بخشی از مقاله
بررسی الگوهای استراتژی مدیریت دانش در سازمان های دفاعی
چکیده:
سازمان های دانش آفرین سازمان هایی هستند که در آن ها خلق دانش، ابداعات و ابتکارات، رفتاری همگانی است و همه افراد سازمان خالقیت و دانش آفرینی را می آموزند. در عصر حاضر با توجه به پیشرفت سریع فناوری ها، اغلب سازمان های دانش بنیان و پروژه محور به ویژه سازمان های دفاعی، سرمایه گذاری های بسیاری را روی استقرار مدیریت دانش در سازمان خود انجام می دهند و آمادگی پذیرش و استفاده از آن را پیدا کرده اند. چرا که امروزه حفظ و انحصار دانش و فناوری در سازمان بسیار اهمیت دارد. از این رو تحقیق حاضر با هدف بررسی و تبیین ضرورت ها، کارکردها و الگوهای مربوط به این مفهوم در سازمان ها انجام شده است. این تحقیق با روش مطالعات کتابخانه ای انجام شده و ابزار گردآوری اطالعات در آن نکته برداری از منابع پایگاه های اطالعاتی شبکه جهانی اینترنت، کتب و مقاالت علمی فارسی و التین و پایان نامه های مرتبط با موضوع تحقیق بوده است. در این مقاله پس از بیان مسئله و اهمیت آن، الگوهای استراتژی مدیریت دانش با استفاده از منابع دست اول بررسی شده است. در این مقاله سعی شده است با بررسی استراتژی های مدیریت دانش، چگونگی جهت گیری سازمان به منظور مدیریت دارایی های دانشی خود و اجرای فرایندهای مدیریت دانش )شامل کسب، خلق، انتقال، تسهیم و به کارگیری دانش(، مشخص شود. نتایج بررسی ها نشان می دهد که به منظور استقرار مدیریت دانش، سازمان می بایست میزان حجم سرمایه گذاری بر دارایی های دانشی را افزایش داده و از دانش های صریح و ضمنی موجود در سازمان بهره برداری کافی نماید و نیز سعی شده است به این مسئله پاسخ داده شود که سازمان بیش تر بر بهره برداری از کدام نوع دانش متمرکز باشد.
واژه های کلیدی: دانش، مدیریت دانش، استراتژی مدیریت دانش، استراتژی دانش.
مقدمه:
از دهه 0791 میالدی با پیشرفت سریع فناوریهای برتر در جهان، به ویژه در زمینههای ارتباطات و رایانه، الگوی رشد اقتصادی جهان به طور اساسی تغییر کرد و به دنبال آن، از دهه 0771 میالدی دانش به عنوان مهمترین سرمایه، جایگزین سرمایههای پولی و فیزیکی شد .)Etal. & Chen, 2004( در اقتصاد صنعتی، سازمانها قادر بودند تا سالها موقعیت خود را حفظ نمایند چرا که ارزش را از طریق فرآیند بهینهسازی ایجاد و حفظ میکردند. به گونهای که این سازمانها با عملکرد خوب، فرآیند تولید را از طریق کاهش زمان تولید، بهبود کیفیت محصول و کاهش تعداد کارکنان، بهینهسازی میکردند. بنابراین، ایجاد ارزش بیشتر به قابلیت صنعتی و داراییهای مالی بستگی داشت. در اقتصاد دانش بنیان این رویکرد عملی نیست زیرا با توجه به پیشرفت سریع فناوریها، حفظ موقعیت رقابتی برای مدت طوالنی امکان ندارد. این نکته حائز اهمیت است که بهینهسازی به مثابه یک فرآیند، در اقتصاد دانش بنیان نیز اهمیت دارد، اما به تنهایی نمیتواند ارزش آفرین باشد. بنابراین تنها روش خلق ارزش در اقتصاد دانش محور، پذیرش نوآوری به عنوان یک فرآیند کسب وکار است. توانایی سازمان برای خلق ارزش به فرآیند نوآوری، منابع فکری و خالقیت منابع انسانی )داراییهای فکری( آن سازمان بستگی دارد )امیرخانی، .)0830
تعریف مدیریت دانش :
مدیریت دانش به عنوان یک رشته علمی حاصل تفکر متخصصانی همچون پیتر دراکر (Peter Draker) در دهه 0791، کارل- اریک اسویبی (Karl-Erik Sveiby) در دهه 0731 و نوناکا و تاکاچی (Nonaka & Takachi) در دهه 0771 بوده است. طی دهه های اخیر، تحوالتی بنیادین در سازمانها به وجود آمده است و این تحوالت موجب پیدایش اصول، روشها و مهارتهای مدیریتی نوینی شده که یکی از مهمترین آنها "مدیریت دانش" است. برای دستیابی به تعریف جامعى در مورد مدیریت دانش الزم است ابتدا مفاهیم داده، اطالعات، دانش و خرد تعریف شده و مولفه های کلیدی موثر در مدیریت دانش نیز مشخص شوند .داده، یک واقعیت از یک موقعیت و یا یک مورد از یک زمینه خاص بدون ارتباط با دیگر موارد است. به عبارت دیگر دادهها، رشته واقعیتهای عینی و مجرد در مورد رویدادها هستند و از دیدگاه سازمانی، دادهها یک سلسله معامالت ثبت شده منظم تلقی میشوند .)Bartlett, 1996( اطالعات، همان دادههای مربوط و هدفدار است. به بیانی دیگر دادهها به تنهایی مربوط و هدفدار نیستند بلکه نوعی پیام به شمار می آیند. لذا داشتن ارتباط و هدف، ویژگی اطالعات محسوب میشود.
