بخشی از مقاله
چکيده
تالاب ميقان با وسعتي در حدود ١١٠ کيلومتر مربع در حوزه آبخيز کوير ميقان و ناحيه شمال شرقي شهر اراک واقع شده است . متوسط بارش ساليانه حوزه آبخيز کوير ميقان حدود ٢٦١.٦ميلي متر در سال ميباشد که حجم نزولات جوي آن در سطح حوضه با مساحت ٥٤٧٥ کيلومترمربع به ١.٤٣ ميليارد متر مکعب در سال ميرسد.در اين تحقيق با استفاده از داده هاي بارش ، دماي هوا، سمت وسرعت باد و تعداد روزهاي همراه با گرد و غبار ايستگاه اراک و ٣٠ ايستگاه هواشناسي ديگر از انواع اقليم شناسي وبارانسنجي طي دوره آماري ٢٠ ساله اخير، نقش تالاب ميقان بر شکل گيري پديده گردوغبار مورد مطالعه و بررسي قرار گرفته است . به علت کاهش بارندگي و گرم شدن دماي هوا و افزايش تبخير طي دو دهه اخير از سال ١٣٧٠ تا ١٣٩٠ سطح تالاب ميقان بشدت کاهش يافته و در بعضي از سالها بطور کامل خشک شده است .نتايج نشان ميدهد با تغيير جهت جريانات جوي در فصل گرم سال و وزش بادهاي شرقي و شمال شرقي از روي کوير و تالاب ميقان تعداد روزهاي همراه با گرد و غبار در دهه اول از سال ١٣٧١ تا ١٣٨٠ از متوسط ٣ روز به ١٨ روز در دهه دوم از سال ١٣٨١ تا ١٣٩٠ افزايش يافته و همچنين تعداد روزهاي ناسالم از نظر گردو غبار در فصل تابستان در سالهاي اخير به بيش از ٧٥ روز رسيده است .
واژگان کليدي : اراک ، تالاب ميقان ، گرد و غبار
مقدمه
حوزه آبخيز کوير ميقان بخش از حوزه آبخيز مرکزي ايران است . در اين حوضه شهرهاي مهم اراک ، آشتيان ، فراهان ، ساروق و کميجان واقع شده است . بلندترين نقاط حوضه در شمال آن شهرستان آشتيان با ارتفاع بيش از ٢٢٠٠متر و پست ترين نقاط حوضه در ناحيه مرکزي با ارتفاع کمتر از ١٦٠٠ متر تالاب ميقان واقع شده است . سال هايي که بارندگي حوضه بيش از ٣٠٠ ميلي متر در سال و بارشهاي حدي در طي شبانه روز بيش از ٤٠ ميلي متر باشد بخش از نزولات جوي به شکل رواناب وارد تالاب ميگردد. چون ميزان تبخير اين حوضه به بيش از ٢٥٠٠ميلي متر در سال ميرسد لذا سالهاي که بارندگي بشدت کاهش يابد علاوه بر اينکه آبي وارد تالاب نمي گردد بلکه بخش اعظم آن تبخير ميگردد(ذوالفقاري و آخوندي ، ١٣٨٥).
خشک شدن تالاب ميتواند اثرات زيست محيطي نامطلوبي بر ساکنين اطراف تالاب و حتي شهر اراک داشته باشد. در فصل سرد سال تالاب ميتواند به عنوان يک منبع تشکيل مه عمل نمايد که اين پديده نيز در حمل و نقل و تردد مشکلات عديده اي ايجاد مي نمايد.اما عمده اثرات اين حوضه پديده گرد و غبار است که در فصل گرم سال بخش هاي وسيعي از ساکنين اطراف حوضه را تحت تأثير قرار مي دهد(ذوالفقاري و فتاحي ، ١٣٨٩).
عوامل متعددي در شکل گيري و بوجود آمدن پديده گرد و غبار موثرند. اين عوامل شامل ويژگي هاي منطقه ، ترکيب و بافت خاک ، توپوگرافي و جهت جريانات جوي ميباشند. عوامل فرا منطقه اي گرد و غبار را عمدتا از سطوح بالا همراه با جريانات غربي وارد منطقه مينمايد ولي گرد و غبار محلي در اثر جريانات سطح زمين بوجود ميآيد و نمي تواند مساحت طولاني حرکت نمايد، لذا بخش هاي اطراف و ساکنين نزديک حوضه تحت تاثير گرد و غبار قرار مي - گيرند(شفقتي و همکاران ، ١٣٨٩).
البته وقوع خشکسالي هاي اخير به علت کاهش بارندگي و فعاليت انساني به علت بهره برداري بيش از توان اکولوژيکي محيط طي سالهاي اخير و دخل وتصرف در مسير مسيل ها و رودخانه ها نقش مهمي در بهم خوردن توازن اکولوژيکي محيط زيست داشته است .
مواد و روش تحقيق
محدوده مورد مطالعه در اين تحقيق حوزه آبخيز کوير ميقان به مساحت ٥٤٧٥ کيلومتر مربع بوده که تالاب ميقان نيز بخش کوچکي از اين حوضه ميباشد. در اين تحقيق داده هاي بارندگي ، دماي هوا، سمت و سرعت باد، تعداد روزهاي همراه با گرد وغبار با باد و بدون باد ايستگاه اراک و ٣٠ ايستگاه هواشناسي جهت آشکار سازي گرد و غبار محلي از گرد و غبار غير محلي طي دوره آماري ٢٠ ساله اخير از سال ١٣٧١تا ١٣٩٠ و بهرهمندي از نرم افزارهاي متداول مورد بررسي قرار گرفت . با رسم نمودارهاي روند خشکسالي ، نقشه همبارش ، گلباد شهر اراک در فصول مختلف اثرات جريانات جوي و پديده هاي موثر بر شکل گيري وقوع پديده گرد و غبار محلي و غير محلي و همچنين افزايش آن مورد تحليل قرار مي گيرد.
نتايج و يافته هاي تحقيق
نمودار شماره ١ تعداد روزهاي همراه با گرد و غبار محلي و غير محلي و نمودار شماره ٢ تعداد روزهاي همراه با غبار غير محلي را نشان مي دهد. از ١٠٠ مورد پديده گرد و غبار حدود ٦٠ درصد از آنها غير محلي بوده که از سطوح فوقاني به منطقه نفوذ کرده و ٤٠ درصد مابقي محلي بوده که توسط وزش باد در منطقه بوجود آمده است . در نمودار شماره ٣ تعداد روزهاي همراه با گرد و خاک محلي نشان داده شده است که دقيقا منطبق بر سالهاي وقوع خشکسالي مي باشد.
