مقاله بررسی اثربخشی اجرای استاندارد ایزو در شرکت های تولید کننده قطعات خودرو

بخشی از مقاله

بررسی اثربخشی اجراي استاندارد ایزو در شرکت هاي تولید کننده قطعات خودرو

چکیده - به جرات میتوان گفت که استانداردهاي ایزو 9000 یکی از پرطرفدارترین مباحث مدیریتی سال هاي اخیر بوده است. به طوري که کمترین کشوري را می توان یافت که از نفوذ این استانداردها در امان مانده باشد. استاندارد ایزو در سازمان ها به دنبال رسیدن به اهداف بزرگی است که مهمترین آن ها عبارتند از: ارتقاي کیفیت محصول و خدمات، کاهش هزینه بهاي تمام شده محصول و خدمات، افزایش رقابت پذیري و توسعه سهم در بازار به خصوص بازار صادرات. در این میان مدیران نیز با اهداف خاص خود تصمیم به پیاده سازي ایزو در شرکت هاي خود می گیرند. البته این اهداف می تواند منطبق با اهداف اصلی و یا فرعی استاندارد ایزو باشد و یا اینکه هدفی خارج از این اهداف مدنظر قرار می گیرد.

حال این سوال پیش می آید که اجراي ایزو در سازمان می تواند اهداف مورد نظر را برآورده کند و تغییرات مثبتی بر عملکرد شرکت داشته باشد؟ در این مقاله ابتدا با استفاده از روش کیو دیدگاه کارمندان را در مورد نتایج اجراي ایزو در سازمان (پس از اجرا) بررسی می کنیم و سپس با تفسیر این اطلاعات، ذهنیت کارمندان و جهت فکري گروه هاي کاري شرکت را مشخص می کنیم. البته در این میان تغییرات به وجود آمده در شرکت، بعد از اجراي ایزو در سازمان (با توجه به نظرات کارمندان) مورد بررسی قرار گرفته و موانع کلیدي تأثیرگذار بر فرایند اجراي ایزو در سازمان ها مشخص می گردد. این نکته قابل ذکر است که توجه ما در این مقاله معطوف به شرکت هاي فعال در زمینه تولید قطعات خودرو است.

واژگان کلیدي- اجراي ایزو3، روش کیو، ذهنیت کارکنان، موانع کلیدي، نرم افزار ححبح.

-1 مقدمه

مهمترین مسئله اي که در زمینه اجراي ایزو در سازمان ها مطرح است، چگونگی اجرا و نتایج اعمال این استانداردها روي عملکرد شرکت است. موفقیت این استانداردها در مرحله اول به اعتقاد افراد شرکت به سودمندي آن و همچنین به حمایت مدیران شرکت از اجراي این استانداردها بستگی دارد.[1] بنابراین اگر کارکنان را از مهمترین عوامل اجراي ایزو در شرکت در نظر بگیریم، باید بدانیم کارکنان شرکت چه عقاید، نگرش ها و ادراکات ذهنی دارند و اصولا اجراي ایزو در سازمان را در بهبود عوامل کسب و کار و عملکرد شرکت، چقدر تاثیرگذار می دانند.

در سال هاي قبل، روي شرکت هایی که اجراي ایزو در آن ها موفق نبود، تحقیقی صورت گرفت که در نهایت چهار دلیل براي این اتفاق مطرح شد که سه مورد اول آن به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به کارکنان مرتبط می شود که عبارتند از:
 عدم اعتقاد به کارا بودن این استاندارد در نظر کارکنان
 درك نادرست از این استاندارد
 طراحی و پیاده سازي نادرست

 میل مدیران شرکت به اخذ گواهینامه تنها به جهت تبلیغات و نه با هدف بهبود وضعیت بنابراین می خواهیم در این تحقیق، نظرات کارکنان را در مورد

