بخشی از مقاله
چکیده:
فرصت جذب گردشگر در بافت های تاریخی بسیاری از شهرهای ایران با توجه بـه پتانسـیل هـای قابـل توجـه ذخـایر تاریخی و گنجینه های فرهنگی-مذهبی موجود در آنها امکان توسعه صنعت سبز گردشگری به عنوان یک صـنعت مولـد سرمایه و اشتغال را فراهم می نماید. با مراجعه به نظریه بارتن شاو()BURTENSHAW,1991,212 در قابلیت تبدیل سه دسته از فضاهای شهری به جاذبه های توریستی، طراحی مسیرهای پیاده تفریحی در بخش های خاصـی از شـهر در دسـته سـوم قرار گرفته است که به عنوان راهکاری کارآمد در جذب گردشگران داخلـی و خـارجی در مرکـز بافـت ههـای تـاریخی ضمن حفظ آثار باارزش، منجر به ارتقای هویت تاریخی آنها شده و در ارتقای کیفیت شهرها و احیای حیـات اجتمـاعی نیز موثرند. فرضیه اصلی در این مقاله تاثیر طراحی محورهای پیـاده در بافـت هـای تـاریخی بـر افـزایش میـزان جـذب گردشگر می باشد به همین منظور در این پژوهش سـعی شـده کـه ضـمن بررسـی نمونـه هـای مـوردی اجـرا شـده از محورهای گردشگری پیاده مدار به روش استنتاج و مقایسه به شناسایی مولفه های اصلی و اصول طراحی ایـن محورهـا دست یافته و پس از دسته بندی آنها و استخراج اصول و معیارهای طراحی، با استفاده از مطالعات میدانی میزان پـذیرش این مولفه ها در هر کدام از محورهای شناسایی شده با قابلیت پیاده مداری در بافت تاریخی شهر زنجـان مـورد سـنجش قرار گیرد.
واژگان کلیدی: توریسم، پیاده راه، محور گردشگری، بافت تاریخی، شهر زنجان.
1
نامز رذگرد یرامعم و یزاسرهشیلمشیامه نیلوا
Designing Pedestrian-way in urban historical areas is a factor to develop tourism industry ( a case study in Zanjan)
Reza Ahmadian
Professor assistant of Islamic Azad University – Zanjan branch Mehri Bayatzadeh
Undergraduate student of Islamic Azad University, Research and science of Zanjan branch, urbanism group, Zanjan , Iran
Rahmadian2001@yahoo.com
a.mehri.bayatzadeh@gmail.com
Abstract:
Tourist attraction opportunity in historical areas of many cities in Iran, regarding significant potentials of their historical resources and religious-cultural treasures, provides green tourism development as a productive industry of capital and employment.
According to BURTENSHAW, converting capability of three classes of urban spaces toward tourism attraction, recreational pedestrian ways in specific areas of city is classified in the third class as an effective approach to attract domestic and foreign tourists in historical areas with the goal of preserving valuable buildings results in promoting their historical identity and it is an effective way to increase city`s quality and reviving social life.
Basic assumption in this paper is the effect of pedestrian-crosswalk`s design on historical areas due to increasing tourist attraction, therefore the main elements of it and design principles are investigated through comparing and deducting accomplished case-studies about pedestrian-based cross-walks, after classifying and extracting the design principles and criteria they were analyzed and the elements` acceptance rate were analyzed by descriptive research in historical area of Zanjan.
