بخشی از مقاله
چکيده
امروزه با توجه به افزايش نوع خطرات و عوامل زيان اور موجود در محيط کار و پيچيدگي انواع کار و شرايط محيطي آن ، استفاده از روشهاي فني و مهندسي به تنهايي براي پيشگيري و مقابله با شرايط نا ايمن کافي نبوده و لازم است که تدابيري براي تکميل راهکارهاي مورد استفاده انديشيده شود. در همين راستا ارتقاي فرهنگ ايمني ، بهداشت و محيط زيست (HSE) به عنوان يک رويکرد ويژه روز به روز بيشتر مورد توجه قرار گرفته است . در اين بررسي جامعه مورد نظر جهت انجام پژوهش با استفاده از پرسشنامه HSE استاندارد شد و شاخص هاي تحليلي حوادث محاسبه گرديد. شيوه انتخاب افراد کاملا تصادفي بود و مشخصات دموگرافيکي کارکنان نيز از طريق پرسشنامه اي جداگانه جمع آوري شد.
تجزيه و تحليل اطلاعات جمع آوري شده با استفاده از نرم افزار آماري spss و آزمون هاي مربوطه انجام گرديد. نتايج مطالعه بيانگر اين مسئله است که بين نمره فرهنگ HSE با ميزان آموزش هاي دريافتي ، نوع شغل افراد و سابقه کار ارتباط معني داري وجود دارد. اما سطح تحصيلات در اين زمينه فاقد تاثير معني دار مي باشد. همچنين از نتايج تحقيق انجام شده چنين بر مي آيد که اگر چه عوامل متعددي مي توانند در شکل دهي يک فرهنگ ايمني مثبت موثر باشند ولي مديريت کليدي ترين عنصر در مقوله فرهنگ ايمني به حساب مي آيد و يک سازمان نيز بايد قبل از ايجاد تغيير ، فرهنگ حاکم خويش را ارزيابي نمايد. بدون بررسي باورها، هنجارها و تصوراتي که رفتار افراد را شکل مي دهند حتي بهترين تلاش هاي برنامه ريزي شده نيز به درستي هدايت نخواهند شد. ارزيابي فرهنگ HSE نه تنها تصويري لحظه اي از فرهنگ سازمان را ارائه مي دهد بلکه چرخه اي از بررسي خطا و اصلاح را پديد مي آورد.
کليد واژه : فرهنگ ، مديريت ، حادثه ، کنترل ، بهداشت ، ايمني ، محيط زيست
مقدمه
تحقيقات و بررسي هاي انجام شده بر حوادث بزرگي مانند پايپر آلفا و چرنوبيل ، نشان داد عليرغم بکارگيري کليه فاکتورهاي مهندسي و حفاظت هاي شديد، پتانسيل بروز حوادث بزرگ در صنايع با ريسک بالا همچنان وجود دارد. نکته قابل توجه اين است که اين اشتباهات صرفا بصورت خطاي يک فرد رخ نمي هد بلکه در قالب يک فرهنگ رفتاري ناقص شکل مي گيرد. اگر چه عوامل متعددي مي توانند در شکل دهي يک فرهنگ صحيح ايمني موثر باشند ولي از نتايج تحقيقات انجام شده چنين بر مي آيد که "مديريت "، کليدي ترين عنصر در مقوله فرهنگ ايمني به حساب مي آيد. لذا مطالعات گسترده اي در زمينه شناسايي فرهنگ ايمني و تقويت آن در صنايع پر خطر به انجام رسيده است . ابزار هاي متفاوتي در جهت ارزيابي فضاي ايمني سازمان ها طراحي شده است . اولين بار در سال ١٩٨٧ در گزارش آژانس هسته اي OECD درباره فاجعه چرنوبيل عبارت فرهنگ ايمني بکار رفت و پس از آن تعاريف گوناگوني از فرهنگ ايمني بوجود آمد. فرهنگ ايمني مجموعه اي از باورها، معيارها، طرز تلقي ها، نقش ها و اقدامات فني و اجتماعي است که مرتبط با به حداقل رساندن تماس کارکنان ، مديران و مشتريان و ساير افراد با شرايط خطرناک و آسيب زا باشد. همچنين واحد اصلي فرهنگ که فرض مي شود فرهنگ ايمني در آن واقع است فرهنگ سازمان ناميده مي شود. به عبارت ديگر فرهنگ ايمني حاصل يک مفهوم بزرگتر يعني فرهنگ سازماني است . امروزه تمايل زيادي براي ايجاد و توسعه فرهنگ ايمني مناسب در صنايع وجود دارد. اما به نظر مي رسد تا رسيدن به شرايط ايده آل فاصله زيادي وجود داشته باشد و هنوز در بسياري از موارد توليد بيشتر بر ايمني ترجيح داده مي شود. يکي از روش هاي قطعي در کاهش حوادث ، ارتقاء فرهنگ ايمني است . بنابر مطالعات انجام گرفته مي توان چنين نتيجه گرفت که سطح فرهنگ ايمني بالا مي تواند منجر به کاهش ميزان حوادث در سازمان گردد ولي عکس آن صادق نيست يعني کاهش سطوح حوادث در يک سازمان لزوما به معني سطح فرهنگ ايمني بالا نيست . بررسي انجام يافته پيرامون چگونگي وقوع حادثه در صنايع مختلف نشان داده است که پس از وقوع حوادث علاوه بر تاثيرات آني ان بر روي تجهيزات و نيروي انساني در برخي موارد تاثير سوء دراز مدت نيز بر سلامت انسان و محيط زيست برجاي مي گذارد که شايد تا سالها قابل تشخيص نباشد. به دنبال اين تفکر با تمرکز بر شناخت عامل بالقوه آسيب رسان به عنوان نقطه آغاز و بررسي آن در سه بخش بهداشت ، ايمني و محيط زيست (HSE: Health, Safety, Environment) و محور قرار دادن انسان به عنوان کليد پيشرفت و تعالي سازمان ، نظامي برقرار گرديده که گردانندگان آن بايستي برنامه ريزي ، سازمان دهي ، نظارت و کنترل همزمان سه بخش را عهده ار باشند. در واقع فرهنگ HSE
بيانگر رفتارهاي روي داده بر مبناي رعايت بهداشت ، ايمني و محيط زيست سالم مي باشد.در شکل ١ و ٢ سير تکامل شيوه هاي کلي کاهش حوادث و افزايش موفقيت ايمني ، بهداشت و محيط زيست در طول زمان و نردبان فرهنگ HSE نشان داده شده است . هدف از اين مطالعه بررسي وضعيت فرهنگ ايمني در يک شرکت نفت و گاز به عنوان يک جامعه آماري کوچک مي باشد.
شکل ١ : روند تکامل شيوه هاي کاهش حوادث
