلاب تهران پرداخته است.[8] در باره ي تحلیل SWOT مسیري که توسط محققان تا به حال پیموده شده بدین شرح می باشد. در پی محدودیت هاي روش SWOT اقداماتی صورت گرفت از جمله ماتریس TOWS براي مشخص نمودن سیستماتیک رابطه بین نقاط قوت و ضعف و فرصت و تهدید توسط ویهریچ تدوین شد.[29]در سال 1992 یک بسته کامپیوتري از SWOT که حدودا مبتنی بر ماتریس TWOS بود توسط پروکتر ارائه گردید .ویلن و هانگر در سال 1995 عوامل استراتژیک داخلی و خارجی را در قالب EFAS و IFAS تعریف کردند .
و در جهت ارزیابی بهتر و رتبه دهی این عوامل را شرح دادند . با این حال هیچ کدام از این روش ها نتوانستند یک روش سیستماتیک جهت تعیین اهمیت عوامل باشند.[9] مقاله هاي اخیر در کشور در این ارتباط بدین شرح می باشند. لیلا هاشمی دزکی در مقاله خود به ارائهیکچارچوبمفهومیبرایارتقایکاربردتکنیکتحلیلسواتSWOT دربرنامهریزیاستراتژیک پرداخته است.[10] مسعود عالمی نیسی نیز نقدي بر شیوه بهره گیري از ماتریس SWOT در تحقیقات راهبردي توسعه در ایران نوشته است.[11]براي پاسخگویی بهتر SWOT یکی از بهترین روش ها استفاده از روش هاي تصمیم گیري چند معیاره است که براي اولین بار کورتیلا و همکاران - 2000 - براي رفع نمودن نقاط ضعف موجود در تحلیل SWOT روش هاي تصمیم گیري چند معیاره و تحلیل SWOT را ترکیب کردند و به صورت راهکار ارائه دادند.[30]
این روش که در واقع با به کار گرفتن روش تحلیل فرایند سلسله مراتبی AHP در SWOT که به A-WOT نیز معروف است روشی معتبر می باشد. نمونه هایی از این پژوهش ها در مقاله هاي داخلی کشور نیز در ادامه آورده شده اند. سید ناصر سعیدي به تحلیل و اولویت بندي نقاط قوت ، ضعف ، فرصت و تهدیدهات بنادر خشک ایران با استفاده از مدل هاي AHP و SWOT پرداخته است.[12] کامران افصحی راهبرد ارائه سامانه هاي خاك ورزي با استفاده از روش تحلیل استراتژیک سلسله مراتبی - - SWOT-AHP را ارائه داده است.[13] غلامعلی خمر پویایی و تحرك در شهرهاي جدید با مدل ELECTRE و تکنیک تحلیلی SWOT را ارزیابی کمی و کیفی نموده است. [14] حسین صفري راهبردهاي مدیریت منابع انسانی را با استفاده از فنون SWOT و ANP و AHP تدوین و اولویت بندي کرده است.[15]
در تحقیقات مذکور از تکنیک تصمیم گیري براي اولویت بندي فاکتورهاي SWOT استفاده شده و این مسئله در مرحله انتخاب استراتژي بسط نیافته است. احسان یوکزل و متین داگدویرن در سال 2007 در تحقیق خود با استفاده از رویکرد ANP علاوه بر اولویت بندي فاکتورها وزیر فاکتورها در انتخاب استراتژي نیز از این تکنیک استفاده کردند. در این تحقیق از رویکرد یکپارچه فازي ویکور به علاوه AHP در این راستا استفاده گردیده.[31]نظریه مجموعه هاي فازي را اولین بار پروفسور لطفی زاده در سال 1965 ارائه کردند و تا به حال بسیار پرکاربرد و اثربخش بوده است. مجموعه هاي فازي و کاربردهایش در همه رشته هاي مهندسی و ریاضیات کاربردي و لازم است.
اولین با نیز ون لارهون و پدریکز در سال 1983 با جایگزینی اعداد فازي مثلثی در ماتریس مقایسات زوجی و با استفاده از حد اقل مربعت لگاریتمی فازي فرایند تحلیل سلسله مراتبی را به تحلیل سلسله مراتبی فازي گسترش دادند. بعد از آن بسیاري از محققان روش هاي گوناگونی در این حیطه ارائه دادند.[16] به عنوان مثال محمدرضا شهرکی - شهرکی، - 1392 در مقاله خود مدل کاهش فاصله زمان تحویل کالا با استفاده از AHP فازي ، تئوري صف و ویکور را ارائه داده است .[17] از جمله مقالاتی که در آن ها از مفهوم فازي و تحلیل SWOT براي تصمیم گیري استفاده شده است بدین ترتیب هستند .