key words : tourism, pedestrian way, tourist way, historical area, Zanjan city
2
اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان
.1 مقدمه:
به ل حاظ ارزش های خاص شهرهای تاریخی ما و به دل یل ویژ گی های معماری، شهرسازی و هنری ارزشمند نهفته در آنها، بافت های شهری ک هن می توان ند به به ترین جاذ به های گرد شگری م بدل گرد ند و شیفتگان بسیاری را به خود جلب نمایند. اهمیت و ارزش این بافت های کهن آنچنان است که هم اکنون، با محدودترین امکانات ضروری، توان سته ا ند تو جه ب سیاری را به خود ج لب نمای ند. ب نابراین ساماندهی و احیاء مراکز شهری علاوه بر تحقق هدف حفاظتی و احیاء
به سبب ارت قاء کی فی ف ضاهای مربو طه و تجه یز منا سب آن، که
توا مان نیاز های ساکنان، ب هره بران، گرد شگران و نهای تا خود
با فت را تامین می ک ند، قادر به تو سعه صنعت گرد شگری خوا هد
بـود.(حبیبی،40:1370 و خواجـه دلـویی،(250:1376 بنـابراین اگـر باور داشته باشیم که خیابان از عناصر اصلی عرصه های عمومی شهر ا ست، آن گاه خیا بان و م سیر پ یاده، تج لی گاه ح یات مدنی(جام عه مدنی) شهر گرد یده، م حل ر خداد و قایع و فعال یت های اجت ماعی شهروندان(زندگی و ح یات شهری) شده، به عنوان عن صر عا مل در تو لد شهر مم لو از انبا شت های تاریخی(ثروت م لی) ع مل کرده و هادی آشــنای بیگانگــان و گردشــگران خواهــد شــد.(همان،(47 در بررســی
تاریخ چه طرا حی پ یاده راه ها، ان گاره ت بدیل م سیرهای شهری به
خیا بان های م ختص پ یاده، در م حدوده تاریخی و مر کزی شهرهای
ارو پایی برای نخ ستین بار، در قا لب تجر به ای م حدود و مح لی در
یکی از خیابان های خرید مرکز شهر » اسن« آلمان به اجرا درآمد. تو جه به ا ین ا مر، پس از ج نگ ج هانی دوم و فرا ر سیدن ز مان بازسازی شهرهای اروپایی شکل مشخص تری پیدا نمود. موفقیت اجرای طرح ذ کر شده در »ا سن« با عث گرد ید، تا در د هه های ب عدی، اقدامات گسترده ای در بسیاری از شهرهای اروپایی صورت گیرد، به گو نه ای که تا د هه 80 میلادی، غا لب ب خش های مر کزی و تاریخی شهرهای عمده اروپا به روی اتومبیل ها بسته شدند. تنها 500 شهر در آلمان و بیش از 1000 شهر در فرانسه بدین منظور مورد مداخله قرار گرفتند (معینی،.(40 پس می توان گفت طراحی مسیرهای پیاده-گردشگری در بافت کهن به عنوان گامی دو جانبه و شاید چند سویه برای حفاظت از بافت و هدایتگر گردشگر، می تواند به عنوان "پیش ا قدامی" با فت ک هن مورد ن ظر را ح یات بخ شد و به ع نوان عا مل
تکمی لی در ا مر حفا ظت به اح یاء با فت من جر گردد. ا ین م سیر که
م طابق با حر کت ان سان برای بافتی م طابق با حر کت او طرا حی می
شود ضمن معرفی بافت و عناصر باارزش آن به عنوان یک راوی و یک هادی منا سب می توا ند هر ناآ شنایی را با با فت مانوس سازد و آ شنا، و می توا ند را هی با شد که ح یات را درون با فت جاری سازد.(همان،(43
2. مبانی نظری پژوهش:
.2.1 تعریف اصطلاحات:
3
اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان
در ابتدای این پژوهش لازم است به تعریف مفاهیم و اصطلاحات به کار رفته گرفته شده مانند پیاده راه، بافـت تـاریخی، محورهای گردشگری و گردشگری شهری بپردازیم؛ که عبارتند از:
پیاده راه ها، معابری با بالاترین حد نقش اجتماعی هستند که در آنها تسلط کامل با عـابر پیـاده بـوده و از وسـایل نقلیـه موتوری تنها به منظور سرویس دهی به زندگی جاری در معبر استفاده می شود. پیاده راه ها، ابزاری برای فعالیت جمعـی بخصوص در ارتباط با اقتصاد شهری، کیفیت محیطی و سلامت اجتماعی اند. (پاکزاد، (274 : 1384 بافت تاریخی در شهرهای ایران " عبارت است از آن بخشی از بافت های شهری که قبل از سالهای 1300 شمسی شکل