اهداف اجراي ایزو در سازمان بدانیم. البته این کار پس از اجراي ایزو در سازمان انجام می گیرد و موفقیت و تحقق اهداف ایزو در سازمان، با نظر کارکنان سنجیده می شود. در پایان این مقاله، به صورت تقریبی مشخص می شود که شرکت مورد بررسی داراي چه طیفی از کارمندان است و هر گروه (طیف) چه ایده ها و نظراتی دارند و واکنش آن ها نسبت به مسائل جاري شرکت چگونه است. این مقاله به صورت فعال و نوآورانه به دنبال این گروه ها و ذهنیت ها است. همچنین این اطلاعات براي مدیران بسیار کاربردي و با اهمیت است و تصمیم هاي آن ها را جهت می دهد. استقبال مدیران شرکت هاي مورد بررسی از این مقاله خود گواه دیگري از اهمیت کار انجام شده و نتایج آن است.

-2 بررسی ادبیات موضوع

حال باید این سوال پاسخ داده شود که چگونه و با چه روشی می توان به ذهنیت و عقاید کارکنان دست یافت و شیوه کار چگونه است؟ ما در این مقاله سعی کردیم با استفاده از روش کیو به این سوال پاسخ دهیم. روش کیو تکنیکی است که به وسیله آن ذهنیت افراد مورد مطالعه قرار می گیرد. هر فردي دنیا را به صورت متفاوتی درك می نماید و برداشت منحصر به فردي از آن دارد. سابقه روش کیو چندان طولانی نیست و ریشه هاي آن به ویلیام استیونسن4 (روانشناس و فیزیک دان بریتانیایی) برمی گردد که در سال هاي 1935 و 1936 با نوشتن مقالاتی به تبیین این روش پرداخت. روش شناسی کیو ترکیب منحصر به فردي از تکنیک هاي پژوهش کمی و کیفی است که به پژوهشگر اجازه می دهد تا به طور نظام مندي ذهنیت را مورد مطالعه قرار دهد. هدف این روش شناسی، شناسایی، طبقه بندي و فهم نگرش ها و عقاید افراد است. تمرکز این روش شناسی بر این است که افراد لچرال و لچگونهل به این طریق فکر می کنند، برخلاف سایر روش شناسی هاي کمی که بر شمارش تعداد افرادي که به گونه اي مشخص فکر می کنند، تاکید دارند.[2]

البته این روش شناسی موافقان و مخالفان خاص خود را دارد. به عنوان مثال موافقان این روش، تفاوت هاي فلسفی این روش شناسی با سایر روش شناسی ها و همین طور کاربردي بودن آن را علت موفقیت آن می دانند و در مقابل مخالفان، مبهم بودن و شباهت آن با روش همبستگی را علت مخالفت خود با این روش بیان می کنند. اگرچه روش کیو داراي محاسن عمده اي است، اما ضعف ها و محدودیت هایی نیز دارد. از آن جمله: وقت گیر بودن، مشکل افراد کم سواد یا بی سواد، عدم کاربرد در همه موضوعات، زیاد بودن افراد و نحوه همکاري مشارکت کنندگان.[3]

-3 روش تحقیق

مراحل فرایند مطالعه کیو را می توان در شکل 1 به صورت شماتیک مشاهده کرد. در این فرایند، پس از انتخاب موضوع تحقیق، ابتدا هر آنچه در باره ي آن موضوع در قالب هاي مختلف وجود دارد، گردآوري می شود که فضاي گفتمان5 نام دارد.

اکنون باید با ارزیابی و جمع بندي محتویات فضاي گفتمان به آنها سروسامانی داد. براي مثال، متن مصاحبه ها، یادداشت ها، مقالات، روزنامه ها و غیره به عبارت هاي کوتاه و جدا جدا تبدیل می شوند تا به این ترتیب بتوان در مرحله بعد، نمونه اي از عبارات - نمونه کیو - را از میان آنها انتخاب کرد. هر یک از عبارات نمونه کیو جداگانه بر روي یک کارت نوشته می شود تا دسته کیو تهیه گردد. در مرحله بعد، نوبت به انتخاب مشارکت کنندگان می رسد، یعنی افرادي که قرار است ذهنیت هاي آنان شناسایی شود. مرتب سازي، مرحله گردآوري داده ها را تشکیل می دهد که در آن هر مشارکت کننده، کارت هاي دسته کیو را بر اساس دستورالعمل خاصی بر روي طیفی مرتب می کند.
مرحله پایانی، به تحلیل داده هاي گردآوري شده با روش تحلیل عاملی و تفسیر عامل هاي استخراج شده اختصاص دارد.