مسعود کسائی به تدوین و ارزیابی راهبرد با رویکرد ترکیبی SWOT و AHP فازي مطالعه موردي صنعت خدمات ارتباطات پرداخته است.[ 18] طاهرنژاد به انتخاب بهترین استراتژي براي معادن سنگ ایران با استفاده از روش SWOT-FAHP پرداخته است.[32]در این تحقیق از روش فازي ویکور استفاده گردیده است. تکنیک ویکور یک روش تصمیم گیري چند معیاره است که براي حل مسائل تصمیم گیري گسسته با معیارهاي مختلف می باشد که نخستین بار توسط اوپریکویچ و زنگ به وجود آمده است. این کلمه از نام صربستانی VlseKriterijumska Optimizacija I Kompromisno Resenje به معناي بهینه سازي چند معیاره سیستم هاي توسعه یافته آمده است. این روش بر روي طبقه بندي و انتخاب از بین یک مجموعه گزینه ها تمرکز داشته و جواب هاي سازشی را براي یک مسئله با معیارهاي متضاد تعیین می کند.
به طوري که تصمیم گیرندگان به تصمیمی نهایی دست یابند . در حقیقت مدل ویکور از راه ارزیابی گزینه ها طبق معیارها آن ها را رتبه بندي می کند. در این تکنیک به معیارهاوزن داده نمی شود و در واقع از طریق دیگر ارزیابی می شوند و بعد گزینه ها طبق معیارها و با ترکیب در ارزش معیارها ارزیابی می شوند. در این مدل چند شاخص موجودند که بر اساس معیارها به صورت مستقل ارزیابی می شوند و در آخر گزینه ها رتبه بندي می شوند . فرق این تکنیک با تکنیک هاي تصمیم گیري سلسله مراتبی این است که در این مدل مقایسات زوجی بین معیارها وگزینه ها صورت نمی گیرد و هر گزینه به طور مستقل توسط یک معیار سنجیده می شود. مزیت این مدل در این می باشد که براي انجام ارزیابی ها ملزم به استفاده از نظرات کارشناسان نیستیم بلکه می شود از داده هاي خام استفاده کرد. [19]
ازجمله مقالاتی که در آن ها از روش فازي ویکور استفاده شده آورده شده اند. محمد جعفر تارخ در مقاله خود مدیریت ریسک اعتباري تحت عدم قطعیت با استفاده از روش فازي ویکور شرح داده است .[20] کیانوش کیوان بهجو به تعیین ترکیب تولید در محیط چند گلوگاهی با استفاده از روش ویکور فازي پرداخته است.[21] سعید سعیداردکانی به ارائه مدل جامع براي ارزیابی عملکرد سازمان ها با استفادده از تکنیک هاي FAHP-Fvikor بر مبناي کارت امتیازي متوازن پرداخته است.[22] سید حبیب اله میر غفوري تحلیلی بر ریسک هاي تامین کنندگان در زنجیره تامین با رویکرد ترکیبی تحلیل رابطه اي خاکستري و ویکور فازي انجام داده است.[23]
علی علیزاده با استفاده از مدل ترکیبی تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازي-ویکور به حل مسئله انتخاب تامین کنندگان پرداخته است. [24] سیامک ریاحی پور در مقاله خود به ارزیابی و انتخاب پیمانکار بر پایه روش تصمیم گیري چند معیاره ویکور با رویکرد فازي پرداخته است. [25] ابراهیم تیموري با بهره گیري از فازي ویکور و کارت امتیازي متوازن تامین کنندگان را ارزیابی و انتخاب نموده است.[26] مقاله هایی که در آن ها از روش فازي ویکور و تحلیل SWOT استفاده شده باشد زیاد نمی باشند. به عنوان مثال اقبال شاکري در مقاله خود به ارزیابی بخش خصوصی جهت جلب مشارکت در اجراي پرژه هاي عمرانی با استفاده از مدل هیبریدي SWOT-Fuzzy Vikor پرداخته است.[27] از جمله مقالاتی که اوپریکویچ و زنگ ارائه دادند عبارتند از مقاله بازنگري ویکور توسط زنگ و مقاله مقایسه روش تاپسیس و ویکور34]،.[33
.3 روش تحقیق:
.3,1 شناسایی عوامل جدول سوات:
هدف دستیابی به جامع ترین استراتژي هاي شرکت دریا پالا می باشد. در این جهت تماتی نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدید هاي شرکت را با بررسی تمامی عوامل خارجی و داخلی شرکت از طریق طراحی جدول PESTEL، بررسی ذي نفعان، پنج نیروي رقابتی، تحلیل مشتریان و بازار، تحلیل ارزش ها و غیره بدست می آوریم.در چهار جدولی که در ادامه مطلب آورده شده اند به ترتیب فرصت ها، تهدیدها، نقاط قوت و نقاط ضعف شرکت شرح داده شده اند.
