بخشی از مقاله
چکیده
خاک یکی از منابع طبیعی و از جمله مهمترین عوامل زیربنایی اقتصاد هر کشوری است. با توجه به اهمیت این منبع طبیعی، شناخت دقیق و کامل خصوصیات آن، جهت کمک به برنامهریزان و مدیران برای بهرهبرداری درست و استفاده پایدار ضروری میباشد. در این تحقیق حدود 40000 هکتار از اراضی شالیزاری نواحی مرکزی استان گیلان واقع در محدوده سد سنگر رشت تا سواحل دریای خزر مورد مطالعه قرار گرفت. 400 نقطه شامل خاکرخ و مته در سطح منطقه حفر و تشریح شده و از افقهای آنها نمونهبرداری انجام شد.
پس از تجزیه نمونههای خاک، خاک خاکرخها به دقت شناسایی شده و براساس کلید ردهبندی جامع خاک آمریکایی طبقهبندی شدند و محدوده واحدهای مجزا شده خاک در نقشه خاک مشخص گردید. نقشه خاک به دست آمده جهت انجام برنامههای تناسب اراضی برای محصولات مناسب، طراحی شبکههای دقیق آبیاری و استفاده پایدار از اراضی میتواند مورد استفاده قرار گیرد.
مقدمه
بدون شک خاک یکی از منابع طبیعی تقریباً غیر قابل بازگشت بوده و به عنوان مهمترین بستر حیات دارای جایگاه ویژهای در اکوسیستم هر منطقه میباشد - طهوری و پروین، . - 1395 اصول و چگونگی بهرهبرداری از این منبع طبیعی در واقع مسیر پیشرفت و سطح توسعهیافتگی هر جامعه را تعیین میکند. بنابراین بدیهی است که مطالعه، شناخت دقیق و کامل خصوصیات مختلف خاک موجب میگردد تا استفاده شایسته و مناسبتری از آن به عمل آید. مطالعه تحول و تکامل خاکها جدا از نقش بسیار مهمی که در چرخه تولید مواد غذایی دارد به علت بررسی فرآیندهای خاک دارای اهمیت ویژهای است
حیات و زندگی بشر بر روی کره زمین در گرو وجود خاک است، این لایه نازک پوسته زمین تأمین کننده نیازمندیهای گوناگون بشر است که در مواردی نقش آن نادیده گرفته شده و ناآگاهانه موجب نابودی آن میشود. شناخت خاکها و درک صحیح از نحوه تشکیل و همچنین چگونگی تغییرات خصوصیات آنها برای استفاده صحیح از اراضی و مدیریت آن ضرورت کامل دارد، شناسایی خاک به انسانها میآموزد تا زندگی کردن را به نحو مطلوبی در این اکوسیستم متغیر بدست آورند و مواد مورد نیاز خود را بدون آنکه به خاک آسیبی وارد کنند از آن تهیه نمایند
فشار روزافزون به منابع آب و خاک به دلیل افزایش جمعیت و پیامدهای آن از قبیل تخریب اراضی، بیابانزایی و آلودگی خاک و آب، نیاز به استفاده مدیریت شده و پایدار از خاک را ضروری مینماید و این مهم، تنها با تعیین دقیق و قابل اعتماد پراکنش خاک و ویژگیهای آن امکانپذیر میگردد . - Blanco and Lal, 2010 - هدف از این مطالعه شناسایی و ردهبندی خاکهای شالیزار نواحی مرکزی گیلان و ارائه پیشنهادات مناسب برای استفاده پایدار از این اراضی میباشد.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه با وسعت حدود 40000 هزار هکتار، جزء نواحی مرکزی استان گیلان بوده و در طول جغرافیایی 49 درجه و 31 دقیقه تا 49 درجه و 45 دقیقه و عرض جغرافیایی 37 درجه و 7 دقیقه تا 37 درجه و 27 دقیقه واقع شده است. اقلیم منطقه خیلی مرطوب با میانگین بارندگی سالیانه 1293/6 میلیمتر و میانگین دمای سالیانه 15/8 درجه سانتیگراد است.
رژیم رطوبتی و حرارتی خاکهای منطقه به ترتیب آکوئیک، یودیک و ترمیک بوده و مواد مادری آنها عمدتاً نهشتههای رودخانهای و دلتایی میباشد. اقلیم منطقه، بر اساس سیستم طبقهبندی اقلیمی دومارتن خیلی مرطوب میباشد. پس از مطالعه تصاویر ماهوارهای و نقشه توپوگرافی و زمینشناسی منطقه، واحدهای لندفرم تفکیک و محل نقاط مطالعاتی مشخص گردید. با انجام مطالعات صحرایی، خاکرخها و متهها حفر و بر اساس روشهای استاندارد تشریح شدند
پس از تشریح صحرایی خاکرخها از تمامی افقهای شناسایی شده نمونهبرداری خاک صورت گرفت. نمونههای خاک برای انجام آزمایشات فیزیکی و شیمیایی به آزمایشگاه منتقل و تجزیه خاکها با استفاده از روشهای استاندارد راهنمای روشهای آزمایشگاهی شناسایی خاک سرویس حفاظت منابع طبیعی آمریکا انجام شد . - Burt, 2014 - از تلفیق نتایج حاصل از مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی، خاکها بر اساس سیستم ردهبندی خاک جامع آمریکا - Soil Survey Staff, 2014 - ردهبندی شدند و نقشه جامع خاک منطقه مورد مطالعه تهیه گردید.
نتایج و بحث
محدوده مورد مطالعه دارای 11 فامیل خاک بوده که هر کدام شامل چندین واحد مجزا شده خاک هستند که خصوصیات خاکهای واحدهای مجزا شده در جدول 1 و پراکنش آنها در شکل 1 ارائه شده است. ویژگیهای فیزیکوشیمیایی و مورفولوژی برخی خاکرخها در جداول 2 و 3 آورده شده است.