پس از این توضیح مختصر نوبت به اجراي مراحل پیاده سازي روش کیو می رسیم. مراحل اجراي روش کیو شامل پنج مرحله زیر است:

1. تولید مجموعه عبارات کیو6

2. انتخاب مجموعه مشارکت کنندگان7

3. گردآوري داده هاي مرتب شده کیو8

4. انجام همبستگی و تحلیل عاملی9

5. تفسیر عامل ها10

-1-3 تولید مجموعه عبارات کیو

همان گونه که از موضوع مقاله مشخص است ما در نظر داریم برداشت کارکنان را از اجراي ایزو در سازمان بررسی کنیم، که در این مرحله باید عبارات کیو انتخاب شوند. یعنی عباراتی که از کارکنان، بر مبناي آن نظرسنجی می شود. عبارات کیو باید شامل تمام انتظارات و اهدافی باشد که استاندارد ایزو، در نظر دارد پس از اجرا در سازمان، محقق شود.این اهداف و انتظارات را می توان از طریق منابع مکتوب و غیرمکتوب، گزارش ها و مصاحبه هاي فردي با افراد متخصص و آگاه جمع آوري کرد.
اصولا شناسایی عبارات کیو به صورت طبیعی11، پیش ساخته12 و

یا ترکیبی13 از این دو گردآوري می گردد. که ما این گردآوري را به صورت ترکیبی انجام دادیم. یعنی عبارات را به دو روش نظرخواهی کتبی از مشارکت کنندگان و همین طور بررسی روزنامه ها، کتب، اسناد، مجلات، گزارش ها و کمک افراد متخصص در این زمینه ، گردآوري و تحلیل کردیم و در نهایت توانستیم 36 عبارت را مشخص کنیم که مشروح آن در قسمت پیوست در دسترس است.

-2-3 انتخاب مجموعه مشارکت کنندگان

در این روش شناسی، لازم نیست نمونه آماري به شکل تصادفی از جامعه آماري انتخاب شود و اندازه نمونه نیز محدود است. علت

این کار می تواند این باشد که هدف در این روش، انجام تجزیه و تحلیل عمیق برروي تعداد محدودي از افراد است و نه تجزیه و تحلیل سطحی برروي تعداد زیادي از افراد. بنابراین با توجه به عبارات کیو و اهداف اصلی اجراي ایزو در سازمان ها، افرادي انتخاب شدند که اجراي ایزو روي کار و عملکرد آن ها بسیار تاثیر گذار بوده است. به همین منظور، یک نمونه 30 نفره را از کارکنان بخش تولید انتخاب کرده و مراحل تحقیق را در مورد آن ها ادامه دادیم.

-3-3 گردآوري داده هاي مرتب شده کیو

در این مرحله مشارکت کنندگان، عبارات تولیدي مرحله نخست را بر اساس میزان موافقت و مخالفت خود مرتب می کنند که این مرحله داراي دستورالعمل هایی است که ابتدا باید در این مورد به مشارکت کنندگان توضیح داده شود تا سردرگمی و ناآگاهی آن ها رفع شود. طبق یکی از بندهاي این دستورالعمل، شرکت کنندگان ابتدا باید عبارات موافق 15) عبارت) و عبارات مخالف

15) عبارت) و عباراتی که نسبت به آن نظر خاصی ندارند 6)

عبارت) را مشخص کرده و سپس بر اساس شدت موافقت یا مخالفت خود، از درجه -5 تا 5 در جدول در نظرگرفته شده، مرتب کنند. البته به دلیل اینکه دشواري هایی در گردآوري اطلاعات به صورت دستی وجود دارد، بهتر بود از نرم افزارهاي رایانه اي نظیر فلش کیو14 استفاده شود که به دلیل عدم آشنایی کافی برخی از کارکنان نسبت به دانش کامپیوتر این مورد محقق نشد. جداول مربوط به این قسمت پس از شرکت مشارکت کنندگان و تکمیل توسط آن ها، به کامپیوتر منتقل شد که در قسمت پیوست موجود است.

