بخشی از مقاله
چکيده :
سفر همواره مورد توجه افراد بوده و افراد هميشه تحت تاثير عواملي مانند امکانات و امنيت و گذراندن اوقات فراغت بوده اند و پديده اي است که بر پايه حرکت و جابه جايي افراد بنا شده است . گردشگري به عنوان نوعي کاربري با اهميت محسوب مي شود زيرا يکي از سودمندترين انواع کاربري ها به حساب مي آيد و در شرايط مناسب مي تواند باعث حفاظت از محيط زيست و اشتغال زايي و افزايش درآمد و توسعه در بخش هاي ديگر اقتصادي مي شود. صنعت گردشگري در دنيا يکي از مهم ترين و متنوع ترين صنايع مطرح شده است و منبع درآمد قابل ملاحظه اي براي بسياري از دولت ها ست و يکي از عوامل موثر در تبادل فرهنگي بين کشورها محسوب ميشود. در اين تحقيق با بهره گيري از منابع کتابخانه اي – اسنادي (مقاله )به واکاوي موضوع مورد بررسي پرداخته شده است . در اين راستا انگيزه هاي گردشگران به عنوان عاملي که باعث مي شود افراد از جايي به جاي ديگر سفر کنند موثر است در واقع انگيزه عامل برانگيزاننده براي گردشگران محسوب مي شود و افراد را وادار به سفر ميکند. و در نهايت اين نتيجه گرفته شد که انگيزه مهم ترين عامل در توسعه گردشگري به حساب مي آيد زيرا انگيزه ميتواند باعث افزايش تعداد گردشگر شود و با قوي کردن انگيزه در افراد ميتوان آنها را وادار به سفر کرد.
واژه هاي کليدي:انگيزه ، گردشگري ،بازاريابي،توسعه گردشگري،گردشگر
مقدمه و بيان مساله :
گردشگري شامل فعاليت هايي است که گردشگران براي رفتن به سفر و هنگام سفر انجام مي دهند و شامل برنامه ريزي براي سفر ،جا به جايي و اقامت است (کياکجوري،خليلي صرافي ،١٣٩٠: ٦٢)و از لحاظ قدمت پديده اي قديمي بوده که بر پايه حرکت و جابه جايي انسان استوار شده است .در واقع سرشت آدمي بر سفر و آشنايي با مکان هاي جديد بنا شده است (رنجبريان و همکاران ،١٣٩١: ٢٢).لغت توريسم از کلمه تور به معناي گشتن گرفته شده که ريشه آن در لاتين به معناي رفت و برگشت بين مبدا و مقصد است وشامل مسافرت هايي با انگيزه استراحتي و فراغتي، مذهبي، فرهنگي، ورزشي ، بازاري ، همايشي است .(خوش فر و همکاران ،١٣٩٢: ١٨٢) اکوتوريسم مفهومي است که با رشد سريع گردشگري در ٢٠ سال گذشته در ميان مجامع حفاظت از محيط کامل شده است (پرهيزگار،١٣٨٩).اين واژه براي اولين بار در سال ١٩٨٣توسط هکتور لاسکورن با هدف طبيعت گردي و تاکيد بر جنبه هاي آموزشي به کار گرفته شد.در واقع علت اصلي جذب گردشگر زيبايي هاي طبيعي و جذابيت هاي زيست محيطي است .بنابراين توريسم با اتخاذ تدابير مديريتي مي تواند آثار منفي در محيط زيست را به کمترين ميزان ممکن برساند و حق برخورداري از زيبايي هاي طبيعي را در اختيار ساير نسل ها بگذارد. توريسم از جمله فعاليت هايي است که باعث تغييراتي در اوضاع سياسي، اقتصادي، فرهنگي و روش زندگي افراد مي شود و نخستين گام براي ارتقاي اين صنعت شناخت جاذبه هاي توريستي است که از جمله آن ميتوان به طبيعت اشاره کرد که هر ساله گردشگران زيادي را به خود جلب مي کند(وارثي و همکاران ،١٣٩٠: ٥١)
