بخشی از مقاله
چکیده:
در پژوهش حاضر، رابطه بین یادگیری سازمانی و نوآوری دانشگاهی در مراکز آموزش عالی بررسی شد. روش این پژوهش از نوع توصیفی- همبستگی است که به شیوه پیمایشی اجرا گردیده و جامعه آماری آن، شامل کلیه اساتید سه مرکز آموزش عالی بودند. از جامعه آماری پژوهش، 275 نفر با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب با حجم جامعه از طریق فرمول کوکران جهت مطالعه انتخاب گردید. ابزار پژوهش شامل دو پرسشنامه "یادگیری سازمانی" و "نوآوری دانشگاهی" بود که برای برآورد روایی آنها از روش تحلیل محتوایی و اعتبار پرسشنامه های یادگیری سازمانی و نوآوری دانشگاهی از طریق آلفای کرونباخ به ترتیب 0/93 و 0/95 بدست آمد. درتجزیه تحلیل داده های پژوهش از آمار توصیفی و آمار استنباطی شامل آزمون T، آزمون F، تحلیل عاملی و ضریب هبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیره استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که بین رهبری مشارکتی و نوآوری دانشگاهی ارتباط معنی داری وجود دارد. همچنین بین چشم انداز مشترک و نوآوری دانشگاهی همبستگی معنی داری مشاهده شد. علاوه بر آن بین فرهنگ سازمانی و نوآوری دانشگاهی هم ارتباط معنی داری به دست آمد. همچنین، ضرایب همبستگی نشان داد که بین کار و یادگیری تیمی، روش تفکر سیستمی و توسعه شایستگی کارکنان با نوآوری دانشگاهی ارتباط معنی داری وجود دارد. سرانجام یافته ها نشان داد که بین ابعاد یادگیری سازمانی و ابعاد نوآوری سازمانی در مراکز آموزش عالی شهرستان زابل مورد مطالعه، همبستگی بالا و معنی داری وجود دارد.
کلمات کلیدی: یادگیری سازمانی، نوآوری دانشگاهی و مراکزآموزش عالی
مقدمه
آموزش عالی در خلال 20 سال گذشته در سراسر دنیا، تحت تاثیر تغییرات چشمگیر قرار گرفته است، اما چالش های جدید و محیط در حال تغییر، موضوع توجه به مدیریت نوآوری و یادگیری سازمانی را بیش از پیش مورد تاکید قرار داده است. همگامی با تغییرات آموزش عالی مستلزم درک پدیده های تغییر سریع، رقابت پذیری، عدم قطعیت و افزایش خطر زوال سازمانی است. از این رو دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی در راستای خلق دانش استراتژیک برای مقاصد استراتژیک دانشگاهی از نوآوری ها، فلسفه ها، استراتژیها و فنونی که در بخش های خصوصی و تجاری مورد استفاده قرار گرفته اند، بهره می برند - کازار،. - 2003 یکی از این مفاهیم که بیش از سه دهه به دنیای موسسات آموزش عالی راه یافته است مفهوم یادگیری سازمانی است.
هر چند بررسی ادبیات موجود در خصوص یادگیری سازمانی بازنمای تعدد دیدگاه ها است - حجازی و ویسی، - 1386؛ اما مرور ادبیات سازمان های یادگیرنده و یادگیری سازمانی و کاربرد این مفاهیم در آموزش عالی نشان می دهد شواهد اندک تجربی در زمینه تبیین موضوع یادگیری سازمانی در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی وجود دارد هرچند می توان به مطالعات مارکوارت - 1996 - ، فرانکلین و همکاران - - 1998، لیبلین و همکاران - - 2000، اسکلینگ و همکاران - - 2004، وایت و ویترسبای - - 2005، رینولدز و همکاران - - 2006 و بیو و باراچ - - 2010 اشاره نمود. همچنین مرور ادبیات سازمان های یادگیرنده و یادگیری سازمانی، نشان دهنده آن است که این مفاهیم با تئوری های یادگیری در محیط های آموزشی پیوند نخورده اند - اسمال و ایرواین، . - 2006 از سوی دیگر پیشرفت های فناورانه، بالارفتن انتظارات و تغییرات جمعیتی دانشجویان، تقاضاهای ذینفعان برای پاسخگویی و ارائه مطالب جدید آموزشی همگی چالشهای کنونی هستند که نیاز به نوآوری در آموزش عالی را ضروری می نمایند.
