بخشی از مقاله
چکیده:
پژوهش حاضر با هدف بررسی شایستگی های سیاسی و اجتماعی معلمان از منظر قرآن و علوم اسلامی انجام شده است. این پژوهش نظری با استفاده از رویکرد توصیفی- تفسیری پس از جمع آوری اطلاعات به روش مروری و تحلیل آنها قصد دارد با توجه به دیدگاههای سیاسی و اجتماعی قرآن و علوم اسلامی، اهمیت نقش معلم را به عنوان الگوی اسلامی و ایرانی برای رساندن دانش آموزان به رشد سیاسی و اجتماعی بیان کند. اطلاعات حاکی از آن است که معلمان به عنوان نیروهای بصیر و منتقد، باید در رفع نابرابریهای سیاسی و اجتماعی جوامع کوشا باشند.
همچنین نقش الگویی و محوری آنان نسبت به دانش آموزان سبب می شود تا از توانایی تأثیر گذار آنان، در جهت پدید آوردن یا استمرار بخشیدن به تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه استفاده گردد. در این باره لازم است معلمان به علوم اسلامی در تربیت سیاسی و اجتماعی و اصول و مبانی تئوریک جمهوری اسلامی به خوبی آگاه باشند تا بتوانند در راستای آنها به ایفای نقش خود و تربیت سیاسی، اجتماعی و اخلاقی مطلوب دانشآموزان بپردازند.
مقدمه:
یکی از مهمترین، برجسته ترین عوامل فرایند یاددهی -یادگیری، یعنی موفقیت و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان در آموزشوپرورش، وابسته به وجود معلمانی است که از توانایی های نظری-عملی لازم برخوردارند. معلم علاوه بر مسئولیت طراحی، اجرا و ارزشیابی فرایند یاددهی -یادگیری در محیط آموزشی، بهعنوان فردی سازنده و فراهم آورنده شرایط و محیط فرهنگی مناسب و پویا، با رفتار خود در جامعه، برای مردم،خصوصاً برای کودکان و نوجوانان، الگو و اسوه می شود؛ و با اعمال و قابلیتها و هنر خود، در مخاطبان نگرش و انگیزه مثبت برای رسیدن به کمال و رشد و بالندگی، ایجاد می کند. همین اهمیت جایگاه و نقش معلم در جامعه، نگارنده را بر آن داشت، در این نوشتار به تبیین شایستگی های هنر معلمی بپردازد.
صاحبنظران و پژوهشگران علوم تربیتی، مطالعات و پژوهشهای بسیاری درزمینهشناخت ویژگیهای معلم انجام دادهاند که در ادامه به برخی از آنها اشاره میکنیم. عدهای ویژگیهای حرفه معلمی را به ویژگیهای شخصی، حرفهای یا تواناییهای علمی و عملی تقسیم کرده اند - گیج،. - 1978 مرعشیویژگیهای حرفه معلمی را به دودسته تقسیم نموده است: دسته اول تواناییها و سلامت جسمی و روانی معلم است که از دانش اجتماعی و فلسفی، فرهنگ و تربیت، تحصیلات دانشگاهی، داشتن انگیزه مطالعه و افزایش معلومات ناشی میشود. دسته دوم خود به دو گروه تقسیمشده است؛
گروه اول مهارتهای حرفه ای شامل: دانش معلمی، روانشناسی رشد و یادگیری، سازماندهی و اداره کلاس، آگاهی از راهبردهای یاددهی و یادگیری، مشاوره و راهنمایی، و کنترل و ارزشیابی و گروه دوم، مهارتهای تدریس است که اغلب به مهارتها پیش از آغاز تدریس، در جریان تدریس و پس از تدریس تقسیم میشوند
احمدی اعتقاد دارد که عشق به معلمی و فراگیران، تسلط بر موضوعات درسی، آگاهی از روشها و فنون تدریس، شناخت تفاوتهای فردی فراگیران، برقراری رابطه میان مدرسه و اجتماع، آگاهی از روشهای تربیتی اسلام، افزودن و دانش خود و مطالعه مستمر، برخورداری از ثبات عاطفی و تعادل روحی، داشتن روحیه تعاون و همکاری و درنهایت ارزشیابی مداوم از کار خود، از ویژگی های این حرفه بهحساب میآیند.
پس از طرح اجمالی دیدگاههای موجود درباره نقش معلم، اینک پرسش اساسی آن است که با توجه به بروز انقلاب اسلامی و ایجاد تغییرات اساسی در جامعه و پیدایش نظام سیاسی جدید، چه انتظارات اجتماعی و سیاسی ای از معلمان وجود دارد؟ آیا آنان تنها ابزارهایی ایدئولوژیک در جهت حفظ وضع موجودند، یا باید در ایجاد تغییر و تحولات سیاسی- اجتماعی مورد نظر نیز کوشا باشند؟ در این رابطه، معلمان چه مولفههایی را از شایستگیهای اجتماعی و سیاسی باید داشته باشند؟ آیا اگر معلمان شایستگیهای اجتماعی و سیاسی نداشته باشند و به خوبی تربیت نشده باشند، میتوانند به تربیت سیاسی و اجتماعی مطلوب دانشآموزان بپردازند؟
ادبیات تحقیق
در این قسمت، ضمن معرفی اجمالی پژوهشهای مرتبط با این تحقیق، سعی میشود تا نکات اساسی آنها با توجه به موضوع و سوالات این پژوهش، معرفی شود و نتایج آنها آشنایی به دست آید.