گرفته اند. این بافت ها عمدتا خود سازمان یافتـه انـد و سـاختاری هـم پیونـد و شـکلی انـدام وار و ارگانیـک دارنـد". (ابلقی،(19 :1380 محورهای گردشگری: تعریف محور در فرهنگ لغت آکسفورد این چنین آمده : خطی که جهت و حرکت را نشـان مـی
دهد. محور به عنوان یکی از عوامل اصلی جهت دهنـده در معمـاری و شهرسـازی مطـرح اسـت. محـور گردشـگری را اینچنین می توان تعریف کرد:»محور گردشگری1 شهری مسیری است که جاذبه های گردشگری موجـود در شـهر را بـه یکدیگر متصل می سازد تا بازدید از آنها تسهیل یابد. گاهی این محور فقط نقش اتصال دهنده دارد و گاهی خـود مسـیر محور دارای جذابیت برای گردشگران می باشد.« (حبیبی،(66 :1378 گردشگری شهری، عملکرد متقابل گردشگر – میزبان و تولید فضای گردشـگری در رابطـه بـا سـفر بـه منـاطق شـهری
باانگیزه های متفاوت و بازدید از جاذبه ها و استفاده از تسهیلات و خدمات مربوط به گردشگری است که آثـار متفـاوتی را بر فضا و اقتصاد شهری بر جای می نهد.(پاپلی یزدی و سقایی،(190 : 1385
2.2. پیاده راه عامل جذب گردشگر:
اکثر شهرها محدوده های کوچکی دارند که در ارتباط با حضور گردشگران و ساکنین، جاذبه های شـهری را بـه نمـایش می گذارند مانند محدوده تجاری تفریحی، محدوده تجاری توریستی و محدوده توریستی مرکزی. تجمع منابع توریسم و غیرتوریسم، این مکان ها را برای ساکنین محلی و گردشگران جذاب و خوشایند می کند. بارتن شاو 3 دسته از فضـاهای شهری را که قابلیت تبدیل به جاذبه های توریستی دارند به صورت زیر بیان می کند.() Burtenshaw,1991,212
الف) محدوده های تاریخی که جاذبه فیزیکی شان سبب جلب توریست می شود.
ب) بخش های فرهنگی با خدمات تفریحی و فرهنگی نظیر تئاتر، موزه، گـالری هـای هنـری و کـاربری هـای فرهنگـی مشابه.
پ)تسهیلات خطی نظیر خیابان هایی با فروشگاه های ویژه، کناره های درون شهر، کنـاره هـای رود و مسـیرهای پیـاده تفریحی در بخش های خاصی از شهر. که بافت های تاریخی نیز می توانند بخش خاصی از شهر را تشکیل دهند.
3.2. لزوم طراحی پیاده راه در بافت های تاریخی:
1 Tourism route
4
اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان
با توجه به آنکه یکی از دلایل عمده فرسودگی و تخریب در بافت های کهن کشور ما، بـرش هـایی بـوده کـه شـبکه راه های شهری جدید در آن به وجود آورده اند و این عامل همراه با عوامل دیگر ضربه های مهلکی را بـر پیکـره گرانبهـای این بافت ها وارد ساخته اند. طراحی مسیرهای پیاده یکی از راهکارهای مناسبی خواهد بود که می تواند همزمان یا قبـل از هر اقدام دیگر، از تهدید و تخریب هرچه بیشتر و روزافـزون آنهـا جلـوگیری کـرده و در سـامان بخشـی آنهـا مـوثر افتد.(حبیبی،( (47:1380 با توجه به توضیحات، در مورد رابطه و تاثیر گذاری و تاثیرپذیری بین 3 عامل بافـت تـاریخی، محور های گردشگری و پیاده راه ها می توان مدل زیر را ارائه نمود که در فهم بهتر این رابطه بی تاثیر نخواهد بود.
مدل مفهومی رابطه پیاده راه، بافت تاریخی و توریسم
.3 متدولوژی پژوهش:
در ا ین مطال عه پس از درک ضرورت ا حداث پ یاده راه در ام تداد بناهـای تـاریخی بـه منظـور حفاظـت از آنهـا و ارائـه تعریـف و
تاریخ چه ای از پ یاده راه ها، تمر کز بر ارا ئه مول فه های کی فی
مورد تو جه برای طرا حی مط لوب اینگو نه ف ضاهای شهری می با شد.
