بخشی از مقاله

ششمين همايش مراکز تحقيق و توسعه صنايع و معادن (٥-٤ تير ١٣٨٦) بررسي تاثيرات جهاني شدن R&D بر توسعه تکنولوژي و نوآوري
چکيده :
افزايش رقابت و انگيزه بقاء بسياري از سازمان ها را بـرآن داشـته کـه فعاليـت هـاي خـود را بـر توليـدات اساسـي و توانمنـديهـاي محـوري متمرکـز کننـد کـه ايـن امـر مـستلزم سـرمايه گـذاري در تحقيقـات و ايجـاد نوآوريهاي تکنولوژيک مي باشد. انجام تحقيقات در سازمان ها با هدف حمايت از نوآوري صورت مي گيـردو فعاليت هاي R&D بايد فرصت هاي کسب وکار جديدي خلق کرده و يـا کـسب وکـار فعلـي سـازمان را متحـول نمايد. همچنين شدت يافتن رقابت موجب افزايش حمايـت کـشورها و سـازمان هـا از فعاليـت هـاي R&D شـده است . پيچيدگي هاي تحقيقات مبتني بر دانش ، تکنولوژي و نوآوري و نيز پويايي کسب وکار و بازار، سـازمان هـا را مجبور کرده تا در حجم ، مقياس ، موقعيت مکاني و جهت گيري فعاليت هايشان تجديدنظر کنند.
امروزه R&D تاثير مستقيمي بر نوآوري، بهره وري، کيفيت ، سطح استاندارد زندگي، سهم بـازار و نيـز ديگر عواملي که در افزايش توان رقابتي سازمان ها موثر هستند، دارد. بـا ظهـور پديـده جهـاني شـدن روش هـاي کسب تکنولوژي نيز تغيير کرده و روش هاي جديدي خلق گرديده که به کشورها و سازمان ها امکان دستيابي بـه تحقيقات در سطوح مختلف را ميدهد.
در اين مقاله سعي شده تا ضمن ارائه تعريفي از جهاني شدن و R&D، به بررسي تاثيرات جهـاني شـدن بر R&D شامل ظهور روش هاي جديد کسب تکنولوژي که منجر به دسترسي به تحقيقـات دانـشي و توسـعه اي ميگردد، بررسي شاخص هاي تاثيرپذير از R&D، لزوم مميزي R&D و نوآوري در سازمان ها، معرفـي برخـي از فاکتورهاي مرتبط با R&D نظير هزينه ، بازار، تکنولوژي، مزيت رقابتي و چالش ها و فرصـت هـاي حاصـل از فرآيند جهاني شدن بر فعاليت هاي R&D در کشورهاي در حال توسعه ، پرداخته شود.
واژگان کليدي : جهاني شدن ، تحقيق و توسعه ، تکنولوژي ، نوآوري


مقدمه
جهاني شدن فرايندي تاريخي و پيچيده ميباشد که متضمن دگرگوني هاي سـاختاري در عرصـه جهـان مـيباشـد. همچنـين دربـر گيرنـده فراينـد بـاز شـدن اقتـصادهاي ملـي بـوده و آزادسـازي رژيـم هـاي تجـارت ، سرمايه گذاري و مبادلات مالي و تکنولوژيکي و گرايش به عمومي شدن اين فرايند در کشورهاي جهان را درپي دارد، يکي از ويژگيهاي مهم فرايند جهاني شدن افزايش سرمايه گذاري مـستقيم خـارجي توسـط شـرکت هـاي فرامليتي ميباشد. به دنبال توسعه ارتباطات و شبکه هاي اطلاع رساني ، R&D وضعيتي جهاني به خود گرفته است .
همچنين پيشرفت هاي علمي و مهندسي نيز جهاني شدن R&D را عملي کرده که اين امر موجبات همکاري هاي صنعتي بين پژوهشگران جوامع مختلف که به لحاظ فاصله جغرافيايي از يکديگر دور هستند، را امکان پذير نموده است . از آنجا که دستيابي به تکنولوژي نوين در کشورهاي در حـال توسـعه متـضمن سـرمايه گـذاري گـسترده و ايجاد توسعه و مهارت در امر R&D ميباشد، لذا اينگونه کشورها سعي مي نمايند که با اتکا بـه سـرمايه گـذاري خارجي به تکنولوژيهاي برتر که داراي تحقيقات دانشي و توسعه اي مي باشد، دست يابند و با ايجاد نوآوري بـه توسعه آن بپردازند. لذا جهاني شدن R&D ميتواند به عنوان يک فرصت براي کشورهاي در حال توسعه جهت توسعه تکنولوژي و نوآوريهاي آنها باشد، هرچند که در اين رهگذر چالش هايي وجود خواهـد داشـت ، امـا بـا مديريت صحيح و هدايت شده ميتوان از شدت ريسک آنها کاست .
