بخشی از مقاله
چکیده
در حال حاضر در شهر تهران روزانه نزدیک به سه میلیون سفر به وسیله شبکه حمل و نقل ریلی داخل شهری - مترو - انجام می شود که با اتمام احداث تمامی خطوط 8 گانه، این میزان سفر به بالای پنج میلیون خواهد رسید. محیط مترو با حجم زیاد مسافرانی که در مسیرهای عبوری به شدت متراکم ، سکوهای محدود و پله های شلوغ، پله برقی ها، آسانسورها، مسیرهای شیب دار، تونل هایی با زوایای تند، ایستگاههای تبادلی و تقاطعی دارد و همچنین مواردی نظیر آلودگی هوا و احتمال وقوع حوادث در قطار فرصت های متعددی را برای رخ دادن وقایع نامطلوب فراهم می کند .
از این رو اهمیت سفری ایمن و سهل نیازمند مطالعه، بررسی، تحلیل شرایط و منابع مخاطره آمیز و طراحی اقدامات مناسب جهت کاهش ریسک های موجود و همچنین مدیریت مناسب این روند می باشد. هدف ما در این پژوهش، بررسی ریسک - مربوط به استاندارد - 45001 موجود در تمامی حوزه های شرکت بهرهبرداری مترو تهران است که بیشترین دامنه کاری را جهت خدمت رسانی شامل میشود و ارائه راهکار مناسب جهت ارزیابی و پیش بینی ریسک در سازمان می باشد.
برای تحقق بخشیدن و رسیدن به شرایط مطلوب تلاش خواهیم کرد تحلیل کاربردی به منظور گسترش مهارت در مواجهه با ریسک های شناسایی شده توسط کارشناسان خبره از روش FMEA و بررسی ریسک هایی که شناسایی نشده و منجر به حادثه و یا شبه حادثه شده را با تکنیک های داده کاوی نظیر آنالیز خوشه بندی، درخت تصمیم کار ببریم. از این رو با استفاده از قواعد انجمنی الگوهای متناسب در ارزیابی ریسک را تحلیل خواهیم پرداخت و در نهایت با استفاده از نرم افزار Rapid Miner ارتباطات بین ریسک ها در حوزه های مختلف را مورد بررسی قرار خواهیم داد تا بتوان پیش بینی مناسب در خصوص شناسایی ریسک و هزینه های تحمیل شده به سازمان را در آینده داشته باشیم.
تمامی 831 ریسک مد نظر در این پژوهش در تحلیل ها مورد بررسی قرار گرفته است و نتایج نشان داده شده حاکی از آن است که دسته بندی ریسک ها بر اساس شدت، احتمال، هزینه و ... به طور همزمان بسیار می تواند به تصمیم گیری های کلان شرکت در خصوص مواجهه با شرایط موجود کمک حال باشد.
-1 مقدمه
امروزه در کشور عزیزمان ایران، تقریبا کمتر پروژه بزرگی دیده میشود که با تمام ظرفیتهای پیشبینی شده به اتمام برسد لذا این امر باعث بوجود آمدن منابع مخاطرهآمیز خواهد شد. شرکت مترو تهران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و همواره با توجه به محدودیتهای موجود و کمبود زمان در جهت سرویسرسانی مناسب به مسافرین و توزیع مناسبتر ایشان به تمامی نقاط شهر شاهد موارد بسیار زیاد از ریسکهای بوجود آمده، بوده است. لیکن اگر پاسخ مناسبی در زمان درست و همچنین اقدامات اصلاحی متناسب برای کنترل یا برای از بین رفتن منابع خطر طراحی نشود، محکوم به شکست شده و نه تنها در هزینههای مالی تاثیر مستقیم خود را خواهد گذاشت، بلکه با ایجاد تأخیر در زمانبندی در سایر حوزههای خدمترسانی دیگر باعث بروز معضلات بسیاری خواهد بود.
-2 ادبیات
ارزیابی ریسک، به عنوان اساس مدیریت ریسک عبارت از فرآیند تخمین احتمال وقوع یک رویداد - مطلوب یا نامطلوب - و میزان تأثیر آن است. نتایج حاصل از ارزیابی ریسک در واقع دادههای ورودی سایر مراحل مدیریت ریسک محسوب میشوند.