بدین من ظور اب تدا م بانی ن ظری پیرا مون کیف یت خیا بان به ع نوان
یکی از فضاهای شهری مطلوب به طور عام مورد بررسی قرار گرفته، همز مان با ل حاظ کردن م یزان جذابیت پ یاده راه ها به و یژه در ا طراف بنا های تاریخی برای گرد شگران به برر سی و تحل یل نمو نه های داخلی و خارجی پرداخته شده که منجر به استخراج اصول طراحی ا ین گو نه محور ها شده ا ست. در ادا مه مول فه های کی فی به کار رف ته در چند نمونه از پیاده راه های اجرا شده در داخل و خارج از ایران تجزیه و تحلیل شده، که در جدول شماره (1) آمده، سپس با انتخاب چندین محور در بافت کهن شهر زنجان که به نظر می رسد به دلیل قدمت تاریخی قابلیت تبدیل شدن به پیاده راه را دارند انتخاب شده و تمام ویژ گی های کمی آنها به طریق مطالعه میدانی
ا ستخراج شده و در جدول (2) قرار گرف ته ا ست. تطب یق معیار های
بد ست آ مده از ا ین دو مرح له با تحل یل و ضعیت مو جود پ یاده راه
ها، مدل ویژه سنجش کیفیت پیاده مداری را در اختیار قرار داده
ا ست، که در جدول (4) قا بل م شاهده می با شد. در ادا مه با
ا ستفاده از مول فه ها و معیار های حا صل از مطال عه نمو نه های
تجر بی داخ لی و خارجی م یزان پذیرش معیار ها در هر کدام از محورها مورد بررسی قرار گرفته که در جدول (5) قابل مشاهده می با شد و در نها یت م یزان آ مادگی هر م حور برای پ یاده مدار شدن
5
اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان
مورد سنجش قرار گرف ته ا ست. و لی از آن جایی که محور های پ یاده درون با فت با ید به ترین پیو ستگی را بین بنا های باارزش تاریخی ای جاد کن ند در جه اهم یت محور ها از ل حاظ ای جاد ا ین پیو ستگی کالبدی و بصری مورد بررسی قرار گرفته است. به طور کلی فرایند پژوهش به طور خلاصه در نمودار شماره 1 قابل بررسی است.
نمودار شماره 1، فرایند پژوهش.
خارجی های نمونه
به منظور استخراج مولفه های کیفیت در محورهای گردشگری در بافت های تـاریخی 5 نمونـه خـارجی و 3نمونـه داخلـی مـورد بررسی قرار گرفته است که در جدول شماره 1 آمده است.
جدول شماره 1، مصادیق طراحی محورهای پیاده گردشگری در بافت های تاریخی؛
مصادیق نکات مورد توجه در طراحی
محــور پیــاده حفظ هویت تاریخی منطقه و حفظ کاربریهای گذشته به منظور تقویت تصویر ذهنی شهروندان؛
رمـــــــــبلا- استفاده از عناصر شاخص شهر به عنوان نشانه هایی برای تاکید بر ابتدا و انتهای مسیر؛
بارســـــــلون ارتباط مسالمت آمیز پیاده و سواره با الویت دادن به پیاده، بوسیله اختصاص دو لاین در دو طـرف بـرای تـردد سـواره و مسـیری بـا
اسپانیا عرض بیشتر برای پیاده؛
تفکیک بیشتر سواره و پیاده و ایجاد حس محصوریت و آرامش با استفاده از پوشش گیاهی و سازه های سبک مخصـوص دو سـوی
مسیر پیاده؛
افزایش حضورپذیری، سرزندگی و جذابیت بعلت تامین آسایش، تنوع فضایی و عملکردی بخشـهای مختلـف و اسـتفاده از عناصـر
جاذب جمعیت همچون مجسمه ها؛
استفاده از کاربری هایی با امکان سرریز فعالیتی به داخل مسیر مانند رستوران ها و کافه ها؛
نفوذپذیری زیاد مسیر بعلت قرارگیری مناسب مبلمان، پوشش گیاهی و سایر عناصر محدود کننده فضا؛
تنوع استفاده از عناصر محدود کننده فضا به صورت نرم فضا و سخت فضا؛
استفاده از مبلمان شهری با قابلیت جابجایی و امکان افزایش الحاقات در موارد نیاز مانند سایبان و...؛
ایجاد تباین فضایی و جلوگیری از یکنواختی بوسیله عدم قرارگیری مبلمان و ایجاد گشودگی در بخـش هـایی از مسـیر و همچنـین
6
اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان
داخلی های نمونه