گردشگري به عنوان نوعي کاربري با اهميت محسوب مي شود زيرا يکي از سودمندترين انواع کاربري ها به حساب مي آيد و در شرايط مناسب مي تواند باعث حفاظت از محيط زيست و اشتغال زايي و افزايش درآمد و توسعه در بخش هاي ديگر اقتصادي مي شود(وارثي و همکاران ، ٥٠:١٣٩٠). صنعت گردشگري در دنيا يکي از مهم ترين و متنوع ترين صنايع مطرح شده است و منبع درآمد قابل ملاحظه اي براي بسياري از دولت ها ست و يکي از عوامل موثر در تبادل فرهنگي بين کشورها محسوب ميشود.(سرايي،شمشيري،١٣٩٢ :٦٩) در دنياي امروز گردشگري مهم ترين فعاليت مطرح در جهان است به طوري که در سطح جهاني تعداد گردشگران داخلي و خارجي و ميزان درآمد آن ها به طور پيوسته در حال افزايش است .بر اساس گزارشات جهاني گردشگري،درآمد حاصل از گردشگري بين المللي در سال ١٩٩٠ تا ٢٠٠٥ تقريبا بيش از ٢ برابر شده و درصد عمده اي اين فعاليت مرتبط با گردشگري طبيعت است (کاظمي و همکاران ،١٣٩٠ :٢٠)سازمان جهاني جهانگردي در گزارشي 6/1 ميليارد جهانگرد را براي سال ٢٠٢٠ پيش بيني کرده که به معناي گردش پولي ساليانه ٢ ميليارد دلار و روزانه ٥ ميليارد دلار ميرسد که هزينه سفر گردشگران گوشه و کنار جهان خواهد بود.طبق امار سال ٢٠٠١ سهم گردشگري در توليد ناخالص جهاني حدود 7/11 درصد و در حدود ٢٠٠ ميليون شغل براي مردم جهان بوده است که اين آمار در سال ٢٠٠٥ ٣٣٨ ميليون شغل رسيد که به اين معني است از هر ٨ شغل در ”GDP”جهاني يکي مربوط به گردشگري است .طبق آمار شوراي مسافرت و گردشگري در سال ٢٠١١ حدود ٩/٠١از کل توليد ناخالص داخلي و حدود ٨/٨ درصد اشتغال ،5/4 درصد سرمايه گذاري و بالاخره ٥/٨ درصد کل صادرات جهان از گردشگري بوده است که در واقع به طور مستقيم و غير مستقيم بيش از ٢٥٠ ميليون فرصت شغلي تمام وقت ،نيمه وقت و فصلي بوجود آورده است که اين نشان از اهميت بالاي گردشگري ميدهد و نياز آن را به برنامه ريزي دقيق که بتواند نيازهاي گردشگران را برطرف کند که اين برنامه ريزي نيز مستلزم تقاضاي گردشگري است که در اينجا توجه به ديدگاه ها و انگيزه هاي گردشگران اهميت دارد زيرا يک ضرورت بازاريابي و برنامه ريزي توسعه گردشگري و مبنايي براي طراحي زيرساخت هاي مرتبط با گردشگري است .(ابراهيم زاده ،ولاشجردي فراهاني، ١٣٩٢: ١)در قرن ٢١ پيشرفت فناوري باعث آزاد بودن بيشتر وقت انسان شده و باعث ثروتمندي افراد شده است .در واقع نيمه دوم قرن ٢٠ ام را ميتوان صنعت گردشگري نام نهاد.به همين دليل صنعت گردشگري از اهميت بسياري برخوردار است .گردشگري پديده اي اجتماعي – اقتصادي است که نتيجه نياز انسان ها به تفريح و آشنايي با مکان هاي جديد است .(رنجبريان ،غفاري،امامي،١٣٩٢ :٢٢)
سفر همواره مورد توجه افراد بوده و افراد هميشه تحت تاثير عواملي مانند امکانات و امنيت و گذراندن اوقات فراغت بوده اند.