-1 مسعودیان . - 1392 - بررسی اهداف و اصول و روشهای تربیت سیاسی بر مبنای نهج البلاغه، دراین مقاله تلاش شده به بررسی اهداف و روشهای تربیت سیاسی نهج البلاغه پرداخته شود. نتایجی که از تبیین اهداف، اصول و روشهای تربیت سیاسی در نهج البلاغه به دست آمد به این شرح میباشد که بر مبنای نهج البلاغه هدف تربیت سیاسی، پرورش کارگزارانی با فرهنگ اسلامی است بهگونهای که در اجرای قوانین و اداره جامعه، همواره خدا را در نظر داشته باشند و بر حق عمل کنند.
-2 شریفیان . - 1381 - تربیت سیاسی از دیدگاه امام علی - ع - . پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت معلم. در این پژوهش اصول و روشهای تربیت سیاسی بر مبنای سخنان امام علی - ع - بررسی شده و این نتیجه به دست آمده که تربیت سیاسی از دیدگاه حضرت علی - ع - نظاممند است و میتوان مبانی لازم و کافی را برای استخراج اهداف، اصول و روشهای تربیت سیاسی بر اساس نهج البلاغه، به دست آورد.
اولین کنفرانس بین المللی علوم انسانی با رویکرد بومی - اسلامی و تاکید بر پژوهش های نوین
استان مازندران ، ساری -هشتم اسفند ماه 1394
-3 مرزوقی . - 1379 - تربیت سیاسی در نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران. رساله دکتری. دانشگاه تربیت مدرس. در این پژوهش محقق در ارتباط با مفهوم تربیت سیاسی به این نتیجه میرسد که تربیت سیاسی، آن بعد از تربیت اجتماعی استکه عمدتاً به رابطه متقابل فرد و نظام سیاسی میپردازد و فراگیران یا نسل نو را برای نوع خاصی از زندگی سیاسی آماده میسازد.
مفهوم شناسی
واژههای تربیت سیاسی، تربیت اجتماعی و شایستگیهای اجتماعی و سیاسی متشکل از چند مفهوم مستقل است که سزاوار است ابتدا بهصورت مستقل هر یک را معنا کنیم و سپس به ترکیب آنها بپردازیم.
.1 مفهوم تربیت
از منظر راغب اصفهانی کلمهی رب در اصل از مادهی تربیت است و آن عبارت است از ایجادشی برای حالی، پس از حالی تا حد تمام و کمال: »التربیه إنشاء الشی حالا فحالا الی حد التمام« - انفال، . - 189 به نظر میرسد بهتر است به این تعریف برای شناخت اصیل ترین عنصر تربیت توجه شود. ازاینرو می توان گفت که خلقت نیز در جهت تربیت است، چراکه میتواند آدمی را بهسوی کمال سوق دهد. بهزعم باقری: »مفهوم ربیت و ربانیت - از ریشه ر ب ب - برای نشان دادن ویژگیهای تربیت اسلامی از مفهوم - ی ر ب و - مناسبتر است - «باقری، . - 1386 درواقع، با این تعریف مراد از تربیت ربوبی شدن و ربوبی ساختن آدمی است که با دین پیوند ناگسستنی دارد.
.2 مفهوم شایستگی
شایستگی در لغت به معنی درخور و سزاوار بودن، قابلیت و توانایی داشتنو داشتن حالت و کیفیتقابلقبول برای انجام کار است؛ و در اصطلاح روانشناسان، شایستگی را محرک، ویژگی یا مهارت برجسته تعریف کردهاند که منجر به عملکرد شغلی بهتر میشود. طبق تعاریف ارائهشده شایستگی را میتوان مجموعه دانش، مهارت و نگرشهایی که معلمان را قادر میسازد به صورتی اثربخش فعالیتهای مربوط به تدریس و عملکردهای شغلی را طبق استاندارد های مورد انتظار انجام دهند، تعریف کرد.
.3 تربیت سیاسی
واژه »سیاست« در لغت به معنای اصلاح امور خلق، اداره کردن و حکم راندن بر رعیت، یا ریاست نمودن آمده است. تربیت سیاسی را میتوان پرورش فضایل، دانش و مهارتهایموردنیاز برای مشارکت سیاسی و آماده کردن اشخاص برای مشارکت آگاهانه در بازسازی آگاهانه جامعه خود استو اموری همچون تربیت شهروندان، گزینش رهبران سیاسی، ایجاد یک همبستگی سیاسی، حفظ قدرت سیاسی، اجتماعی کردن افراد برای نظامهای سیاسیو تربیت شهروندان ازجمله اهدافی است که برای تربیت سیاسی ذکر میکند
.4 تربیت اجتماعی
جامعه شناسان، روانشناسان، انسانشناسان از دیدگاه خود تعریفی از این مفهوم ارائه دادهاند. شاید سادهترین و مختصرترین تعریف این باشد که »تربیت اجتماعی عبارت است از سازش و انطباق رفتار فرد باشرایط و هنجارها و ارزشهای جامعه« اما این تعریف اطلاعات زیادی از چگونگی تربیت اجتماعی در اختیار ما نمی گذارد. در هر فرهنگ علوم رفتاری در مورد تربیت اجتماعی آمده است »تربیت فرآیندی است که بوسیله آن فرد راهها، افکار، معتقدات، ارزش ها، الگوها و معیارهای فرهنگ خاص خود را یاد می گیرد و آنها را جزء شخصیت خویش مینماید