دانش و مدیریت دانش:
یک ادراک و فهم است که از طریق تجربه، استدالل، درک مستقیم و یادگیری حاصل میشود. زمانیکه افراد دانش خود را به اشتراک میگذارند، از ترکیب دانش یک فرد با افراد دیگر دانش هر یک افزایش مییابد و دانش جدیدى حاصل میشود .)Bartlett, 1996( پارهاى از اندیشمندان دانش را به دانش آشکار و پنهان تقسیم کرده و بین آنها تمایز قائل شدهاند. گروهى دیگر نیز دانش را به دو نوع صریح و ضمنی تقسیم نمودهاند )امیرخانی، .)0830 برخی نویسندگان هم دانش ساختاری را به عنوان رده سوم دانش در نظر میگیرند. دانش صریح دانشی است که میتواند بصورت، رسمی و زبانی بیان گشته و شامل جمالت دستوری، فرمولهای ریاضی، شرح جزئیات و غیره بوده و در میان افراد به صورت رسمی و آسان قابل انتقال است. دانش ضمنی دانشی است که ارائه آن با زبان رسمی دشوار بوده و نوعی دانش شخصی است که در تجربه افراد نهفته است و شامل عوامل ناملموس و نامحسوسی از قبیل مهارت، تجربه، نظام ارزشی و غیره بوده و غالبا به وسیله مداومت و تمرین حاصل می شود. دانش ضمنی در بسیاری از سازمان ها، هرگز ثبت و ذخیره
نمی شود هر چند که ماهیت آن برای قرار گرفتن در هسته عملیاتی سازمانی، شناسایی میشود. هر چند دانش ضمنی، مطلق است اما دانش صریح، دانشی بر پایه قانونمندی است که با استناد به قوانین متناسب، فعالیتها را با موقعیتها منطبق میسازد. به بیانی دیگر، دانش ضمنی را میتوان مجموعهای از تجارب، مهارتها، دیدگاههای کاری و نظام ارزشی و ذهنی در درون افراد دانست که قابل بیان نبوده و در هیچ پایگاه دادهای ذخیره نشده است بلکه جایگاه آن را ذهن آدمی و فعالیتهای او تشکیل میدهد. مهمترین چالش یک سازمان باید ایجاد توازن بین دانش ضمنی ایجاد شده توسط افراد و دانش صریح مورد نیاز برای برقراری ارتباط و تعامل موثر باشد. بدین معنی که با تصریحی نمودن دانش سازمان و از طریق حفظ دانش افرادی که آنجا را ترک میکنند، دانش سازمانی، محفوظ نگهداشته شود. انتقال دانش ضمنی تا حد قابل مالحظهای نیازمند تعامالت شخصی و غیررسمی بوده و این از وظایف مدیریت سازمان به حساب میآید تا با فرهنگ سازی و ایجاد فضایی مناسب، زمینه را جهت استفاده آزادانه افراد از روشهای مختلف تفکر فراهم سازند .)Bhatt, 2002( با توجه به تعاریف و مفاهیم فوق می توان هرم دانش را مطابق شکل 0 ترسیم کرد. منظور از خرد، کاربرد دانش است.
شکل-1 هرم دانش
به واقع مدیریت دانش، توانایی یک سازمان در استفاده از سرمایه معنوی، یعنى تجربه و دانش فردی و جمعی، به منظور نیل به اهداف از طریق فرآیندهای تولید دانش، تسهیم دانش و استفاده از آن به کمک فناوری است. بر این اساس اصول مدیریت دانش شامل توسعه، اجرا و نگهداری زیرساختهای فنی و سازمانی به عنوان بستر و الزام انتشار دانش و انتخاب فناوریهای خاص مىباشد. بنابراین مدیریت دانش در دید فنی، مفهوم توسعه یافته سیستمهای مدیریت اطالعات است که بر مدیریت اطالعات و دانش و ارتباطات داخلی بین عناصر اطالعاتی تکیه می کند به گونهای که عملکرد کارکنان و مزیت رقابتی سازمان را بهبود ببخشد.
