بخشی از مقاله
چکیده
محله کارون آبادان دارای بافتی شطرنجی است. سازمان فضایی این منطقه از سه عنصر اصلی بافت مسکونی و تجاری و شبکه های ارتباطی تشکیل شده که بافت مسکونی در قسمت های وسیعی توسط این شبکه ها به چند پاره تقسیم شده وآشفتگی در سازماندهی کاربری ها ی تجاری نیز دیده می شودکه باعث جدایی ساکنان محله از یکدیگر و کاهش روز افزون تعاملات ساکنان شده است. جزیی که کمتر به آن پرداخته شده ، تعریف فضاهای باز میان محله برای محلات سطح منطقه است.
در این پژوهش، با توجه به اینکه ارتقای تعاملات اجتماعی به عنوان راهکار ارتقای حیات شهری در فضاهای باز میان محله ای کارون آبادان مدنظر است، سعی بر آن شده که با جستجوی روابطی منطقی میان فعالیت ها در فضاهای عمومی و تعاملات اجتماعی در این محله، بتوان با ارایه رویکردی شهرسازانه در فضاهای شهری، آن را به عنوان ابزاری عملیاتی در طراحی شهری به کاربست. فعالیت ها در فضاهای عمومی محله مذکور در این پژوهش در راستای پاسخگویی به نیازهای رفتاری کاربران فضا، خلق فضاهای شهری اجتما ع پذیر و ارتقای تعاملات اجتماعی در فضاهای شهریست .
تحقیق حاضر از نظر ساختاری از دو بخش اصلی تشکیل شده است. بخش نخست که به مطالعه نظری موضوع می پردازد بخش دوم نیز که شامل استاندارد ها و ضوابط وتجزیه تحلیل است و در نهایت به ارائه طرحی با ایجاد فضاهای باز میان محله ای و مکث ،سازماندهی و ساماندهی مناسب کاربری ها ، ایجاد فضاهای پیاده محور منجر می شود .تحقیق حاضر به روش پژوهش موردی و راهبردهای ترکیبی است که متغیر های کیفی -همبستگی و نمونه موردی را توام با هم داراست. نتایج این تحقیق بر وجود رابطه مستقیم بین سطح فعالیت ها در فضاهای عمومی و تعاملات اجتماعی شهروندان این محله دلالت دارد.
بنابراین تحقیق حاضر، در پی پیشنهاد الگوی کیفی فضاهای شهری است که ارتقادهنده سطح فعالیت های گروهی و روابط اجتماعی معنادار درجهت افزایش تعاملات اجتماعی می باشد. این مقاله برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد محمدرضا صالحی وانانی با عنوان" طراحی فضاهای باز میان محله ی کارون آبادان با تاکید بر ارتقاء تعاملات اجتماعی شهروندان"به راهنمایی دکتر محمد ابراهیم مظهری در دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات خوزستان است.