فرآیند ارزیابی ریسک دارای مراحل مختلفی است. در قدم اول، با به کارگیری یکی از ابزار شناسایی ریسک، تهدیدها و فرصتهایی که میتوانند بر خروجی طرح، پروژه یا فرآیند مورد نظر تأثیرگذار باشند، شناسایی میگردند. پس از شناسایی ریسکهای اصلی در قدم دوم ارزیابی دقیقی در مورد تواتر وقوع و نتایج هریک از آنها انجام میپذیرد و سپس ریسکهای مختلف را براساس مقادیر بدستآمده رتبهبندی میکنند
هارلند و همکارانش، به این نکته اشاره داشتند که گونههای مختلفی از ریسکهای زنجیرهی تأمین وجود دارد که میتوان آنها را بر اساس نوع و میزان تأثیرشان بر کسب وکار محیط اطراف مورد ارزیابی قرار داد
در اکثر منابع به منظور ارزیابی - اندازهگیری - ریسک تنها از دو معیار "احتمال وقوع" و "میزان تأثیر" ریسک استفاده شده است و این دو معیار را در رتبهبندی ریسک معرفی شده، مورد استفاده قرار دادهاند؛ در حالی که بعضی منابع، معیارهای دیگری از جمله، "عدم اطمینان" و "توانایی سازمان در واکنش به ریسک - درموت و همکاران - 1996 نیز مطرح کردهاند.
خوشه بندی کشف و مستندسازی مجموعهای از حقایق ناشناخته مثلاً موقعیت جغرافیایی خرید محصولی با مارک خاص - ژیاوی . - 2011 ارتباطات جذاب بین مجموعه بزرگی از دادهها را کشف میکنند که این ارتباطات میتواند به تصمیمگیرندگان کمک کند - راماگری . - 2011 در واقع قوانین انجمنی شرایطی را نشان میدهند که در یک مجموعه داده، مکرراً با هم اتفاق میافتند.
قوانین استخراج شده در حقیقت حضور برخی ویژگیها را براساس سایر ویژگیها شرح میدهند - هو . - 2010 دادهکاوی با پاسخگویی به بسیاری از سئوالات مدیریت ، برای مدیران افزایش راندمان ، کاهش هزینه ، صرفه جویی در منابع، امنیت اطلاعات، بهینه سازی پروسه تصمیم گیری، کاهش نیروی انسانی مورد نیاز و از همه مهمتر رضایت و مشارکت بیشتر جامعه مخاطبین را به ارمغان می آورد. تکنیک داده کاوی روند های آینده و رفتارها را پیش بینی می کنند و اجازه می دهند به کسب و کار ها تا تصمیم گیری آگاهانه و زود هنگام را اخذ نمایند
-3 بیان مسأله
بالغ بر 830 ریسک شناسایی شده توسط ممیزهای سازمان در حوزه مخاطرات شغلی که در حوزه Iso 45001 - Ohsas 18001 - می باشد مورد تحلیل قرار گرفته است.
ریسک های شناسایی شده در 47 معاونت و مدیریت ستادی، فنی و عملیاتی فعال در سازمان می باشد. از این رو برخی موارد تکراری می باشند ولی از آنجا که سازمان را دچار خسران می کند مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
شایان ذکر است که محاسبات اتجام شده با توجه به فعالیت ها انجام شده است. بدین صورت که هر فعالیتی که در شرکت بهره برداری مترو تهران در هر قسمتی انجام می شود منبع خطر آن و ریسک متناظر آن محاسبه شده است. از این رو با توجه برای تأثیر میزان هزینه های تحمیل شده از حوادث و شبه حوادث، ارتباط آن را با تمامی ریسک ها مورد تحلیل قرار خواهیم داد. بدین صورت می توان ضمن پیش بینی خسارات ناشی از ریسک های متناظر در آینده، دسته بندی مشخصی از تمامی ریسک ها داشته باشیم تا بتوان تصمیم گیری متناسبی برای مواجهه با آن و تدوین اقدام اصلاحی ارائه کرد.