(فرقاني،جاروندي،١٣٨٨: ١٢٤)در واقع هر سفري يک دليلي دارد که به آن انگيزه گفته ميشود. انگيزه در واقع وضعيت دروني فرد تعريف شده که او را به سمت برآورده کردن نياز سوق مي دهد که نياز به معني فقدان چيزي يا تفاوت بين وضعيت ايده آل و واقعي تعريف ميشود.(ابراهيم زاده ،ولاشجردي فراهاني،١٣٩٢ :٢)شناسايي و تجزيه و تحليل انگيزه هاي سفر به منظور بخش بندي بازار گردشگري از پيش نيازهاي برنامه ريزي براي سفر است .(رنجبريان ،غفاري،امامي ،١٣٩٢ :٢٢)سفر با انگيزه هاي مختلفي چون محرک فيزيکي،فرهنگي،بين فردي و موقعيتي انجام مي شود.متغيرهاي اجتماعي در سلايق افراد براي انتخاب شهر مورد نظر موثر است و انگيزه هاي افراد از سفر به شهرهاي مختلف متفاوت است و جاذبه هاي گردشگري ميتواند اين انگيزه ها را ايجاد کند..مساله انگيزه از جمله مسائلي است که محققان گردشگري را به فکر واداشته و از آن ها انتظار دارد که بيشتر درباره انگيزه ها و روياهايي که باعث شده گردشگران زمان و پول خود را در اين زمينه هزينه کنند ، مطالعه کنند(فرقاني،جاروندي،١٣٨٨ :١٢٤) برنامه ريزان مقصد توريستي به دنبال جذب هر چه بيشتر توريست ها از طريق برنامه هاي از پيش هدفگذاري شده هستند به همين دليل شناخت هر چه بيشتر انگيزه هاي گروه هاي اجتماعي مختلف ، مي تواند آنها را در برنامه ريزي دقيق تر و جذب هر چه بيشتر توريست هاي مورد نظرشان کمک کند. (فرقاني، جاروندي ،١٣٨٨: ١٢٥)
رشد صنعت گردشگري در واقع نيازمند همکاري عوامل محيطي،اجتماعي،فرهنگي،اقتصادي و سياسي است که به عواملي از قبيل :بالا بردن استاندارد زندگي،آب و هواي پاکيزه ،توسعه حمل و نقل ، رشد درآمد ، زمان اوقات فراغت ،صنعتي شدن گردشگري و در نهايت شناسايي و ارضاي نياز گردشگران با هدف بازار گردشگري بستگي دارد.امروز بخش بندي بازار گردشگري نيازمند استراتژيک هاي مناسب است که تکنيکي براي تقسيم بازار به گروه ها و بخش هاي کوچک و متمايز از هم با هدف شناسايي و ارضاي نيازهاي هر يک از گروه هاي مورد استفاده است .در واقع بخش بندي بازار بر اساس متغير هايي از جمله عوامل جمعيت شناسي،جغرافيا،رفتاري،سبک زندگي ،شخصيت و عوامل روان تشريحي انجام مي شود.براي بخش بندي بازار گردشگري نيز عوامل متعددي وجود دارد که ميتوان به ويژگي مقصد گردشگري و منافع مد نظر گردشگر و انگيزه هاي سفر اشاره کرد(رنجبريان ،غفاري،امامي،١٣٩٢ : ٢٣).از اين رو در اين مقاله انگيزه هاي سفر که مبناي بخش بندي بازار گردشگري است مورد بررسي قرار گرفته است تا مشخص شود انگيزه افراد از سفر چيست و چه عواملي باعث رشد و توسعه آن ميشود.
روش شناسي تحقيق :
در اين تحقيق با استفاده از روش کتابخانه اي – اسنادي (مقاله )به واکاوي موضوع مورد بررسي پرداخته شده است . در اين راستا انگيزه هاي گردشگران مورد بررسي قرار گرفته است .
