بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر که باهدف سنجش جایگاه مدیریت روستایی در توانمند نمودن روستاییان برای ورود عّالیّتبهفهای کارآفرینی در دهستان حومهی شهرستان خدابنده بوده، ازنظر روش، بهصورت توصیفی- تحلیلی بوده که گردآوری اطّلاعات بهصورت میدانی و پرسشنامه انجام گرفته است. جامعهی آماری دربرگیرندهی مجموع روستاهای موردمطالعه و نمونهی آماری شامل روستاییان روستاهای موردمطالعه است . در این پژوهش، شاخصهای موردبررسی شامل پنج شاخص فردی، روانی، فرهنگی- اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بوده که برای آزمون فرضیات از روشهای آماری T-Test، روش همبستگی و آزمونF در نرمافزار Spss و تهیهی نقشه در نرمافزار GIS استفاده گردید.
نتایج حاصل از یافتههای پژوهش نشان داد که در میزان توانمندی صورت گرفته در سطح روستاهای موردمطالعه و حتی در سطح شاخصهای موردمطالعه تفاوت زیادی وجود داشته و همچنین اصلیترین شاخص برای گرایش به عّفالیّتهای کارآفرینی از دیدگاه روستاییان شاخص اقتصادی بیان گردید که درمجموع روستاها این شاخص در سطح مطلوبی قرار نداشته است و درنهایت راهکارهایی در جهت تقویت توانمندی روستاییان در چهارچوب هر یک از شاخصها توسط مدیریت محلّی برای گرایش بهفعّالیّتهای کارآفرینانه ارائه گردید.
واژگان کلیدی: مدیریت روستایی، توانمندسازی،فعّالیّتهای کارآفرینانه، شهرستان خدابنده.
-1 مقدمه
توانمندسازی معادل واژهی لاتین Empowerment به معنای کسب قدرت یا واگذاری و محول کردن انجام کاری معین بهمنظور هدفی مشخص است . - Mubashir, 1991: 99 - بر اساس مفاهیم گسترده و متنوع، توانمندسازی با سه مقولهی عمده تغییرات، انتخابها و پتانسیلها همراه بوده است .Kuumuori Ganle et al, 2015: 337 - - بر این اساس توانمندسازی فرآیندی است که طی آن افراد برای غلبه بر موانع پیشرفت، فعالیتهایی را انجام میدهند که باعث تسلط آنها در تعیین سرنوشت خود میشود - کتابی و همکاران، - 6 :1386؛ بنابراین توانمندسازی عبارت است از کسب قابلیتهایی که طی آن فرد جامعه، توانایی کنترل یا تأثیرگذاری بر نیروهای تعیینکنندهی حیات خود را به دست میآورند - دارابی، . - 15 :1384 ریفکین - 2003 -
توانمندسازی را فرآیندی میداند که بهواسطهی آن افراد بر امور و کارهای خود تسلط بیشتری مییابند با کسب قدرت بالا، کنترل بر منابع، اعتمادسازی، ظرفیتسازی و مشارکت فعال میتوانند مسیر زندگیشان را بهدرستی هدایت کنند. شادی طلب - 1384 - نیز توانمندسازی را فرآیندی میداند که بهواسطهی آن مردم به سطحی از توسعهی فردی دست مییابند که با آن، امکان انتخاب بر اساس خواستههایشان فراهم میگردد. به اعتقاد آمارتیاسن - 1381 - توانمندسازی نوعی آزادی است که هم ابزار است و هم هدف غایی، یا به عبارتی، آزادی دستیابی به ترکیبهای متفاوتی از عملکردهاست از دید وی آزادی دستیابی به شیوههای گوناگون زیستن است و توانمندی نیز بر گسترش این آزادیها برای انسان، بهگونهای که بتواند به همان شیوه که ارزشمند میشمارد زندگی کند، تأکید میورزد.