محــور پیــاده اســــــتقلال-استانبول
روین( (Rouen فرانسه
کوونت
گاردن،
1974
مرکز
شهر
تونس،
1990
محــور پیــاده تربیت - تبریز
مرمت
بافت
فرهنگی
–
تاریخی
شیراز(س
نگ
سیاه)،
1376
استفاده از کفسازیهای متنوع؛ (احسان رنجبر،فاطمه رئیس اسماعیلی)
استفاده از هویت تاریخی منطقه و گسترش این محور در کل شهر؛ تفکیک مناسب سواره و پیاده با توجه به ارتباط مسالمت آمیز این دو در کنار یکدیگر؛
استفاده از تراموا در مسیر به عنوان یکی از عناصر شاخص و نشانه گونه در فضا؛ تاکید بر امتداد فضایی و پیوستگی مسیر با استفاده از خطوط تراموا و تغییر کفسازی در این قسمت؛ اختلاط کاربری ها، موثر بر جذابیت و سرزندگی مسیر؛
ارتفاع زیاد ساختمان ها و هماهنگی ارتفاعی جداره ها در بیشتر بخش های مسیر و ایجاد احساس محصوریت قوی؛ هماهنگی کلی در بیشتر بخش های نما از نظر تقسیمات، خط طبقه همکف، رنگ و نوع مصالح؛
بهره گیری از نورپردازی در ایجاد حس تـداوم، پیوسـتگی و سـرزندگی مسـیر؛(احسـان رنجبر،فاطمـه رئـیس
اسماعیلی)
ایجاد مسیر پیاده جهت حفاظت بناها و ساختمان های تاریخی توجه به صنعت توریسم
توجه اولیه محافظت تاریخی به عاملی برای احیاء تبدیل می شود؛ مشارکت عظیم اقشار اجتماعی و دست اندرکاران؛
یافتن کاربری هاو عملکردهای جدیدی برای بهره برداری از ساختمان های تاریخی و حفظ آنها با مرمت مطلوب و مناسب؛ دادن جانی تازه به خیابان های محله با حضور مردم و فعالیت هایشان؛
محاف ظت از م یراث تاریخی در پیو ستگی با تو سعه توری سم فرهن گی که به سیاست اقتصادی پایه در تونس تبدیل شد.
محاف ظت از م یراث مع ماری بر پا یه ا هداف اجت ماعی که تو سعه ساختارهای اجتماعی – اقتصادی مرکز شهر را منجر می شود؛ وضع قوانین مناسب به منظور دسته بندی یادمان های تاریخی و برنامه های حفاظتی؛
ارزشگذاری میراث تاریخی با توجه به: زیبایی شناسی شهری، الویت توریسم فرهنگی، اولویت های اقتصادی، پاسخگویی به مسایل ترافیک و حمل و نقل؛
قرارگیری در قلب شهر و درون بافت تاریخی؛ امکان دسترسی سواره در مواقع اضطراری با برداشتن زنجیر مسدود کننده این خیابان؛ تنوع کاربریها و اصناف گوناگون در محور؛
تنوع فضایی و جذابیت محیطی با استفاده از باغچه ها و آبنماها در طول مسیر؛ تنوع نسبی کف سازیها؛ توجه به معلولین در طراحی فضا بویژه در استفاده از سنگ پلاک در کف سازی ها؛
نظم بخشی به حرکت سواره از طریق پیش بینی پارکینگ طبقاتی در خیابان امام خمینی بـرای سـاکنان سـواره منطقـه؛(احسـان رنجبر،فاطمه رئیس اسماعیلی)
بهسازی محی و بناهای تاریخی؛ افزایش امنیت اجتماعی؛ جذب توریست؛ بهسازی بدنه محور؛
ایجاد پارکینگ های مناسب، افزایش سرانه فضای سبز و خدمات شهری؛
7
اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان
کریمخان پررنگ کردن سایه تاریخ از نظر فضایی در مجموعه؛
ی رونق اقتصادی فضاهای تجاری در محدوده؛
شیراز، جذب توریست؛
-1371 ایجاد فضای شهری برای فراغت مردم؛
1369 تبدیل خیابان زند باریک به محل عبور پیاده؛
زیر گذر شدن راه سواره موجود در حد فاصل کاروانسرای روغنی و ساختمان
شهرداری؛
ایجاد پارکینگ هایی در زیر سطح زمین؛
.4 امکان سنجی تبدیل محورهای بافت تاریخی به محور پیاده گردشگری:
در ا ین مرح له پس از مطال عات م یدانی شماری چ ند از خیا بان های اطراف بافت تاریخی شهر زنجان قابل شناسایی می باشد که موقعیت و محل قرارگیری آنها در تصویر شماره (1) قابل مشاهده می باشد. ضمن این که خصو صیات فیزی کی هر کدام از ا ین خیا بان ها در جدول شماره 2 آمده است.
تصویر شماره (1)،جانمایی خیابان های اطراف بافت تاریخی شهر زنجان.