چرخه دانش:
چرخه دانش و یا به عبارتی فرآیند مدیریت دانش همانگونه که در شکل 2 نشان داده شده، از چهار بخش اصلی تشکیل شده است. در مرحله اول می باید دانش موجود در سطح ســـازمان و منابع آن )اعم از دانش صریح و ضمنی نزد افراد، بانکهای اطالعاتی، مستندات و...( مورد شناسایی واقع شده و سپس اخذ و کسب شود و به صورت مناسبی ذخیره سازی گردد. سپس برای اینکه دانش به هم افزایی و زایش مجدد دانش منجر گردد، باید دانش موجود نزد افراد به اشتراک گذاشته شده و تسهیم گردد. پس از طی این مراحل اکنون باید از دانش کسب شده در جهت اهداف عالیه سازمان استفاده کرد زیرا در غیر این صورت تمامی تالشهای انجام گرفته بی نتیجه خواهد ماند. خلق دانش شامل ورود اطالعات جدید به سیستم و حاصل به اشتراکگذاری و تسهیم دانش نزد افراد است. به عبارت دیگر، خلق دانش خود شامل اکتساب، کشف و توسعه دانش است.
شکل-2 چرخه دانش
ضرورت و اهمیت تحقیق:
سازمان ها برای انجام مأموریت ها و دستیابی به اهداف خود دارای منابع و دارایی های متعددی هستند. برخی از این منابع و داراییها بسیار ارزشمند و راهبردی بوده و برای کسب مزیت رقابتی سازمان نقش محوری دارند. دانش برای تمام سازمانها از جملهی این منابع و داراییها محسوب میشود، به طوری که صاحب نظران علم مدیریت، دانش را جایگزین نهایی تولید، ثروت و سرمایه پولی میدانند .)Toffler, 1990( همچنین پیتر دراکر معتقد است که در اقتصاد امروز دنیا، دانش منبعی همانند و در عرض سایر منابع تولید مانند کار و سرمایه و زمین نیست، بلکه تنها منبع معنیدار عصر حاضر به شمار می رود .)Drucker, 1992( در واقع دانش تنها منبعی در سازمان است که در اثر استفاده، نه تنها از ارزش آن کاسته نمی شود، بلکه بر ارزش آن نیز افزوده می شود .)Glaser, 1998( بنابراین تحقیق و بررسی در خصوص الگوهای استراتژی مدیریت دانش از اهمیت زیادی برخوردار است.
اهمیت نیاز به مدیریت دانش برای سازمان های دفاعی:
مدیریت دانش دارای یک اهمیت فزاینده برای سازمانهای دفاعی جهت مواجهه با مخاطراتی است که توسط نبرد دانش محور ایجاد می شود. دانش به یک عامل حیاتی تعیین کننـــده برای رقابت پذیری در بخش نظامی تبـــدیل شده است. از آنجایی که ایجاد امنیت، فعالیت اصلی سازمانهای دفاعی به شمار میآید، در یک نبرد دانـــش محور، سازمانهای دفاعی به شدت در این زمینه با رقــابت بیــــنالمللی مواجه شدهاند. بازنشسته شدن کارمندان این نوع سازمانها و همچنین انتقال آنها بین بخشهای مختلف، چالش جدیدی برای ابقای دانش و حفظ حافظه سازمانی و متعاقب آن آموزش کارکنان جدید ایجاد میکند. به مرور زمان کارمندان فعلی سازمانهای دفاعی تا چندسال آینده بازنشسته خواهند شد و این به عنوان یک مشکل اصلی پیش روی بسیاری از نیروهای مسلح به حساب میآید. سازمانهای دفاعی و نظامی نیازمند این هستند که با ابتکار عمل، دانش فرماندهان و مدیران ارشد را حفظ کنند زیرا در غیر این صورت در نبردهای آینده دچار مشکل خواهند شد. بنابراین، کسب دانش از فرماندهان و مدیران ارشد و سپس انتقال آن به سایر کارکنان و همچنین روزآمد کردن آموختهها طی زمان، امری بسیار حیاتی است. افزایش روزافزون شهروندان دانش مدار، نیروهای مسلح را مجبور میکند تا در راس دانشهای ایجاد شده و به روز قرار گیرند. مدیریت دانش بیان میکند که مهمترین منابع ارزشمند
هر سازمان، دانش کارکنان آن است. این تاکید و تمرکز با توجه به شتاب روزافزون تغییرات در سازمان و در کل جامعه انجام میگیرد. مدیریت دانش بیان میکند که امروزه تقریباً تمامی امور مستلزم انجام کار دانش محور هستند و لذا تمامی کارکنان باید به نوعی به کارکنان دانش محور تبدیل شوند. این بدین معناست که خلق، تسهیم و استفاده از دانش یکی از مهمترین فعالیتهای هر فرد در هر سازمان است.