ابعاد مختلفی بر توانمندسازی ذکرشده که میتوان آنها را در شش بعد بدین شکل خلاصه کرد: اقتصادی، سیاسی، روانی، اجتماعی، حقوقی و فرهنگی - غفاری و همکاران، - 31 :1388؛ که هرکدام دارای ابعاد و زمینههای بخصوص خود بوده همانند توانمندی اقتصادی که فرآیندی از پایین به بالا بوده که طی آن فقرا با افزایش قابلیتهای اقتصادی میتوانند به نیازهای خود پاسخ داده و به حقوق و قدرت برابر دست یابند . - Drolet, 2010: 3 -
با توجه به اینکه شهرستان خدابنده در استان زنجان دارای بیشترین میزان روستا بوده است؛ لذا نقش مدیریت محلی و در حقیقت موفقیت مدیریت محلی در توانمندسازی روستاییان مناطق موردمطالعه میتواند انگیزهی بسیار مطلوبی را برای دیگر روستاهای منطقهی موردمطالعه ازنظر گرایش به فعالیتهای کارآفرینی و برنامهریزی برای توانمندسازی روستاییان از طریق مدیریت محلی سوق داده و مسبب حرکت به سمت توسعه در سطح محلی گردیده و این خود برطرفکنندهی بسیاری از مشکلات همانند اشتغال و مهاجرت که از مشکلات اصلی روستاییان موردمطالعه بوده، حاصل نماید؛ لذا در این راستا سؤالات اصلی پژوهش به شرح زیر است:
آیا از دیدگاه مردم محلی - روستاییان - مدیریت روستایی توانسته در شاخصهای توانمندسازی تأثیر مطلوبی ایجاد نماید؟ از دیدگاه مردم محلی کدامیک از شاخصهای توانمندسازی نسبت به بقیهی شاخصها در راهاندازی کسبوکار از اولویت بیشتری برخوردار است؟
آیا بین شاخصهای توانمندسازی روستاییان جهت راهاندازی کسبوکار رابطه و همبستگی معناداری وجود دارد؟
-2 پیشینهی تحقیق
طالب - 1386 - ، در پژوهشی به بررسی "عوامل اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی مؤثر بر توانمندی زنان تحت پوشش بهزیستی روستاهای بویینزهرا در سال "1386 پرداخته، در این بررسی، زنان سرپرست خانوار، با تأکید بر مؤلفههای کارآفرینی و تأمین سرمایه، هرچند محدود توانستهاند، در خوداتکایی اعضای خانوادهی خود تأثیرگذار باشند. شیرسوار - 1386 - ، شناسایی عوامل مؤثر بر توانمندسازی جهت مشارکت در توسعهی اجتماعی روستاییان - مطالعهی موردی استان لرستان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد لرستان - ؛ در این بررسی، بهرهمندی از تسهیلات بانکی، مشاورههای تحصیلی و مهارتهای فنی و حرفهای را بهعنوان عوامل تأثیرگذار در توانمندسازی و خروج از فقر و محرومیت روستاییان ذکر کردهاند.
-3 مبانی نظری
-1-3 توانمندسازی
اندیشمندان دیدی متفاوت به توانمندسازی دارند و از سه زاویهی متفاوت ارتباطی، انگیزشی و شناختی به موضوع پرداختهاند. رویکرد ارتباطی بهعنوان یک فرآیند بالا به پایین تعریف میگردد و قدرت فرد را در ارتباط با دیگران نشان میدهد - اسپریتزر1، . - 1996 بر اساس این دیدگاه توانمندسازی فرآیندی است که از طریق آن یک رهبر یا مدیر سعی در تقسیم قدرت خود در بین زیردستانش دارد - کونگر و کانونگا2، . - 1998 رویکرد انگیزشی بر مبنای تئوری انگیزشی مککللند شکل گرفته است. در حقیقت مککللند نیاز به موفقیتترین را اساسیترین نیاز دانسته و مشارکت در موفقیت طلبی را بهعنوان عامل انگیزشی زمینهساز توانمندسازی میداند. هر استراتژی که منجر به حق تعیین فعالیتهای کاری - خود تصمیمگیری - و خودباروری - خودکارآمدی، خودکفایتی، کفایت نفس - کارکنان گردد، توانمندی آنها را در پی خواهد داشت. در رویکرد انگیزشی، هدف تواناسازی و تقویت خودباوری است. رویکرد شناختی توانمندسازی را بهطور وسیعتر بهعنوان یک حالت انگیزش درونی در ارتباط با شغل تعریف میکند که شامل چهار احساس درونی است:
-معنیدار بودن: یعنی اینکه فرد وظیفهای را انجام میدهد بامعنی و ارزشمند تلقی کند.
-شایستگی: شایستگی یا خودباوری، اعتقاد فرد به توانایی و ظرفیت خود برای انجام کارهاست.
-مؤثر بودن: عبارت از حدی که در آن فرد توانایی نفوذ در پیامدهای کار خود را داراست.
-خود تعیینی - حق انتخاب - : درحالیکه شایستگی یک مهارت رفتاری است، خودتعیینی یا حق انتخاب یک احساس فردی در مورد حق انتخاب برای تنظیم فعالیتهاست. همچنین به آزادی عمل اقل در تعیین فعالیتهای لازم برای انجام رضایت شغلی اطلاق میگردد - اسپریتزر، . - 1995 ارزشهای اصلی توسعه را باید در ارتقای کیفیت زندگی یعنی توانمندسازی در تأمین نیازهای اساسی، تلاش در جهت رفع اختلافات طبقاتی در جامعه، رشد آگاهی عمومی، اعتمادبهنفس و اعتقاد عامهی مردم به اهداف توسعه و حفظ امنیت و آزادگی جستوجو کرد . - Moser et al, 1996 - در این میان، توانمندسازی توسط عدهای از دیدگاه سیاسی نگریسته شده و تغییر در توزیع قدرت که منجر به دسترسی بیشتر به خدمات و محصولات، یا