-4-3 انجام همبستگی و تحلیل عاملی

پس از اینکه جداول توسط شرکت کنندگان تکمیل شد، نوبت به پردازش آماري می رسد. در این مرحله هدف ما بکارگیري ابزار مناسب براي شناسایی افکار مشابه بین مشارکت کنندگان است.

ابزار آماري ما نظریه تحلیل عاملی است. این نظریه می تواند

همبستگی بین متغیر ها را به ما نشان دهد. این نظریه اولین بار توسط اسپیرمن)15استاد استیونسن) ارائه شد. تحلیل عاملی در این روش شناسی، اطلاعاتی را در خصوص شباهت ها و تفاوت هاي دیدگاه هاي افراد در مورد موضوع معین ارائه می دهد.

تجزیه و تحلیل عاملی بر پایه استخراج ماتریس ضریب همبستگی16 استوار است. نکته مهم در این مرحله، استفاده از نرم افزار رایانه اي است که ما براي استخراج ماتریس ضریب

همبستگی و اجراي تحلیل عاملی به آن نیاز داریم. نرم افزار مورد نظر ما، نرم افزار ححبح است. ححبح نرم افزار تجزیه و تحلیل
آماري و مدیریت داده هاست. این برنامه در ابتدا براي پژوهشگران علوم انسانی ابداع شد. ولی در حال حاضر، در زمینه هاي مختلف مورد استفاده قرار می گیرد و با اینکه کارایی آن از نرم افزارهاي آماري مشابه نظیر حAح کمتر است، ولی به دلیل سهولت کاربرد، بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. [4]

خروجی این نرم افزار، جداولی را در اختیار ما قرار می دهد که در شناسایی و طبقه بندي افراد در گروه هاي مختلف بسیار موثر است. هر گروه ما را به سمت یک ذهنیت خاص هدایت می کند که نشان دهنده دیدگاه هاي مشابه افراد آن گروه است. در جدول مقدماتی، می توان همبستگی پیرسون دو به دوي مشارکت کنندگان را همراه با سطح معنی داري آن ها مشاهده کرد. از این ماتریس، اطلاعات مهمی را می توان استخراج کرد.

به عنوان مثال مشخص می شود که شرکت کننده A بیشترین همبستگی را با فرد B (با ضریب همبستگی 56,7 درصد) دارد.

به همین ترتیب شرکت کننده ق بیشترین همبستگی را با فرد

ب (با ضریب همبستگی 62,8 درصد) دارد. اگر تعداد مشارکت کنندگان کم باشد می توان از این ماتریس، تعداد گروه ها (عامل ها) و اعضاي هر گروه را مشخص کرد. ولی با توجه به اینکه مسئله باید با دقت، مورد بررسی قرار گیرد و تعداد شرکت
کنندگان نیز نسبتا زیاد است، می توانیم از امکان دیگر نرم افزار ححبح استفاده کرده و عامل ها17 را از جدول 1 استخراج کرد.

با استفاده از این جدول، تعداد گروه ها و نحوه قرارگیري شرکت کنندگان در هر گروه با توجه به بارهاي عاملی قابل تشخیص است. نرم افزار 9 عامل (گروه) را مشخص کرده و با در نظر گرفتن بارهاي عاملی، هر گروه و اعضایش را به صورت زیر تعریف می کنیم:

حال این سوال پیش می آید که چرا تنها 24 نفر از شرکت کنندگان در قالب گروه هاي 9 گانه قرار گرفته اند و وضعیت 6 نفر دیگر به چه صورت است؟ علت این موضوع این است که ما از برنامه خواسته بودیم، تنها گروه هایی را در نظر بگیرد که داراي مقادیر ویژه اي بزرگتر از 1 هستند. بنابراین ما با این کار، گروه هاي مهم و تاثیرگذار را جدا کردیم. همچنین با استفاده از امکانات دیگر نرم افزار، می توان جدول واریانس کل18 را مشاهده کرد. (جدول (2