هزینه تحمیل شده به سازمان و یا هزینه رفع منبع خطر به ترتیب از بالا، متوسط و پایین عبارت است از3،2 و. 1 سطح کنترل نیز چنان تعریف می گردد که آیا برای ریسک مدنظر در حال حاضر اقدام کنترلی اتخاذ شده است یا خیر؟ اگر چنین باشد وزن آن یک و در غیر اینصورت دو در نظر گرفته خواهد شد. اصلی ترین مورد در شناسایی هر ریسک احتمال وقوع است که بر حسب اطلاعات در بانک سوابق و همچنین میزان تکرار آن در گذشته می باشد که معیار سنجش ما نیز همان است که از - 5خیلی بالا - به 1 یعنی خیلی بسیار کم می رسد.
میزان خسارت و جراحت وارده از ریسک را شدت پیامد خواهیم شمرد که شامل 5 دسته میباشد. در نرخ کشف چنانچه ریسک به وضوح قابل رویت باشد وزن 1 خواهد گرفت و اگر به راحتی قابل درک نباشد 2 خواهد شد. تمامی سازمان های بالاسری قوانین و دستورالعمل هایی را تدوین می کنند تا تمامی شرکت های زیرمجموعه با رعایت آن پویا باشند تا از بهره وری دور نمانند از این رو الزام ذینفعان را چنین مطرح می کنیم که اگر الزامی برای سازمان تعیین شده باشد نمره یک و در غیر این صورت 2 خواهد بود.
- جدول ریسک
به طور نمونه 7 مورد از ریسکها و شاخص های موجود در اندازه گیری آن را در جدول ذیل مشاهده خواهید کرد.
جدول - 1- 3 ریسک ها و شاخص های موجود در اندازه گیری
-4 مدل سازی
شرکت بهره برداری راه آهن شهری تهران و حومه - مترو - بیش از 20 سال است که در حال خدمت رسانی می باشد. سفرهای میلیونی که در این حوزه انجام می شود لاجرم شرایط ایمن را می طلبد. در سال حداقل دو مرتبه ممیزی داخلی توسط کارشناسان خبره برگزار می شود و یک مرتبه هم از سازمان های حرفه ای تحت ممیزی خارجی قرار می گیرد. حدود 151 رام قطار و بیش از 800 پله برقی که در نوع خود در کشور بی نظیر است. همچنین در حال حاضر بیش از 115 ایستگاه در استان تهران و البرز به بهره برداری رسیده که حوزه استحفاظی را بسیار گسترده کرده است.
این شرکت با بیش از 8000 پرسنل مستقیم و 4000 همکار غیر مستقیم مورد بسیار کامل و ایده آل برای پژوهش در تمامی حوزه های عملیاتی، فنی و ستادی می باشد. ارتباط و همکاری با کشورهای صنعتی اروپایی و آسیایی از جمله فعالیت های عالی شرکت محسوب می شود. در حدود 200 پرسنل وظیفه هدایت و اجرای استانداردها و همچنین ایجاد شرایط ایمن در شرکت را به طور مستقیم بر عهده دارند.
روزانه بیش از 2000 سیر قطار گواهی بر اهمیت و تاثیر مترو در حمل و نقل عمومی در پایتخت دارد. از این رو مورد مطالعاتی انتخاب شده در این پژوهش از شاخصه های مهمی برخوردار است.
تحلیل داده های اولیه از لحاظ همبستگی و تمیز بودن داده ها حاکی از آن بود که از منظرتعداد نمونه ها - 831 نمونه - ، تعداد ویژگیها 6 - ویژگی - و تعداد ویژگیهای خاص 2 - ویژگی خاص - می باشد.
گزارش داده ها از منظر فرا داده که شامل "نقش، نام، نوع" داده به همراه گزارشات ساده آماری مانند میانگین - در داده های عددی - و مد - در داده های اسمی - همچنین رنج عددی داده ها و داده های از دست رفته برای هر ستون - ویژگی - مشخص شده است.
نتایج ماتریس همبستگی اینگونه است:
جدول - 1-4 نتایج ماتریس همبستگی
بر اساس ماتریس همبستگی بدست آمده از شکل بالا، چهار مورد دارای همبستگی بالاتری نسبت به موارد دیگر هستند.