.1 مقدمه
فضاهای شهری به عنوان یک قرارگاه رفتاری، نقش مهمی در تأمین نیاز اجتماعی افراد، تعامل افراد با یکدیگر و توسعه روابط فردی و اجتماعی دارند. به باور مامفورد فضای شهری مسئولیت و مشارکت شهروندان را میدان می دهد و توان خودگردانی و کنترل درونی را به انسان ها می بخشد. [1] با توجه به این که برخوردها و روابط اجتماعی در فضاهای شهری افزایش می یابد، بهتر است محیط کالبدی بتواند زمینه را جهت توسعه تعاملات اجتماعی افراد فراهم آورد. یکی از مهم ترین ابعاد فضاهای عمومی ایجاد فرصت هایی جهت تعاملات اجتماعی است. [2]
در این تعاملات مردم رابطه قوی تری با محیط و جامعه خود برقرار می کنند و حس تعلق خاطر و هویت جمعی در آن ها تقویت می شود و این امر با شکل گیری شبکه های اجتماعی و افزایش حس مشارکت اجتماعی همراه است. در فضای عمومی امکان ارتباط چهره به چهره، گفت و گو، معاشرت های دوستانه، گردهمایی های مختلف، شرکت در فعالیت های اجتماعی و حس تعاون ایجاد می شود. [2]
در محله کارون با داشتن بافت سنتی و شطرنجی، که از جمله محلات برنامه ریزی شده در آبادان است، اهمیتی به افزایش تعاملات اجتماعی در سطح محله داده نشده است. لذا این نوشتار در پی آن است با باز تعریف فضای شهری و بررسی تاثیر تعاملات اجتماعی در این فضاها و بالعکس، در مسیر پرشتاب توسعه و گسترش مناطق و محلات نوین شهری،راهکارهایی به منظور تقویت تعاملات اجتماعی شهروندان در این محله ارائه دهد. نهایتا سعی بر آن بوده تا با در نظر گرفتن نظرات ساکنان با پرسشنامه ای که بر مبنای مبانی نظری تحقیق، طرح و ساخته شد. خواسته های ساکنین را در طراحی فضاهای باز میان محله و ساماندهی مرکز محله و فضای باز آن مدنظر قرار داده، با طراحی مطلوب راهکارهایی جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی در پیش پای ساکنان قرار دهیم.
.2 ضروری ترین نیازها ی اجتماع محلی
-1-2 لایه بندی نیازهای کالبدی
گام اول: در پایین ترین سطح هرم نیازهای اجتماع محلی، ضروری تر ین نیازها به ترتیب اولویت و اهمیت نیازهای تأسیساتی و زیربنایی است - مانند تأمین آب، برق، گاز، فاضلاب، آسفالت، روشنایی معابر، اصلاح پیاده رو -
گام دوم: برطرف کردن نیازهای بهداشتی و سلامت محله ، مانند آب روان، هو ای پاک، پاکیزگی و تمیزی معابر، بردن زباله، فقدان آلودگی صوتی و آلودگی هو ا باید مدنظر قرار گیرد.
گام سوم: نیاز به مراکز مناسب خرید و دسترسی به وسائل حمل و نقل عمومی.
گام چهارم: نیاز به فضای سبز، فضاهای تفریحی، ورزشی.
گام پنجم: نیاز به احداث کتابخانه، فرهنگسرا و سالن اجتماعات که نقطه اوج نیازها ی کالبدی است [3 ]. کلیه مقالات کامل توسط داوران همایش مورد ارزیابی قرار میگیرند. به این منظور لازم است فایل مقاله، که مطابق با ضوابط این راهنما تهیه شده ارسال شود. سایر فرمتها یا ارسال فایل از طریق email قابل پذیرش نمیباشد. همچنین فایل مورد نظر باید حاوی متن مقاله و کلیه اجزای آن - در صورت نیاز - شامل شکلها و جدولها باشد. در هر بخش یا زیربخش یک یا چند بند - پاراگراف - وجود دارد. دقت شود که جملات هر بند زنجیروار به هم مربوط باشند و یک موضوع را دنبال کنند.
-2-2 لایه بندی نیازهای اجتماعی
گام اول: نیاز به امنیت که ضروری ترین و پایه ای ترین نیاز اجتماعی است.
گام دوم: نیاز به تعاملات اجتماعی ساکنان با یکدیگر.
گام سوم: نیاز به احساس تعلق به اجتماع محله ای.
گام چهارم: نیاز به مشارکت در اداره اجتماع محلی. [4]
چنان که ملاحظه می شود در سطح اجتماعی، ضروری ترین نیاز، نیاز به امنیت، پس از آن نیاز به تعاملات اجتماعی، سپس نیاز به احساس تعلق به محله و در بالاترین سطح نیاز به مشارکت در اداره محله در نظر گرفته شده است.
