بخشی از مقاله
بررسی آلودگی ارسنیک در آب زیرزمینی شهر سیرجان و حومه
چکیده:
هدف از انجام این تحقیق بررسی غلظت آرسنیک در آب زیرزمینی شهر سیرجان و حومه آن و پیدا کردن منابع احتمالی آلودگی می باشد. به این منظور نمونه برداری از 20 چاه بهره برداری انجام شد.پس از تجزیه نمونه ها و رسم نقشه هم غلظت به تفسیر وضعیت پراکندگی غلظت ها و بررسی منابع احتمالی آلودگی پرداخته شد. نتایج حاکی از غلظت بالای آرسنیک در اکثر نقاط منطقه مورد مطالعه می باشد. به نظر می رسد قرارگیری سیرجان در زون آتشفشانی دهج- ساردوئیه، تمرکز سنگ های آتشفشانی حاوی سولفید در بخش شمال شرقی منطقه و جهت آب زیرزمینی شمال شرقی-جنوب غربی باعث شده تا میزان ارسنیک در آب زیرزمینی به طور طبیعی بالا باشد. pH بالای آب زیرزمینی نیز به این افزایش غلظت کمک نموده است. غلظت ارسنیک در آب آشامیدنی شهر سیرجان بیش از حد مجاز آب آشامیدنی است که استفاده از این آب در طولانی مدت ممکن است سبب شیوع بیماری هایی مانند سرطان در منطقه گردد.
واژه های کلیدی: ارسنیک، سیرجان، آب زیرزمینی، آلودگی
-1 مقدمه
منابع آب زیرزمینی بزرگترین ذخایر قابل دسترسی آب شیرین در زمین هستند. به علاوه این آب ها اغلب بهترین و در برخی موارد تنها راه حل مشکل تامین آب شرب و کشاورزی جهان سوم می باشند. آب زیرزمینی از آنجا که بهترین کیفیت را دارد و در معرض نوسانات فصلی کمتری است، اغلب بهترین امکان انتخابی برای آبرسانی به شمار می آید.
در حال حاضر از مهمترین مسائل مربوط به آب این است که آلودگی به اکثر ذخایر آب قابل دسترسی انسان مانند دریاچه ها، نهر ها و آبخوان های نزدیک مراکز تمرکز جمعیت سرایت کرده است. علاوه بر هزینه های سنگین اکتشاف و استخراج ذخایر آب زیرزمینی، حفاظت از آن در برابر آلودگی های طبیعی و مصنوعی از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.[3]
آب به عنوان یکی از راه های مهم انتقال آرسنیک در محیط مطرح است. آلودگی آب زیرزمینی به آرسنیک و از آن طریق به زنجیره غذایی و تأثیر آن روی محیط زیست یکی از مسائل مهم جهانی است .[8] گرچه آرسنیک دارای اشکال معدنی و آلی است؛ ترکیبات آرسنیک معدنی سه ظرفیتی بیشترین مسمومیت ها را نشان می دهد .[10] آلودگی منابع آب به آرسنیک در بسیاری ازکشورهای جهان از جمله آرژانتین، بنگلادش، هند، مکزیک، تایلند و تایوان گزارش گردیده است. در ایران آلودگی به آرسنیک در استان های خراسان و کردستان گزارش شده است.
-2 روش انجام کار موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
شهرستان سیرجان در غرب کرمان دارای موقعیت دشتی است که بین کوه های مرکزی و پیشکوه های شرقی زاگرس قرار گرفته است94 درصد این شهرستان دشتی و بقیه را ارتفاعات تشکیل می دهد. دشت سیرجان بخشی از حوضه آبریز ابرقو - سیرجان بوده که خود حوضه ابرقو –سیرجان جزء فلات مرکزی ایران می باشد. این دشت از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد یافته است و به موازات رشته کوه هایی قرار گرفته که جهت آن ها نیز کم وبیش به سوی شمال غربی- جنوب شرقی است. از نظر جغرافیایی محدوده مورد مطالعه بین 55 درجه و44 دقیقه تا 55 درجه و 87 طول شرقی و 29درجه و دقیقه 35 تا 29درجه و 58 دقیقه عرض شمالی قرار دارد. آب و هوای منطقه سیرجان از نوع نیمه بیابانی و خشک استزمستان. های نسبتاً سرد و تابستان های گرم ومیزان بارندگی کم از خصوصیات این ناحیه است. موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه در شکل 1 مشخص گردیده است.
شکل -1 موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
نمونه برداری و تجزیه نمونه ها
در این بررسی نمونه برداری از چاه آب شرب و کشاورزی در منطقه شهر و روستاهای اطراف شهر انجام شد تا کیفیت آب جهت آشامیدن و منابع آلودگی احتمالی آن مشخص گردد. نمونه برداری طی دو روز از 20 حلقه چاه صورت گرفت. ظروف نمونه برداری از جنس پلی اتیلن 1 لیتری بود که قبل از نمونه برداری اسیدشویی شده و با آب مقطر نیز شسته شدند؛ در موقع نمونه برداری نیز سه بار با آب مورد استفاده جهت نمونه گیری، شستشو صورت گرفت. پس از برداشت نمونه، مقداری اسید نیتریک (HNO3)خالص به آنها اضافه، و pH نمونه ها به زیر 2 رسانده شد تا از رسوب احتمالی کاتیون ها و رشد میکروارگانیسم ها جلوگیری شود و همچنین جذب سطحی توسط دیواره های ظرف به حداقل برسد. نمونه ها تا رسیدن به آزمایشگاه در مکانی خنک و دور از نور قرار گرفتند.
در محل نمونه برداری دما و pH نمونه ها همچنین موقعیت جغرافیایی محل نمونه برداری با GPS اندازه گیری و ثبت گردید. سپس نمونه های مربوط به فلزات سنگین جهت آنالیز به آزمایشگاه مرکز بین المللی علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی ماهان فرستاده شدند و با و روش جذب اتمی (Atomic Absorbtion Spectrometry) تجزیه گردیدند. نتایج نمونه ها با استفاده از نرم افزار Arc GIS به صورت نقشه هم غلظت ارائه شده اند. نتایج آنتالیز نمونه ها در جدول 1 آورده شده اند.
جدول-1 نتایج آنالیز نمونه های آب
نتایج و بحث
از لحاظ زمین شناسی، آرسنیک در واسطه هایی نظیر سنگ به صورت سولفید یافت می شود مانند ارپیمت((As2S3 یا سولفید آرسنیک رآلگار ( (As2 S2که به شکل پیریت آرسنیک یا سولفید های مخلوط (AsFeS) وجود دارد. همچنین ممکن است مقادیر قابل توجهی از آرسنیک به صورت ترکیب در کانه های حاوی طلا، نقره، مس، سرب، روی و کبالت یافت می شود.[10]
سیرجان در زون آتشفشانی دهج ساردوئیه واقع شده که بخشی از زون سهند بزمان است. در ارتفاعات اطراف سیرجان سنگ های آتشفشانی از جنس آندزیت، بازالت، گدازه های بازالتی، سنگ های ریولیتی، توف برش های داسیتی و ... یافت می شوند