تاکید بخش های پژوهش و توسعه بر نوآوری در موسسات آموزش عالی به منظور ارتقاء آموزش و بهبود اثربخشی در تمامی فرایندهای یادگیری، گواه این مدعا است. اما توانایی تسریع در انتشار و تبدیل دانش به سرمایه که محرکی برای بهبود آموزشی باشد، پیشبرد و هدایت حرکت نوآوری، اجرا و پیگیری اصلاحات و بهبودها اغلب برای بسیار از دانشکده ها و دانشگاه ها بی نهایت مشکل است. در برخی موارد، هر موسسه آموزشی ممکن است روش خاص داشته باشد که تا اندازه ای نوآورانه است. روشن است که بسیاری از موسسات آموزشی فاقد یک چارچوب نظامند مدیریت نوآوری هستند. تغییر و نوآوری مفاهیم جدید بر مبنای یک فرایند و روش نظامند اتفاق میافتد.
طبیعی است که آموزش عالی دارای همه مولفه هایی است که برای تغییر و نوآوری ضروری هستند - فرست بوو،. - 2007بنابراین ادامه و استمرار حیات سازمان ها منوط به نوآوری در سازمان میباشد و در بلند مدّت کامیابی را برای سازمان در پی دارد. اگر دانشگاهها و مراکز آموزش عالی بخواهند در دورههای بعد، اثربخش بوده و در تحقق اهداف یاددهی و یادگیری، کامیاب و موفق باشند، باید به فرآیند نوآوری در سازمان روی آورند. همان طور که انسانها برای نوآوری به یادگیری مادامالعمر نیاز دارند، سازمانها نیز برای نوآوری و پویایی، به یادگیری مادامالعمر نیازمند هستند. شکل مرسوم و معمول چنین سازمانهایی، سازمان یادگیرنده است. یادگیری سازمانی، به معنی بازاندیشی مستمر رفتار، پایش بی امان پیش فرض های ذهنی، آزمون مرسوم تجربه ها و تبدیل آنها به دانش کاربردی و قابل دسترس برای همه افراد سازمان است.
از این رو سازمان ها با بهرهگیری از دانش، هنرها، ارزشها و تواناییهای افرادِ خود و براساس درسهایی که به تجربه می آموزد، به طور مستمر تغییر میکند و عملکرد خود را بهبود می بخشد - سنج،1990 و سبان و همکاران،. - 0120 صاحبنظران فوق به وضوح تأیید می نمایند که یادگیری سازمانی جز مهمی از نوآوری می باشد که باعث توسعه محصول جدید می شود و بیان می نماید که قبل از این که یک سازمان بتواند رفتار نوآورانه اش را بهبود بخشد، مدیریت آن باید وضعیت کنونی یادگیری سازمانی را مورد ارزیابی قرار دهد . باتوجه به موارد یاد شده سوال اساسی که این پژوهش با آن روبرو بوده این است که از دیدگاه اعضای هیات علمی آیا قابلیت های یادگیری سازمانی پیش بینی کننده نوآوری سازمانی در نظام آموزش عالی می باشند؟
پیشینه پژوهش یادگیری سازمانی
به نظر می رسد که واژه " یادگیری سازمانی" برای اولین بار توسط مارچ1 در مطالعه اولیه شان برروی جنبه های رفتاری تصمیم گیری سازمانی در سال 1963 به کار رفته است - داوز،. - 2003 اما برخی بر این باورند که توجه محافل دانشگاهی به چگونگی یادگیری سازمانها به دهه 1950 بازمی گردد - بایراکتارو لا،. - 2003 صرف نظر از تاریخ دقیق شروع بحث یادگیری سازمانی، این موضوع تا اواخر دهه 1970 توجه چندانی را به خود جلب نکرد. در این هنگام بود که تعدادی از نظریه پردازان، فعالیتهای خود را بر یادگیری سازمانی متمرکز کردند - آرجریس و شون،1996؛ آرجریس و شون،1978؛ جلینک،. - 1979 اگر چه فعالیت های تحقیقاتی در دهه 1980 نیز روی موضوع ادامه داشت، در دهه 1990 موضوع یادگیری سازمانی تنها یکی از موضوعات مطرح در گرایش های مختلف رشته مدیریت مثل استراتژی و مدیریت تولید بود و از آن تاریخ به بعد بحث یادگیری سازمانی تحتالشعاع مباحث جدید مدیریتی از جمله موضوع سازمانهای یادگیرنده قرار گرفت.