جدول((2، وضعیت موجود خیابان ها در محدوده طراحی،ماخذ : نگارنده (استخراج از مطالعات مشاور یادنگار)
نام عرض فضای
عرض معبر سواره عرض پیاده رو وضعیت جوی سبز حاشیه
خیابان
معبر
13/5 متر (آسفالت)
خیابان برخی از مقاطع بین 2/5 متر تا متوس 50 از 0/5 تا
امام یکطرفه بوده و از 0/9 متر
4/8 متر سانتی متر
خمینی 12/5 تا 16 متر متغیر
متغیر است
خیابان حدود 13/95 متر ( بین 2/8 مترتا متوس 45 از 0/3 تا
سعدی 0/75 متر
آسفالت) 3/8 متر سانتی متر
متغیر
خیابان در سراسر مسیر 13/30 در مقاطع چپ به متوس 50 0/7 تا 0/9
فردوسی متر ( آسفالت) 2/7 متر و در سانتی متر متر متغیر
8
اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان
مقاطع راست 3/3
متر
خیابان عرض متوس پیاده متوس 80 80 سانتی
شهدا 12/8 متر ( آسفالت) روها 2/9 و از 2/8
سانتی متر متر
تا 3 متر متغیر
خیابان حدود 14/2 متر ( 3/5 و از 3 تا 4/2 40 سانتی 40 سانتی
زینبیه
آسفالت) متر متغیر متر متر
خیابان حدود 8/9 متر ( از 1/3 متر تا 3 25 سانتی فاقد فضای
طالقانی
آسفالت) متر متر سبز حاشیه
در ادا مه به برر سی ن قاط شاخص یا بنا های با ارز شی می پردازیم
که هر م حور قادر به ای جاد پیو ستگی بین آنها ست و م یزان اهم یت
گرد شگری آن ها ن یز مورد برر سی قرار می گیرد. به و ضوح محور هایی
که قادر به ات صال بنا های بی شتری با شند از در جه اهم یت بالاتری
هم برخوردار خواهند بود. با عنایت به موارد ذکر شده در انتخاب مسیر گردشگری می توان چندین محور با ارزش را در شهر زنجان نام
برد که دارای ویژ گی های فوق ا لذکر می با شند از جم له خیا بان
ا مام از سبزه م یدان تا م یدان ان قلاب و خیا بان سعدی از م یدان
ان قلاب تا خیا بان زینب یه. از جم له مواردی که ا ین محور ها را
حائز شرای لازم می نما ید می توان به مواردی ا شاره ن مود که
عبارتند از:
- محورهای اصلی داخل بافت تاریخی که دارای ارزش کالبدی هستند و از گذشته تا کنون کاربری تجاری خود را حفظ نموده اند.
- ادراک ب صری بالا به دل یل و جود درخ تان کهن سال و بد نه تاریخی
- خیابان امام و میدان انقلاب؛
از ا صلی ترین م سیرهایی که به دل یل کاربری ت جاری در طول
تاریخ در جذب و حفظ گردشگر پیاده موفق بوده اند.
- وجــود بناهــای بــاارزش تــاریخی ماننــد مســجد جــامع و بــازار سرپو شیده، م ساجد تاریخی، ب نای ذوالف قاری و ع مارت دارا یی و رختشویخانه در اطراف مسیر و امکان دسترسی به تمام این بناها در کمتر از پنج دقیقه پیاده روی؛
- ت شخیص آ سان اب تدا و انت های هر م سیر و و جود م یدان ان قلاب و المان شاخص آن، موثر در خوانایی مسیر؛
- و جود ف ضاهای م کث موثر مان ند ف ضای ج لو خان م سجد و ورودی بازار و البته سبزه میدان؛
- و جود ف ضایی سرزنده در ا طراف ا ین محور ها به دل یل انع طاف پذیری بالا و استقرار دست فروشان، تنوع فضایی، تنوع کاربری و
...
جدول شماره((3، اهمیت هر محور در ایجاد پیوستگی بین بناهای با ارزش تاریخی.
محورها خیابان خیابان خیابان خیابان خیابان خیابان طالقانی
امام سعدی فردوسی شهدا زینبیه
بناهای ســردربازار میـــــدان ســـــردر - بنــــــای ســـردر اصـــلی
تاریخی اصلی- مسجد انقــــلاب- اصـــلی و رختشویخانه بــازار و مســجد
9
اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان
جــــــامع- بنــــــای فرعـــــی را بــه دو جامع را به دو
میــــــدان رختشویخانه بازار به بنــــــای بنــای تــاریخی
انقلاب یکدیگر ذوالفقـاری ذوالفقــــاری و
و دارایی دارایی
درجه
اهمیت 3 4 5 - 2 1
در ا ین ج ستار با تک یه بر مول فه های کیف یت ارا ئه شده از سوی
متخصصین و بررسی ت جارب داخ لی و ج هانی کیفیت در پیاده راه ها، مول فه هایی را به ع نوان سنجه برای هر یک از محور ها ا ستفاده خواهیم کرد که در جدول (4) آمده است.