مباني نظري :
گردشگر:
طبق تعريف سازمان گردشگري به فردي که به منظور و يا حتي کسب و کار مدت زماني بيش از ٤٢ ساعت و کمتر از يک سال به سرزميني غير از محل اقامت فعلي خود مي رود و درآنجا اقامت ميکند گردشگر ميگويند.)www.tehranpaytakhat.com)
گردشگري:
مسافرت افراد به مکاني خارج از محيط معمول زندگيشان و ماندن در آنجا به منظور تفريح تجارت و هدف هاي ديگر.(رنجبريان ، غفاري، امامي ،١٣٩٢ :٢٧)
توسعه گردشگري:
گردشگري در سال هاي اخير تبديل به صنعتي رقابتي شده است و کشورها براي درآمد بيشتر از فناوري جديد بهره ميبرند.برگزاري جشن هاي مختلف به کشورها روش جديدي براي توسعه و جذب توريست و شناساندن فرهنگ يک کشور به جهان مي باشد.در کنار راهکارهاي پر هزينه روش هاي جديد و پرباري نيز براي جذب توريست وجود دارد .صنعت گردشگري همچنين ميتواند به عنوان مولفه پايدار ،منبع مالي و قابل توجه جهت افزايش خدمات رساني با صرفه اقتصادي به آحاد شهروندان شود.گردشگري علاوه بر تاثير بر اقتصاد و توسعه کسب و کار به عنوان درامد پايدار شهرداري ،نقش اساسي ايفا ميکند.( شهرداري کلانشهر تبريز، ١٣٩٣ :٢٦)
انگيزه :
در واقع علتي است که گردشگران مکاني را به عنوان مقصد گردشگري انتخاب ميکنند(رنجبريان ،غفاري،امامي،١٣٩٢ :٢٧).انگيزه به نيازها و خواسته هاي زيستي رواني مربوط مي شود که شامل نيروهايي است که بر مي انگيزاند، هدايت ميکند و رفتار فرد را يکپارچه ميکند.مطابق گفته اويسل و هاگان اين نيروها وصف کننده چگونگي تصميم گيري افراد براي سفر توسط متغيرهاي انگيزش است و اينکه اين نيروها چگونه ميتواند باعث جذب افراد به مقصد گردشگري شود.در واقع منظور همان هدفي است که در ذهن گردشگر نقش بسته است يا به عبارتي همان دليل سفر.(جاروندي،فرقاني،١٣٨٨ : ١٣٦)بحث در مورد عوامل موثر بر انگيزه هاي گردشگري از جمله مسائلي است که بسيار مورد توجه نظريه پردازان قرار گرفته است و اکثر اين نظريات در واقع ادامه نظريه مازلو هستند که ساده ترين مدل در تبيين انگيزه افراد است .مدل مازلو سنگ بناي مدل هاي ديگر انگيزشي شناخته شده است .(جاروندي، فرقاني، ١٣٨٨ :١٢٩)
بازاريابي گردشگري:
بازاريابي در صنعت گردشگري روند مديريتي دارد که شامل پيش بيني نيازها و جلب رضايت گردشگران مي شود و به عنوان مفهومي است که در صنعت گردشگري مورد استفاده قرار مي گيرد.در واقع بازاريابي گردشگري تلاش هايي کلي است براي شناسايي چيزهايي که منطقه مقصد عرضه ميکند و گروه هايي از مصرف کنندگان به منظور دستيابي به سود مناسب .به بياني ديگر گردشگري شامل تحقيقات بازار و فروش محصول بوده و سعي ميکند بهترين شيوه را براي متقاعد کردن مسافر براي اقامت بيشتر و صرف هزينه بيشتر متقاعد کند.يکي از مهم ترين عناصر برنامه ريزي بازاريابي گردشگري ،فرايند رفتار مصرف کننده است .(ابراهيم زاده ،ولاشجردي فراهاني،١٣٩٢ :٢)