با توجه به تعاریف بالا می توان گفت که یادگیری سازمانی یک وضعیت ثابت یا هدف محدود نیست؛ بلکه فرایند مستمر تطبیق با شرایط محیطی و تکامل است که طی آن گروههای درون سازمان تشویق میشوند تا مهارت ها، دانش و اجماع درباره مقصد را توسعه دهند - بایراکتارو لا،. - 3120
آرجریس و شون - 1978 - فرایند یادگیری را به سه دسته تک حلقه ای1، دو حلقه ای2، و سه حلقه ای3 تقسیم کرده اند. از نظر فیگوردو - - 2120 یادگیری در سازمانها دارای چهار فرایند فرعی اکتساب دانش از بیرون سازمان، اکتساب دانش از درون سازمان، عمومی کردن دانش و به رمز درآوردن و تدوین دانش می باشد. چو - 4120 - اشاره می نماید که تسهیل کنندگان اصلی یادگیری سازمانی عبارتاند از تعامل و ارتباطات بین اعضای گروه، گردش شغلی و تجربه، تعامل و ارتباطات در برگیرنده حالت، جهت و فراوانی جریان اطلاعات بین اعضای گروه می باشد و گروه شغلی و تجربه به قابلیت معاوضه و مبادله واقعی مشاغل در بین اعضا اشاره دارد - چو،. - 4120 برخی از پژوهشگران نیز براین نکته تاکید می کنند که یادگیری سازمانی جزء اصلی سازمان یادگیرنده است و برای انجام آن عوامل مربوط به فرهنگ سازمانی، مثل کارآفرینی، نوآوری و آگاهی از بازار و عوامل مربوط به جو سازمانی، مثل ساختار پویا، رهبری تسهیل گر، طرح ریزی راهبردی غیرمتمرکز و وجود نیروی انسانی دانشگر ضروری به نظر می رسد - انگل هارت،. - 3120 هم چنین نتیجه تحقیقات گذشته، نشان داده است که وجود اطلاعات و دانش، روی یادگیری سازمانی تأثیر مثبت دارد - چو،. - 4120
نوآوری
نوآوری به معنای ایجاد، قبول و اجرای ایده ها و فرآیندها و محصولات یا خدمات جدید است. بنابراین نوآوری، استعدادها و توانایی تغییر یا انطباق را به وجود میآورد - ویکتور و همکاران،. - 2006 در پژوهشی که در دانشگاه برونیل لندن تحت عنوان "نوآوری سازمانی" صورت گرفت به این مقوله پرداخته شده است که نوآوری سازمانی مقدمه ای است برای رسیدن به نوآوری فناورانه و دراین راستا نباید از عوامل سازمانی همچون قابلیتهای یادگیری، ارزشها و همچنین توانایی در شکل دهی به تحولات سازمانی و تغییرات تکنولوژیکی غافل بود - لم،. - 4120 بدین ترتیب پژوهشگران معتقدند که عوامل حیاتی مدیریت نوآوری سازمانی، ارزشها و مفاهیم کلیدی که به فلسفه مدیریت نوآوری در سراسر سازمان شکل می دهند عبارتند از:
· بهبود مستمر4
· سازگاری سیستم5
· رهبری6
· ارزش افراد7
· تاکید بر مشتری8
· یادگیری مستمر9 و
· بهره گیری از دانش10 است - وونگ و چن،. - 2007
یکی از مهمترین موضوع های مورد توجه مدیران و دانشگاهیان، مشخص نمودن آن است که یک سازمان چگونه میتواند برای تسهیل نوآوری، به بهترین شکل سازماندهی شود - بیرکین شاو، . - 0120 و سرانجام باید اشاره نمود که نوآوری به عنوان یکی از مولفه های یادگیری سازمانی، به معنای فرایند کسب، پردازش، ذخیره و بازیابی اطلاعات است که می تواند از مناظر مختلف به آن نگریست و از این رو جریان