جدول((4،مدل ویژه سنجش پیاده مداری،ماخذ: (رنجبر،اسماعیلی،(89:1389 با تلخیص و اضافات.
فیزیکی معیارهای
مولفه های اصلی تنوع
انعطاف پذیری
دسترســــــی و ارتبـــــــاط-نفوذپذیری
آسایش و راحتی
ایمنی
خوانـــــایی و تصویرپذیری
فرم و کالبد
ســـــرزندگی و پویایی
معیارهای سنجش
• ت نوع ف ضایی(تنوع در بد نه ساختمان ها، ت باین ف ضایی از طر یق
تغی یر در مق یاس و تنا سبات و ا ندازه های مو جود در م سیر، تغی یر
در در جه مح صوریت، تغی یر در رو شنایی ف ضا، و جود شک ستگی، ع قب نشستگی یا پیش آمدگی بدنه های مسیر، وجود جزئیات در بدنه ها و
...)
• تنوع عملکردی (اختلاط کاربریها- امکان بروز فعالیت های مختلف)
• تنوع کاربران( گروههای مختلف سنی با تواناییهای جسمی متفاوت)
• توانایی تغییر در طی زمان
• امکان انتخاب چه درچگونگی استفاده از فضا ویا استفاده از وسایل آسایش
• امکان تغییر کاربری ها به یکدیگر
• دسترسی به پارکینگ ها و وسایل حمل و نقل عمومی؛
• امکان خدمات رسانی در لحظات حساس؛
• امکان افزایش انتخاب مسیر برای رسیدن به مکان های مختلف؛
• ایجاد رابطه بصری بین عابرین استفاده کننده و بدنه ها؛
• آسایش اقلیمی؛
• تامین تجه یزات لازم برای ر فع ن یاز ا ستفاده کن ندگان مان ند مبلمان، تابلوهای شهری و ...؛
• توجه به مبانی پایداری در استفاده از عناصر زیست محیطی؛
• کاهش تداخل پیاده و سواره؛
• استفاده از ترفندهای لازم به منظور ایمنی عابرین در صورت تداخل با سواره روها؛
• استفاده از نشانه های شهری؛
• استفاده از کاربری های شاخص؛
• استفاده از تابلوهای اطلاع رسانی؛
• د ید و من ظر ( خ آ سمان، د یدهای طبی عی، د ید به عنا صر شاخص، دیدهای متوالی)؛
• جذابیت حاصل از طراحی بدنه ساختمان ها(استفاده از مصالح بومی، تزئینات هنری، رنگ های بکار رفته در نما)؛
• سازگاری فرم و عملکرد؛
• پره یز از شباهت بیش از ا ندازه ن مای ساختمان ها که در عدم خوانایی موثر است؛
• استفاده از نورپردازی برای تامین جذابیت بصری؛
• بکارگیری طراحی متناسب با فضا و فرهنگ محلی برای تجهیزات شهری؛
• وجود فعالیت ها و کاربری های مختلف در فضا؛
• استفاده از محوطه آرایی و عناصر زیست محیطی مانند آب و گیاهان؛
• استفاده از کاربری های چشم نواز در فضا؛
• ایجاد جذابیت بصری در بدنه ساختمان ها و استفاده از نقاشی های دیواری در بدنه های صلب بدون کاربری؛
• وجود دستفروشان؛
10
اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان
فرهنگی معیارهای
• استفاده از رنگ ها و نورها برای بدنه ها و کف سازی ها؛
حفظ هویت • نقش انگیزی ذهنی و معنادار بودن مکان ها و حس تعلق؛
• تو جه به هو یت تاریخی م حدوده در طرا حی بد نه ها، ن ماد و ن شانه
ها؛
امنیت • ام کان ا فزایش ن ظارت با ا ستفاده از تعب یه پن جره ها در طب قات
بالاتر؛
• حذف موانع دید در عرصه مسیر؛
• امکان آسان دیدن و دیده شدن با تعیین ارتفاع مناسب تجهیزات و
درختان و بوته های سبز؛
• ا ستفاده از کاربری م ختل م سکونی برای ارت قای امن یت بویژه در
شب؛