تعاريف و ارتباط جهاني شدن و R&D
جهاني شدن متضمن ادغام بازارهاي ملي، گسترش و تعميق وابـستگيهـاي متقابـل توليـد و تجـارت در سطح بين المللي، با نقش روزافزون و سازوکارهاي فراملي در تخصيص منابع در بازارهـاي کـالا و عوامـل توليـد ميباشد و R&D نيز بر طبق تعريف يونسکو به عنوان فرايندي پويا و بهم پيوسـته از تحقيقـات پايـه ، کـاربردي و توسعه اي که نتايج علمي هر مرحله به صورت ذخيره اي از دانش در طول زمـان گـردآوري مـي شـود، مـي باشـد.
فعاليتهاي R&D به دليل ويژگي هاي خاص اين نوع فعاليت ها، از ماهيتي خاص و گاهي متمايز برخوردار اسـت ، زيرا معمولاً R&D در ارتباط با فعاليت هاي کليدي و شايستگي هاي اصلي سازمان هاي يک کشور است . [٣٠]
به دنبال پايان جنگ سردو از بين رفـتن روش هـاي سـنتي کنتـرل صـادرات تکنولـوژي، توافقـات در زمينـه هـاي تجارت آزاد، حفاظت هرچه بيشتر از حقوق اموال فردي، برداشتن بسياري از موانع که باعث ميگرديـد بـسياري از مؤسسات و شرکت ها نتوانند به خاطر بعضي از موانع و ضوابط دست و پاگير پژوهش هاي خود را از منطقه يـا کشوري به کشور ديگر منتقل نمايند. معني R&D جهاني رقابت در کسب وکار و رشـد تحقيقـات اسـت . نتـايج جهاني شدن R&D نشان دهنده هدايت و سوق دادن رقابت در کسب وکار کشورها مي باشد. [١٠]
فرايند جهاني شدن تأثير زيادي بر همکاريها به ويژه همکاري هاي R&D داشـته اسـت . جهـاني شـدن موجب نياز شرکت ها و کشورها به همکاري با هم در جهت دستيابي به فرصت هاي تـازه جهـت بـاقي مانـدن در بازار رقابت و نيز کنترل موقعيت ها شده است . اين گونه همکـاري هـا هـم بـه دليـل هزينـه اي و هـم دلايـل دانـشي صورت ميگيرد. توسعه تکنولوژي موتور جهاني شـدن اقتـصاد در جهـان بـه حـساب مـي آيـد. از يکـسو اثـرات خارجي تکنولوژي مهمترين عامل در شکل گيري ساختار تجارت و فرايند تخصيص در سطح بين المللـي قلمـداد ميشودو از سوي ديگر به شکاف تکنولوژي ميان کشورهاي توسـعه يافتـه و در حـال توسـعه کـه منبـع تجـارت جهاني هستند، منجر ميشود.
روند تحولات جهاني شدن R&D
برخي از تحولات مهم جهاني شدن که مي توان بدان اشاره نمود عبارتند از :
. سرمايه گذاري و مخارج R&D توسط شرکت هاي فرامليتي در خارج از کـشور خودشـان بـه سـرعت در حال گسترش است .
. همکاري هاي فني به وسيله شرکت ها و دانشگاه هاي جهان به صورت فزاينـده اي در R&D مـورد اسـتفاده قرار ميگيرد.
. تأسيس واحدهاي R&D توسط شرکت هاي فرامليتي در نقاط مختلف جهان رو به گسترش است .
. شرکت ها مايل به برپاکردن مراکز R&D خـود در محـل هـايي هـستند کـه بيـشتر داراي پژوهـشگران بـا استعداد است .
. به کارگيري پژوهشگران جديد در همه نقاط جهان توسط شرکت هاي فرامليتي بر اساس توانايي هاي آنهـا و نه براساس مليت آنها روز به روز بيشترمي شود.