.3 محیط و رفتار اجتماعی انسان ها
در جهانی که رشد جمعیت باعث ایجاد فضاهای شلوغ و پرجمعیت شده است ، فشارهای روانی ناشی از تماس های بیش از اندازه بین افراد ، ضرورت گسترش تحقیقات راجع به مفاهیم فضای شخصی ، خلوت ، قلمرو و ازدحام و روابط آنها با محیط مصنوع را دیکته می کند . معماران و طراحان ، با استمداد از شناخت بهتر این مفاهیم زمینه تحقق عملی آنها را در محیط مصنوع فراهم می آورند ، تا شرایط برای یک زندگی اجتماعی موفق مهیا شود. [5]
-1-3 خلوت
از دیدگاه آلتمن خلوت فرایند نظارت بر مرز متغیر خود / دیگری است که در آن فرد یا گروهی گاهی می خواهند از دیگران جدا باشند و گاهی می خواهند با دیگران ارتباط داشته باشند . بنابراین طراحان محیطی باید به خلق محیط هایی بپردازند که نظارت بر تماس با دیگران را به درجات مختلف محیطهایی بپردازند که نظارت بر تماس با دیگران را به درجات مختلف میسر کند . [6] نکته قابل توجه این است که خلوت و تعامل اجتماعی مفاهیمی مرتبط و نزدیک هستند . در واقع تنها با تجارب دست اول که - - زندگی خصوصی - - امکان آن را فراهم می آورد می توان سلامت تن و روان را به دنیای - - زندگی جمعی - - بازگردانید. [7]
-2-3 فضای شخصی
فضا یا حبابی فرضی در پیرامون فرد که ورود دیگران به آن باعث تنش و ناراحتی فرد می شود . فضای شخصی ترکیبی است از فاصله و زاویه قرار گرفتن نسبت به دیگران ، پژوهش ها نشان می دهد رفتار فضای شخصی شامل گوشه گیری و واکنش های دفاعی نسبت به تجاوز یا تماس بیش از حد با بیگانه ها و تمایل به نزدیکی به افراد محبوب است.
-3-3 قلمرو
رفتار قلمروی یکی از ساز و کارهای نظارت بر مرز میان خود و دیگری است که به واسطه خصوصی سازی با علامت گذاری مکان یا شی صورت میگیرد و نشان می دهد آن مکان یا شی از آن فلان فرد یا گروه است . کاربرد خصوصی سازی و مالکیت در نظارت بر تعامل اجتماعی است ، این امر به برآوردن نیازهای فردی و اجتماعی کمک می کند.
-4-3 ازدحام
- - ازدحام - - و - - اضافه جمعیت - - از مسائل اجتماعی امروز است که به انداز بحران انرژی و آلودگی محیط زیست اهمیت دارد . ازدحام وقتی رخ می دهد که نظام نظارت بر خلوت کارایی لازم را نداشته باشد و در نتیجه رابطه اجتماعی بیش از حد مطلوب برقرار شود. [6]
.4 فضای عمومی بستر تعاملات اجتماعی
یکی ازمهمترین ابعاد فضاهای عمومی ایجاد فرصت هایی جهت تعاملات اجتماعی می باشد ، در این تعاملات مردم رابطه قوی تری با محیط و جامعه خود برقرار می کنند و حس تعلق خاطر و هویت جمعی درآنها تقویت می شود و این امر با شکل گیری شبکه های اجتماعی و افزایش حس مشارکت جمعی همراه است . در فضای عمومی امکان ارتباط چهره به چهره ، گفت و گو ، معاشرت های دوستانه ، گردهمایی های مختلف ، شرکت در فعالیت های اجتماعی و حس تعاون ایجاد می شود . انگیزه برای گردهمایی می تواند مختلف باشد از گفت و گوی صمیمی دو نفره گرفته تا مقیاس بزرگتر عمومی شامل رسوم ها ، آیین ها ، نمایش ها ، جشن ها ، رویدادهای ورزشی و ... [2] مردم برای این به فضاهای همگانی می آیند که مردم دیگر را تجربه کنند. [8]