آموزش • تشویق مردم به پیاده روی؛
• تامین نظافت محور پیاده؛
• آموزش تامین امنیت به افراد؛
معیارهــــــای • امکان ایجاد فرصتی برای حضور زنان و کودکان در فضاهای شهری؛
فرهنگــــــی و • جلوگیری از ایجاد مزاحمت های خیابانی؛
اجتماعی
پس از شنا سایی محور هایی که در نزدی کی بنا های تاریخی در با فت
ک هن قرار گرف ته ا ند و تدوین مدل و یژه سنجش پ یاده مداری،
قابل یت هر کدام از محور ها در مقای سه با معیار ها و مول فه ها
مورد سنجش قرار گرف ته که در جدول (5) قا بل م شاهده می با شد و
پس از امت یازدهی در م یزان پذیرش معیار ها در هر م حور، محور ها به ترتیب قابلیت پیاده مدار شدن مشخص شده است. با توجه بـه نظـر راپاپورت کارایی و سرزندگی مراکز شهری، متضمن حضور انسان است
و ح یات مدنی ا ین ب خش از شهر، واب سته به شیوه حر کت و رف تار
عابر پ یاده به طور ک لی م تاثر از دو پارامتر ا صلی فیزی کی و
فرهنگی- اجتماعی می داند((Rapoport,1989,84 که در جدول زیر آمده است.
جدول((5،مصادیق معیارها و مولفه ها در سنجش پیاده مداری هر یک از محورها. (لازم به ذکر است اطلاعات جدول زیر بر اساس مطالعات میدانی جمع آوری شده است.)
مولفه
های
اصلی
معیارهایفیزیکی تنوع تنوعفضایی
معیارهای سنجش
تنوع در سن ساختمان ها، (وجود بدنه های باارزش تاریخی)؛
ایجاد فضاهای متباین؛
وجود فضاهای عمومی، خصوصی، نیمه عمومی و نیمه خصوصی2؛
خیابا خیابا خیا با خیابان خیابان
ä نن زینبیه طالقانی
امام سعدی فردو س
ی
بدنهتاریخی همراهبا ساختمانهای وجودبدنه تاریخیبه صورتمحدود بدنهورودیبازاربصورتمرمتشده - -
دارای فضاهای مکث تفاوت درجه محصوریت - وجــــودنقــــاطمکثبا ارزش وجودپارک
زیاد زیاد تا کم کم
حدودی
2 من ظور از ف ضای خصو صی: ف ضای داخ لی م غازه ها، ف ضای ع مومی: ت مام عرض م سیر، ف ضای
نیمه عمومی و نیمه خصوصی:داخل پاساژها و ویترین های عقب نشسته مغازه ها است.
11
اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان
تنوع در عناصر محدود
کننده فضا؛
اختلاط کاربری
ها؛(تجاری،خدماتی مثل
تنوع مسجد و پارک و سرویس
بهداشتی و کافی شاپ و
...)
امکان بروز فعالیت های
مختلف(دستفروشان و
حضور گروههای سنی مختلف
تنوع با تواناییهای جسمی
متفاوت؛
انعطاف پذیری امکان تغییر در طی زمان
وجود مبلمان و وسایل آسایش
استفاده عابرین
دسترسی به پارکینگ و وسایل
پذیری حمل و نقل عمومی
نفوذ امکان خدمات رسانی در لحظات
حساس
ایجاد رابطه بصری بین عابرین
و بدنه ها
آسایش وراحتی آسایش اقلیمی (سایبان سبک و
پوشش گیاهی)
توجه به اصول توسعه پایدار و
عناصر زیست محیطی
وجود تجهیزات در راستای
پاسخگویی به نیاز عابر
ایمنی کاهش تداخل پیاده و سواره؛
استفاده از ترفند هایی برای
کاهش سرعت و حفاظت از عابر؛
خواناییو تصویرپذیری استفاده از نشانه های شهری؛
استفاده از کاربری شاخص؛
استفاده از تابلوهای اطلاع
رسانی؛
خ آسمان متناسب؛
کالبد ومنظر
وجود دید طبیعی و دید به
عناصر شاخص؛
فرمو کنترل احداث بناهای
دید مرتفع؛
هماهنگی بدنه ها در پیش
آمدگی یا مصالح؛