. گسترش R&D در مکان هايي که ارتباط ميان تحقيقات دانشگاهي و R&D خيلي به مليت وابسته نباشد.
. گسترش همکاري بين مراکز R&D شرکت ها براي توسعه محصول مشترک بـر اسـاس دو عامـل اصـلي همکاري، کاهش زماني توسعه محصول و کاهش هزينه هاست .
. شرکت ها به R&D به عنوان يک مزيت رقابتي در بازار تکنولوژي هاي برتر تکيه دارند زيرا بخش اعظـم
R&D مهارت هاي فني است و مهارت هاي فني نقش بزرگـي در تـضمين موفقيـت در بازارهـاي بـزرگ کسب وکار دارند.
تفاوت و ارتباط ميان R و D
به طور کلي تحقيقات را مي توان به دودسته فعاليت تفکيک کرد: تحقيق (R) و توسعه (D).
در R افزايش تخصصي شدن دانش به اين معناست که در سراسر جهان گرايش هـايي بـراي خلـق مراکـز پيـشرو براي دانش وجود دارد. بنابراين به منظور دسترسي به دانش خاص و به خدمت گيري آسان تـر اسـتعدادهاي فنـي ، تمرکززدايي صورت ميگيرد.در D به منظور افزايش نزديکي به مشتريان کليدي، کسب سـريع تـر دانـش بـازار، نزديک بودن مؤسسات دولتي که بازار را تنظيم ميکنند و در نهايت گسترش بـازار جديـد، تمرکززدايـي انجـام ميگيرد. توسعه اساساً کاري پرهزينه است و به عرضه ايده جديد به بازار مرتبط مي گردد.
به عبارت ديگر در حالي که تحقيقات تحت تأثير فرايند بين المللي شدن منابع علمي و فنـي قـرار دارنـد، توسعه بيشتر تأثيرپذير از فرايند بين المللي شدن بازار و نيـاز بـه بهـره بـرداري از نـوآوري هـا در تعـداد بيـشتري از بازارهاست . بنابراين ، معيار مکان يابي يک مرکز تحقيقات در خارج قابليت دسترسـي بـه دانـشمندان بـا اسـتعداد، زيرساخت هاي حمايتي دانشگاه مي باشد اما با معيار مکان يابي توسـعه زيرسـاخت هـاي حمـايتي، عوامـل دولتـي، نزديکي به مکان توليد و بازارهاي بزرگ است . از طرفي واحدهاي R تمايل به کسب آزادي عمـل در مـديريت محلي دارند، اما واحدهاي D به شدت از مرکز هماهنگ مي شوند. اهميت فزاينده زمـان بـه عنـوان پايـه اي بـراي رقابت ، عاملي است که تفاوت هاي بين R و D را تشديد مي کند. فعاليت هاي R مي توانند زمان را فشرده سازند، زيرا تحقيقات مبتني بر خلاقيت ، خلق ايده هستند و نمـي تواننـد بـا هـدف کـاهش زمـان مـديريت شـوند. در D، انتخاب يک سازماندهي مناسب ميتواند به افزايش بهره وري، افزايش کارايي و صرفه جويي زمان منجـر گـردد.
بنابراين بيشتر بنگاه ها به سازماندهي فرايند توسعه توجه و تغييراتي در آن ايجادمي کنند. از سوي ديگر هـدف Rاثربخشي است اما هدف D، آوردن محصول جديد به بازار به شکل کارآمد و به موقع است . عامل کليـدي در Rخلاقيت است که به نوبه خود به منابع انساني در دسترس بستگي دارد. بنابراين مزيت شرکت در تحقيقات نـسبت به رقبا بر اساس دانش علمي و فني افراد است . اما عامل کليدي در D سازماندهي است . يـک سـازماندهي بهتـر، مزيت هاي زماني و هزينه اي را فراهم مي سازد.در R از دانشمنداني که متخصصان يک زمينه خاص علمي هستند استفاده ميشود امادر D بيشتر از افرادي که داراي مهارت هاي عمومي هستند استفاده مي گـردد. در D، توانـايي دسترسي به منابع دانش بازار (شامل استفاده کنندگان بيشتر و مشتريان کليـدي ) کـه نطفـه نـوآوري و ايـده سـازي محصولات جديد را شکل ميدهد و مسائل فني را ارتقاء مي دهد، اهميت فوق العاده اي دارد.