پيشينه و تحليل اطلاعات :
اصطلاح توريست ازقرن ١٩ ميلادي و از فرانسه رواج پيدا کرد.امروز صنعت توريسم به قدري گسترده شده است که تعداد توريست ها در سال ٢٠١١ به يک ميليارد نفر و در سال ٢٠٢٠ به ١.٦ ميليارد افزايش خواهد يافت .افزايش گردشگران به عنوان يکي از عوامل تحولات اجتماعي،اقتصادي تاريخ بشر باعث شده که مطالعات علمي و برنامه ريزي دقيق ضرورت پيدا کند(سرايي،شمشيري،١٣٩٢ :٧٢) اولين نوشته مقاله اي از ون وايز بود.بعد از آن در سال ١٩٣٣ کتابي با ويژگي هاي علوم اجتماعي در ارتباط با توريسم و توسط اگيلوي نوشته شد.بعدازآن با گسترش توريسم بسياري از افراد شروع به نگارش در اين رابطه کردند.تحقيقات گذشته در مورد توريست براي تامين نيازهاي مديران صنعت توريسم بوده و بر ابعاد دموگرافيک و ويژگي هاي اقتصادي،اجتماعي،توريست ها متمرکز بوده است .(جاروندي،فرقاني،١٣٨٨: ١٢٦)
مک اينتاش و گولدنر(١٩٩٠) در تحقيقي که در زمينه عوامل موثر توريست ها براي اقدام به سفر به اين نتيجه رسيدند که انگيزه هاي مسافران به ٤ دسته تقسيم مي شود: محرک فيزيکيبه راحتي ذهن و بدن ،ورزش ،تفريح و اهداف مربوط به سلامتي مرتبط است در واقع اين گروه از انگيزه ها تنش را کم ميکنند) ،محرک فرهنگي(تمايل به ديدن و شناختن ديگر فرهنگ ها،سبک زندگي،موسيقي و رقص آن ها )،محرک بين فردي(تمايل افراد به ملاقات با مردم جديد،ملاقات با دوستان واقوام .مسافرت به معناي فرار از روابط روزمره و حتي به دلايلي معنوي و روحي)، محرک هاي موقعيت و پرستيژ(تمايل براي سرگرمي و آموزش و در مواردي شامل تمايل به شناخت و جلب توجه ديگران نيز ميشود).
کارد و کستل (١٩٩٨) انگيزه مسافران که به آلمان وارد يا از آن خارج شده بودند را بر اساس انگيزه مسافران مي توان به ٣ طبقه تقسيم کرد: کنجکاوي ، تعاملات اجتماعي و جواني کردن .آن ها دريافتند که انگيزه مربوط به مک اينتاش و گولدنر يک عامل نافذ زيرين هر يک از اين طبقه هاست و طبقه اي مستقل نيست .
ابراهيم زاده و فراهاني(١٣٩٢) در تحقيق خود مهم ترين انگيزه گردشگران را در محلات به چند دسته کلي تقسيم کردند:آرامشي تفريحي که تمايل گردشگران را براي رسيدن به آرامش روحي،فرار از دغدغه کار و زندگي ،ارتباط بيشتر با خانواده و دوستان ،سرگرمي و تفريحات پر هيجان و لذت بردن از آب و هواي شهرستان شامل مي شود.اکوتوريسم که شامل تمايل گردشگران براي استفاده از فضاي پارک سرچشمه ،ديدن و لذت بردن از مناظر طبيعي،ديدن گل و گياه ،گذران اوقات خوش و تفريحي باشد که بيشترين درصد از اهداف گردشگران همين مورد است ،تاريخي جستجوگرايان وزيارتي و فرهنگي.