نیاز به چارچوب مدیریت دانش در بخش نظامی:
بسیاری از محققان، مدلها و چارچوبهای مختلفی برای درک مفهوم و همچنین پیاده سازی مدیریت دانش ارائه کردهاند. اگرچه چارچوبهای زیادی برای پیادهسازی مدیریت دانش در بخش خصوصی ارائه شده است، اما تعداد بسیار کمی از آنها به صورت مجزا برای سازمانهای بزرگ طراحی شدهاند. چارچوب مدیریت دانش برای بخش دفاعی دو تفاوت عمده با چارچوبهای ارائه شده برای بخش خصوصی دارد.
اوالً بخشدفاعی به کل جامعه تعلق دارد، در حالی که بخش خصوصی متعلق و وابسته به شرکا و سهامداران است. رویکرد ذینفعان در بخش دفاعی مستلزم وجود بخشهای گوناگون و متعدد در فرآیند است واز این رو، کار در مورد آن با مشکالت بیشتری مواجـــه است. در بخش دفاعی این ذینفعان میتوانند شهروندان، حکومتهای محلی و ایالتی، شرکتهای خصوصی، کاربران و ... باشند و زمانی که نیروهای مسلح اقدام به سیاستگذاری و تصمیمگیــری و برنامهریزی و ارائه خدمات می کند، مجبور به در نظرگرفتن منافع و نظرات و عالیق تمامی ذینفعان است. در بخش خصوصی، شرکتها در برابر سهامداران خود پاسخگو هستند، اما تنها چیزی که در این بخش اهمیت دارد این است که سرمایه گذاری انجام گرفته پربازده باشد.
دومین وجه تمایز چارچوبهای مدیریت دانش در بخشهای خصوصی و دولتی )نظامی( در رقابت پذیری آنهاست. بخش خصوصی بر پایه رقابت بنا شده و اصوالً رقابتپذیر است. در حالی که بخش دولتی مبتنی بر فاکتورهایی مانند تهیه اطالعات، شناسایی دانش، تسهیم و استفاده از آن است. با توجه به همین فاکتور حیاتی یعنی رقابت پذیری، اساس کار شرکتهای خصوصی بر هوشیاری جهت کسب مزیت رقابتی در محیط متغیر است و در این راه سعی میکنند تا همواره خود را با ابزارهای مدیریتی نوین، تکنیکها و فلسفههای نوین منطبق سازند اما در مقابل، چنین روندی در بخش دفاعی وجود نداشته و انگیزه چندانی برای ایجاد تغییر در نحوه کسب اطالعات وجود ندارد. با توجه به اینکه انحصارات موجود در بخش دفاعی تا حدی در مقابل جهانی شدن اطالعات و افزایش تعداد
کاربران و سرمایه با چالش مواجه شده است لذا بخش دفاعی باید توجه بیشتری به شناسایی، تسهیم و بهره برداری از دانش کند.
این دو دلیل عمده به شدت بر روی استراتژای پیــاده سازی مدیریت دانش تاثیر میگذارند. لذا بر این نکته تاکید می شود که نیاز به توسعه یک چارچوب عمومی برای بخش دفاعی به کمک فهم و استفاده از تجارب مدیریت دانش احساس می شود.
عناصر مهم در چارچوب مدیریت دانش در بخش نظامی:
افراد، فرآیندها و فناوری سه عنصر اصلی هر محیط سازمانی هستند. مدیریت دانش به منظور ایجاد روحیه تسهیم و استفاده از دانش، روی افراد و فرهنگ سازمانی تاکید میکند. همچنین به منظور پیداکردن، ایجاد، اکتساب و تسهیم دانش بر روی فرآیندها یا روشها متمرکز می شود و به منظور ذخیره سازی دانش و قابل استفاده کردن آن به هنگام کار گروهی )بدون اینکه افراد به صورت فیزیکی کنار هم باشند( بر روی فناوری متمرکز می شود. افراد مهمترین بخش هستند زیرا مدیریت دانش با تمایل افراد به تسهیم و استفاده از دانش وابستگی مستقیم دارد. افراد، فرآیندها و فناوری همواره میتوانند به عنوان یک عامل محرک و یا یک مانع برای حرکت دانش محسوب شوند لذا می باید همواره موانع را شناسایی و برطرف کرد و به گسترش و ازدیاد عوامل محرک پرداخت.