تفکيک R و D باعث مي شودکه يک پروژه مصوب از يک سازمان به سـازمان ديگـر منتقـل گـردد و بنابراين به دليل تغيير مدير پروژه ، تصويب آن با شفافيت صورت مي پذيرد. جهاني شدن بازارها از يکسو و جهاني شدن علم و تکنولوژي از سوي ديگر، شرکت ها را ناچار به جايابي مجدد فعاليت هايشان مي کند. هرچند که ايـن نيروهاي محرکه در مورد تحقيقات و توسعه شکل هاي متفاوتي به خـود مـي گيرنـد. R و D ضـمن اينکـه مکمـل يکديگرند در صورتي که با سياست گذاري مناسب و هماهنگ کننده همراه باشند، زمينه دستيابي تکنولوژي هـاي جديد و نوآوري و نيز دستيابي به بازارهاي بهترو توليد بهتر را فراهم مي آورند. در نتيجه مي توان گفت کـه پويـا کردن صنايع و اقتصاد کشورها در گرو R&D مي باشد. برخي از محرک هاي اصلي جداسازي R و D عبارتنـد از: سازگاري با رويکردهاي جديد در فعاليت هاي تحقيقاتي، دستيابي به منابع خارجي تکنولوژي، اهميت فزاينده زمان به عنوان يک عامل رقابتي و جهاني سازي علم ، تکنولوژي و بازارها. [٢٥]
جهاني شدن R&D و توسعه تکنولوژي و نوآوري
با توجه به جهاني شدن بازارها و تحولات رقابتي، تقاضا براي تکنولوژيهاي جديد و نوآوري ها هـم از سوي کسب وکارهاي کوچک و متوسط و هم از سوي صنايع بزرگ رو به افـزايش اسـت و حتـي شـرکت هـاي بزرگ هم که قادر به بقاي خود در بازارهاي رقابتي براي ساليان سال هستند و سهم بازار مطمئن و مشخـصي نيـز دارند، دريافته اند که رقابت در دنياي کسب وکار پرشتاب امروز به طور فزاينده اي مشکل گرديده است و به منظور بقاء و کاميابي بايد فعاليت هاي توسعه تکنولوژي را زيرنظر داشت و به تغييرات مرتبط با کسب وکار خود واکنش سريع نشان دادو به طور مرتب بهبودو نوآوري در توليد محصولات و فرايندها به وجود آورد که اين امر مـستلزم سرمايه گذاري و توجه ويژه به R&D و عوامل تاثيرگذار بر آن مـي باشـد. [٢٦] نوازشـريف در تعريـف R&D
ميگويد: بزرگ ترين منبع يگانه نوآوري R&D است و توانايي حرکت همگام بـا ديگـران و سـبقت گـرفتن از آنها بستگي به مهارت هاي نوآوري دارد. [٣١] نياز به منابع چندگانه دانش مورد نياز بـراي نـوآوري، از مهمتـرين محرکهاي اصلي جهاني شدن R&D است .دانش مربوط به فرايند نوآوري تکنولوژيکي که هم به تکنولـوژي و هم به بازار برميگردد، عمدتاً رشد اقتـصادي پايـدار تحـولات دانـش و تکنولـوژي و سـرمايه انـساني را نـشان ميدهد. فعاليت هاي R&D از منابع اصلي و عمده ايجاد تحولات دانش و تکنولوژي ميباشد.در اقتصاد دانـش بنيان فاصله دانش تا تکنولوژي به حداقل ممکن ميرسد، از اين رو R&D از مقولات مهـم اقتـصاد دانـش بنيـان تلقي ميشود که بخشي از عوامل تحول تکنولوژي را توضيح مي دهد. اکثر شرکت هايي کـه بـه دنبـال رقابـت در سطح جهاني هستند، حمايت از فعاليت هاي R&D را افزايش داده اند، تحقيقات ، پيشرفتي سلسله مراتبي دارد که مسيري را از تحقيقات بنيادي، کاربردي، توسعه اي و نهايتاً توسعه تکنولوژي را طي مي کند. [١٩]
عصر حاضر، عصر دانش و تکنولوژي است ، لذا سازمان هايي موفق خواهند بود که با استفاده از R&D