جاروندي و فرقاني (١٣٨٨)در تحقيق خود که در مورد انگيزه هاي سفر در ميان دو نسل جوان و بزرگسال بود انگيزه هايي که بر انتخاب مقصد تاثير دارد را ناشي از عوامل اجتماعي مانند شبکه روابط اجتماعي افراد،تبليغات ،وضعيت اجتماعي جامعه مبدا يا متغير هاي زمينه اي افراد مانند سن ،جنس ،تحصيلات ميداند و اين انگيزه ها را براي افرادي که به دبي سفر کردند به ٥ دسته تقسيم ميکنند که عوامل عبارتنداز:گريز از محدوديت هاي اجتماعي،خريد،رسيدن به آرامش ،تفريحات پرهيجان ،رهايي از محدوديت هاي خانوادگي که بزرگسالان در عامل گريز از محدوديت هاي اجتماعي . انگيزه هاي افراد براي سفر تحت تاثير خانواده و شرايط خانوادگي است ولي انگيزه ها در گروه هاي سني مختلف تفاوت چنداني با يکديگر ندارند و چرخه زندگي نيز برانگيزه گردشگران تاثير انچناني ندارد.
راج پالاکورن (٢٠٠٦)در پژوهش خود به بررسي انواع گردشگران و انگيزه آ ن ها پرداخت و در نهايت ٨ انگيزه را شناسايي کرد که عبارتند از: رهايي از زندگي روزمره ، انگيزه سياحت اکتشافي، انگيزه استراحت ، انگيزه مبتني بر پرستيژ، انگيزه بازگشت به گذشته ، انگيزه برقر اري روابط بشر دوستانه با ديگران ، انگيزه آموزش و يادگيري و انگيزه جستجوي تازگي ها.
طهماسب (٢٠٠٨) در پژوهش خود به بررسي و شناخت انگيزه ها ي سفر و گونه شناسي گردشگران خارجي سفر کرده به کشور ايران پرداخت . نتايج پژوهش وي چهارده انگيزه براي سفر به ايران است که عبارتند از انگيزه طبيعت گردي، انگيزه تماشاي مناظر طبيعي،انگيزه مشاهده موز ه ها و گالري ها ، انگيزه ورزشي، انگيزه تاريخي، انگيزه فرهنگي، انگيزه استراحت ، انگيزه ماجراجويي، انگيزه اجتماعي، انگيزه تجربه و آشنايي با فرهنگ هاي جديد، انگيزه آموزشي، انگيزه گذران اوقات با خانواده ، انگيزه کسب تجربه و انگيزه کسب اطلاعات شخصي
جدول ١:اشکال ، دوره بندي و تاريخ گردشگري از نظر مورفي
منبع : شهرداري کلانشهر تبريز، ١٣٩٣ : ٧
بنابراين انگيزاننده ها عواملي هستند که افراد را بر مي انگيزانند و تشويق مي کنند تا اوقات فراغت خويش را به نحوي بگذرانند. در زمان طراحي يک برنامه تبليغاتي گردشگري، بازارياب ها بايد به اين انگيزاننده هاي مختلف را در پيام هاي تبليغاتي خود توجه و آنها را منعکس نمايند.
گردشگري قابليت نگرش هاي متفاوت را به دليل خصلت بين رشته اي را داراست .توريسم در واقع مسافرت هايي است که بين مبدا و مقصد با انگيزه هاي استراحتي،تفريحي،تفرجي،ورزشي،ديداري،تجاري،فرهتگي و اوقات فراغت انجام ميگيرد و در آن شخص مسافر به طور دائم در شهر مقصد سکونت ندارد.طبق طبقه بندي کميسيون ملي گردشگري آمريکا(١٩٧٣) گردشگري داخلي را فاصله ٥٠ مايل در نظر گرفته در برگيرنده تمامي سفرها جز سفر کاري ميشود.(گاردنر١٩٩٦: ٥)در واقع گردشگري مجموع پديده ها و ارتباط هاي ناشي از رفتار متقابل گردشگران ،سرمايه ،دولت و جوامع ميزبان ،دانشگاه هاي جامعه و سازمان هاي غير دولتي در فرايند جذب ،حمل و نقل ،پذيرايي و کنترل اين گردشگران و ديگر بازديد کنندگان مي باشد.