شکل -1 نقشه خاکهای منطقه مورد مطالعه
جدول -1 راهنمای نقشه خاک منطقه مورد مطالعه
خصوصیات
سری جوبنه، بافت سطحی رسی، قابلیت نفوذ آهسته، شیب اصلی 0-1 درصد، تراسبندی شده، آب زیرزمینی در عمق 2 تا 3 متری با نوسانات فصلی، محدودیت زهکشی متوسط و ماندابی کم، بدون محدودیت شوری و قلیائیت
تفاوت با :1,1 بافت خاک سطحی لومرسیسیلتی، آب زیرزمینی در عمق 1/2 تا 2 متری با نوسانات فصلی تفاوت با واحد :1,1 بافت سطحی لوم رسی
سری رودبرده، بافت خاک سطحی لوم رسی، قابلیت نفوذ آهسته، شیب اصلی 0-1 درصد، تراسبندی شده، آب زیرزمینی شیرین در عمق 1/2 تا 2 متری با نوسانات فصلی، محدودیت زهکشی متوسط و ماندابی کم
تفاوت با واحد :2,1 آب زیرزمینی شیرین در عمق 0/75 تا 1/2 متری با نوسانات فصلی سری میانده، بافت خاک سطحی لوم رسی، قابلیت نفوذ آهسته، شیب اصلی 0-1 درصد، تراسبندی شده،
آب زیرزمینی شیرین در عمق 1/2 تا 2 متری با نوسانات فصلی، محدودیت زهکشی شدید و ماندابی کم تفاوت با واحد :3,1 بافت خاک سطحی لوم رسی سیلتی
سری تازهآباد، بافت خاک سطحی لوم رسی، قابلیت نفوذ آهسته، شیب اصلی 0-0/5 درصد، تراسبندی شده، آب زیرزمینی در عمق 0/75 تا 1/2 متری با نوسانات فصلی، محدودیت زهکشی شدید و ماندابی کم تفاوت با واحد :4,1 محدودیت زهکشی شدید و ماندابی متوسط
تفاوت با واحد :4,1 بافت خاک سطحی لوم رسی سیلتی، آب زیرزمینی شیرین در عمق 0/25 تا 0/75متری با نوسانات فصلی، محدودیت زهکشی شدید و ماندابی متوسط
سری گالشخیل، بافت سطحی لوم رسی سیلتی، قابلیت نفوذ آهسته، شیب اصلی 0-0/5 درصد، تراسبندی شده، آب زیرزمینی در عمق 0/75 تا 1/2 متری با نوسانات فصلی، محدودیت زهکشی شدید و ماندابی کم
تفاوت با واحد :5,1 محدودیت زهکشی شدید و ماندابی متوسط تفاوت با واحد :5,1 بافت سطحی لوم رسی، شیب اصلی 0-2 درصد، آب زیرزمینی شیرین در عمق 0/25
تا 0/75 متری با نوسانات فصلی، محدودیت زهکشی شدید و ماندابی متوسط سری کتهسر، بافت خاک سطحی لوم رسی، قابلیت نفوذ آهسته، شیب اصلی 0-1 درصد، آب زیرزمینی
شیرین در عمق 0/75 تا 1/2 متری با نوسانات فصلی، محدودیت زهکشی متوسط تفاوت با واحد :6,1 بافت خاک سطحی لوم، آب زیرزمینی در عمق 1/2 تا 2 متری، محدودیت زهکشی کم
تفاوت با واحد :6,1 بافت خاک سطحی لوم رسی سیلتی، آب زیرزمینی در عمق 0/25 تا 0/75 متری سری گیشامندان، بافت سطحی لوم رسی، قابلیت نفوذ متوسط، شیب اصلی 0-1 درصد، تراسبندی شده، آب زیرزمینی شیرین در عمق 2 تا 3 متری با نوسانات فصلی، محدودیت زهکشی متوسط و ماندابی کم تفاوت با واحد :7,1 بافت خاک سطحی لوم رسی سیلتی، آب زیرزمینی در عمق 0/75 تا 1/2 متری سری توکسرشیجان، بافت سطحی لوم رسی سیلتی، قابلیت نفوذ آهسته، شیب اصلی 0-0/5 درصد، آب زیرزمینی شیرین در عمق 0/25 تا 0/75متری با نوسانات فصلی، محدودیت زهکشی شدید با ماندابی شدید
تفاوت با واحد :8,1 بافت خاک سطحی لوم رسی، محدودیت زهکشی شدید با ماندابی متوسط سری سرخشکی، بافت سطحی لوم، قابلیت نفوذ آهسته، شیب اصلی 0-0/5 درصد، آب زیرزمینی شیرین
در عمق 0/25 تا 0/75 متری با نوسانات فصلی، محدودیت زهکشی و ماندابی شدیداست.
سری فشتکهدوم، بافت سطحی لوم رسی، قابلیت نفوذ خیلی سریع، شیب اصلی 0-2 درصد، شیب جانبی 1-2 درصد با پستی بلندی متوسط، آب زیرزمینی در عمق 0/75تا 1/2 متری، محدودیت زهکشی اندک تفاوت با واحد :10,1 بافت خاک شن لومی، محدودیت زهکشی شدید
سری جفرود بالا، بافت سطحی لوم سیلتی، قابلیت نفوذ آهسته، شیب اصلی 0-1 درصد، آب زیرزمینی شیرین در عمق 0/25 تا 0/75 متری با نوسانات فصلی، محدودیت زهکشی شدید و ماندابی کم