در زمينه هاي فني، اقتصادي و با شناخت شرايط موجود، درصدد تـدوين اسـتراتژي توسـعه برآمـده و همـواره بـا انجام معاملات اقتصادي و پيش بيني بحران هاي احتمـالي، بهتـرين مـسير حرکـت را برگزيـده ، تـا کمتـرين خطـر متوجه آنان باشد. شرکت ها براي رقابت در بازار و افزايش سهم خودبايد براي عرضه محصولات و يـا خـدمات جديد بر ارتقاء روحيه خلاقيت و افزايش نوآوري تأکيد نمايند و با دستيابي به برتري تکنولوژي در محصولات ، فرايندها، خدمات و بازاريابي در جهت توسعه و گسترش آنهـا بکوشـند، کـه ايـن امـر جـز بـا سـرمايه گـذاري و حمايت از واحدهاي R&D تحقق نخواهد يافت . فعاليت هاي R&D به شناسايي مسيرهاي جديد پيشرفت تکنولوژيکي، کشف يافته هاي تکنولـوژيکي و در نهايت فراهم سازي يک نقشه مسير براي تدوين استراتژي تکنولوژي کمک مي کنـد. نـوآوري در تکنولـوژي توليد يا فرايند سبب بهبود فراوان در کيفيت و کاهش قيمت ميشود. اين امر سبب مي شود که چرخه هاي تغييرو حرکت به سمت حداکثر ارزش ، دائماً کوتاه ترمي شود. [٢٥]
فرايند جهاني شدن و تغييرات سريع و عدم اطمينان محيط و همچنين تقاضاهاي روزافزون بازار و رقابت باعث توسعه مستمر توانمنديهاي واحد R&D از طريق افزايش خلاقيت و ايجاد نوآوري شده است .در عـصر جهاني شدن آنچه بيشتر از ساير بخش هاي سازمانيدچار تغييرات ميشود، واحدهاي R&D ميباشند و اين امر از آنجا ناشي ميشود که واحدهاي R&D به عنوان قلب تپنده شـرکت هـا و کـشورها، باعـث ترغيـب و تـشويق خلاقيــت و نــوآوري و توســعه تکنولــوژي مــي شــوند. همکــاري در زمينــه R&D بــه عنــوان يــک ابــزار بــراي سياست گذاري در جهت ترغيب و تشويق نوآوري مي باشد. [١١] يک شرکت مي تواند با کم کردن فاصـله ميـان اختراع تا بازار در چرخه نوآوري، به سود قابل توجهي دست يابد. به بيان بهتر نوآوري شديداًً بـه R&D وابـسته است و تجاريسازي R&D نيز شديداً به چرخه نوآوري وابسته است . [٥]
لزوم مميزي R&D و نوآوري
کليه توانمندي هاي تکنولوژيک صنايع در چهار سطح مجزا تقسيم بندي مي گردد که در هرم ذيل نـشان داده شده است . توانمندي هاي صنايع کشورهاي توسعه يافته بيشتر در نيمـه بـالايي هـرم متمرکـز شـده اسـت امـا توانمنديهاي صنايع کشورهاي در حال توسعه اکثراً در نيمه پاييني متمرکز شده است ، لذا در اين کشورها صنايع ميبايست با روي آوردن به نوآوري و با ايجاد جهش هايي خود را به نيمه بالايي برسانند. در اين راسـتا توجـه بـه کسب توانمنديهاي طراحي و مهندسي و R&D در توسعه تکنولوژي و نوآوري آنها مؤثر خواهد بود که براي اين الزام ميبايست سياست هاي مناسب طراحي و اجرا گردد. انجام مميزي R&D و نوآوري و تکرار دوره اي و منظم آن کمک شاياني به طراحي مناسب اين سياست ها خواهد نمود. [٢١]

معمولاً مميزيها از طريق مقايسه با رقبا انجام مي گيردو تاکيـد مـي گـردد کـه در مميـزي قابليـت هـاي کارکردي و تکنولوژيکي و نوآوري بايد مورد توجه قرار گيرند. هدف از مميزي ايجاد مبنـايي جهـت تـدوين و اجراي استراتژي نوآوري و R&D مي باشد.
شاخص هاي جهاني شدن R&D
برخي از مهمترين شاخص هاي جهاني شدن R&D عبارتند از :
. شاخص هزينه : تغييرات محيط تجاري از سال ١٩٩٠ بـه بعـد رونـد جهـاني شـدن را افـزايش داده اسـت و رقابت بيشتر شرکت ها جهت بقا باعث افزايش مخارج R&D آنها گرديده است . R&D بسيار پرخرج و نيازمند سرمايه گذاري زياد در تجهيزات ، نيروي انـساني متخـصص و بـا مهـارت هـاي بـالا مـي باشـد. بـين سال هاي ١٩٩٣ و ٢٠٠٢ برآورد مخارج R&D خارجي افـزايش جهـاني از ٣٠ بيليـون دلار بـه ٦٧ بيليـون دلار را نشان ميدهد. [١] روند جهاني شدن R&D طي ١٥سال گذشته افزايش معنـاداري در کـشورهاي OECD داشته است . رشد مخارج R&D از اوايل دهه ١٩٨٠ به دو دليل اتفاق افتاد: اول رشد بين المللي شدن فعاليت هاي R&D در شرکت هاي فرامليتي با افزايش تعدادآزمايشگاه هـاي R&D در کـشورهاي ديگر، دوم توسعه شبکه هاي بين المللي و موافقت نامه هاي همکاري و پيوستگي بين دولت ها، بين شرکت ها و دولت و يا بين شرکت هاي کشورهاي مختلف . [١٢] . شاخص رقابت : نياز به تعقيب فعاليت هاي شرکت هاي رقيب ، براي شرکت ها يک استراتژي جهـاني شـده است . شرکت ها مي توانند با داشتن مراکـز R&D از منـافع بازارهـاي بـالقوه بـه وسـيله بررسـي اطلاعـات نيازمنديهاي مشتريان و توانايي هاي رقبا و فعاليت هاي آنها، بهره مند گردند.
. شاخص بازار: مصرف کنندگان در کشورهاي گوناگون ، تقاضاها و سـليقه هـاي مختلفـي دارنـد. توجـه بـه سلايق محلي مشتريان در محصولات جهاني از مهمترين عوامل رقابت بين کشورها و شرکت ها در بازارها ميباشد، که اين امر مستلزم داشتن مراکز R&D در نقاط مختلف جهان و در نزديکـي بازارهـاي بـزرگ ميباشد.
. شاخص هاي دولتي: قواعد بازي دولت ها و وضع قوانين و مقررات مناسب از مهمترين عوامل ضـروري در تأسيس مراکز R&D در کشورهاي ديگر است . ايجاد R&D محلي در ديگر کشورها، قدرت چانه زني معاملات و دادوستدها را براي شرکت ها به وسيله دولت هاي محلي بهبود خواهد داد.
. شاخص تکنولوژي: جديد و ارزان بودن تکنولـوژيهـاي ارتبـاطي ماننـد اينترنـت ، خطـوط فيبـر نـوري و ارتباطات ماهواره اي، اکنون به شرکت ها اجازه انتقالات سريع اطلاعات و بـه اشـتراک گذاشـتن آنهـادر سريع ترين زمان ممکن را مي دهد. اين انقلاب ارتباطات ، مهمترين تقويت و تواناسازي جهت جهاني شدن R&D ميباشد. ارتباطات از راه دور شرکت هـا را قـادر مـي سـازد تـا شـبکه جهـاني R&D را برقـرار و مديريت نمايند. [٨]
. شاخص پژوهشگران : آمار نشان دهنده افزايش تعداد پژوهشگران R&D در کشورها بـه تناسـب جمعيـت کشورها ميباشد. [٢٢]
آمار و ارقام بودجه هاي اختصاص يافته به R&D در کشورهاي گونـاگون نـشان مـيدهـد کـه ميـان توسـعه يافتگي و ميزان بودجه اي که براي R&D اختصاص مييابد و نيز ميان نسبت پژوهشگران به کـل جمعيـت يـک کشور همبستگي مثبت وجود دارد. جدول شماره ١ نشان دهنده اطلاعاتي در اين خصوص مي باشد. [٢٢]

استفاده از R&D در صنايع نشان دهنده آن است که تا چه اندازه صنايع کشورها پيشرفته هستند. صـنايع با توجه به سطح تکنولوژي و شدت R&D به ٤ دسته بر اساس جدول شماره ٢ تقسيم مـي شـود. شـدت R&D نمايانگر نسبت هزينه R&D به توليد ناخالص داخلي است .

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید