بخشی از مقاله
بررسی انواع کلی فرم در فرایند تولید یخ کارخانجات یخ سازي شهرستان کرمان در نیمه اول سال 86
خلاصه:
مدت مدیدي است که انتقال عوامل بیماریزا از طریق مصرف یخ مورد توجه قرار گرفته است. آلودگی یخ از طریق استفاده از آب آلوده، روش توزیع و حمل و نقل و نحوه نگهداري آن بوجود می آید. هدف از انجام این مطالعه بررسی آلودگی میکروبی انواع کلیفرم ها، در فرایند تولید یخ در کارخانجات یخ سازي شهرستان کرمان می باشد.
این مطالعه ، مطالعه مقطعی- توصیفی می باشد و روش جمع آوري داده ها سرشماري بوده است نمونه برداري در نیمه اول سال
1386 انجام گرفت که در آن وضعیت باکتریهایی کلیفرمی (کل کلیفرم ها) را در 4 کارخانه یخ سازي در شهرستان بررسی شده است. نمونه هاي آب یخ از سه نقطه ورودي، فرایند، یخ خروجی هر کارخانه برداشت گردید. نمونه برداري در دو ماهه اول هر فصل ودر هر ماه ده بار مراجعه به کارخانجات مذکور ودر مجموع ماهیانه سی نمونه برداشت گردید.
نتایج نشان داد که از 120 نمونه جمع آوري شدهجمعاً 27 نمونه آلودگی کلیفرم داشته اند حداقل آلودگی در آب ورودي حدود
%7/5، و بیشترین آلودگی مربوط به یخ خروجی و حدود 37/5 درصد بود. نتایج آزمایشات نشان داد که کلیه کارخانجات آلودگی کلیفرم داشته اند که کمترین آلودگی مربوط به کارخانه شماره (1) و حدود %18/18 و بیشترین آلودگی مربوط به کارخانجات شماره 2 و4 و حدود %25 براي هر کدام می باشد. بررسی انجام شده نشان داد که آلودگی یخ خروجی علیرغم آلودگی کم در و رودي در خروجی آلودگی بیشتري مشاهده شده است. که این نتایج با نتایج مطالعات قبلی مبنی بر اینکه، بهره برداري ضعیف و وضعیت بهداشتی پایین و وضعف آلودگی کارکنان به اندازه تصفیه ناکافی اب می تواند در انتشار باکتریها و بیماریهایی منتقله از آب نقش داشته باشد، هم خوانی دارد. که با نتایج اندازه گیري کلر آزاد باقیمانده هم خوانی دارد.
نابراین توجه به وضعیت و کیفیت آب مصرفی در تولید یخ در کارخانجات یخ سازي ضرورت دارد.
مقدمه:
یخ علاوه بر آنکه جهت خنک کردن نوشیدنی ها مورد استفاده قرار می گیرد در نگه داري بسته بندي غذاهاي تازه به خصوص غذاهاي دریایی نیز استفاده می شود. انتقال عوامل بیماریزا از طریق یخ مورد توجه است. آلودگی یخمعمولاً از طریق استفاده از آب آلوده، در مراحل توزیع، حمل و نقل و نگه داري آن به وجود می آید. (1) حضور باکتریهاي کلیفرم بعنوان نشانگر آلودگی میکروبی آب است که وجود ارگانیسم هاي بیماریزا در شبکه آبرسانی و یا سیستم تولید یخ را محتمل می سازد. همه گیري ناشی از سالمونلا و شیگلا به دلیل استفاده از آب آلوده در تهیه یخمکرراً گزارش شده است .(2)
رابطه مثبت بین باکتریهاي مدفوعی شاخص و غلظت هاي coprostanol در دماهاي مختلف مناطق سردسیر گزارش شده است. .(7) .(6) .(5) .(4) .(3) علاوه بر آن سایر پاتوژنهاي منتقله از آب مانند لژیونلا پنموفیلا (Legionella penumophilla) و گونه هاي مختلف مایکوباکتریوم مانند ( mycobacterium fortuitum, my cobacterium gordonae) نیز از یخ گــزارش شده اند. .(8)
بررسی هاي انجام شده در دسامبر 2001 میلادي توسط دکتر کلی ژبو و همکاران از دپارتمان پزشکی و آسیب شناسی مدرسه پزشکی دانشگاه و بیمارستان جونزهاپکنیز در بالتیمور ایالت مریلند با شیوع باکتریهاي اسید فاست در ماشین هاي یخ ساز بررسی
47 نمونه نشان می دهد که در این ماشین ها، دسته اي از باکتریهاي مایکوباکتریوم با استفاده از عبور ذرات ژل در میدان مغناطیسی و جریان برق مستقیم جدا شده است. در تحقیق مذکور مشخص گردید که آب و یخ مبداء و منشاء آلودگی بوده و داراي رشد سریع در این محیط ها می باشند. این باکتري ها باعث عفونت پوست و بافت هاي نرم ریوي در انسان می شود. (8)
یخ و آب مصرفی محتوي باکتري هاي کلیفرم می تواند باعث ایجاد تب و علائمی شبیه آنفلوآنزا و یا دیگر بیماریهاي دستگاه گوارش شود. .(11) (10) (19)
کارگاهها و کارخانجات تولید کننده یخ به عنوان یکی از مراکز صنعتی به دلیل ارتباط مستقیم و غیر مستقیم و مداوم با گروههاي مختلف انسانی با منشاء متفاوت اقتصادي و اجتماعی و برخورداري گسترده در خصوص رعایت مسائل بهداشتی و به ویژه بهداشت آب می تواند به مانند یک کانون بالقوه انتشار آلودگی هاي بیولوژیکی عمل نموده و عامل انتقال و شیوع بیماریهاي باکتریایی، ویروسی، قارچی و انگلی محسوب شود. از خطرات بهداشتی مرتبط و ناشی از ان می توان به انواع عفونتهاي گوارشی اشاره نمود. (12)
نظر به اینکه در کارخانجات یخ سازي بعضی از منابع تامین آب غیر شهري (خارج از شبکه شهري و یا منبع تامین خصوصی)
استفاده می گردد، که می تواند کانون آلودگی کلی فرم باشد. همچنین در فرایند تولید یخ تماس مستقیم کارگران که می تواند در صورت عدم نظارت و بررسی هاي بهداشتی خود منشاء آلودگی یخ تولیدي بوده و استفاده از قالب ها و وسایل فرسوده و غیر بهداشتی در زمان انجماد یخ و حوضچه هاي جداسازي یخ از قالب در صورت غیر بهداشتی بودن می تواند انتقال دهنده آلودگی هاي کلی فرمی گردد .(12)
چندین گزارش نشان داده اند که آب و یا یخ منبع عفونت و یا دیگر انواع بیماریها بوده اند .(15) (14) (13)
آب مصرفی کارخانجات یخ سازي باید از نظر عوامل فیزیکی،شیمیایی وبیولوژیکی موردتائید مقامات بهداشتی باشد .(16)
طبق بررسی انجام شده در شهر یزد در سال 1382-1385 میزان آلودگی کلی فرم در کارخانجات و یخ سازي شهرستان یزد در فرایند تولید یخ به ترتیب 12/5، 31/3، 54/2 درصد در ورودي، قالب و یخ تولیدي بوده است. .(12) و طبق بررسی انجام شده در یخ مصرفی در شهر تهران در سال 1378 میزان آلودگی یخ به میزان 68 درصد از نظر شمارش کلی باکتریهاي موجود در یخ گزارش شد. .(1)
با توجه به وضعیت آب و هوایی و کویري و گرم بودن شهرستان کرمان میزان مصرف یخ در این شهرستان بالا می باشد. بدیهی است که در صورت آلودگی آن، احتمال ابتلاء به بیماري براي مصرف کننده آن بسیار بالاست.
نتایج مطالعه انجام شده توسط Monastersky.R نشان داده که باکتریها در یخ زنده و در حال گسترش اند. (15)، .(16) بنابراین بررسی وضعیت بهداشتی کارخانجات یخ سازي در شهرستان کرمان ضروري می نمود.
مواد و ورشها:
مطالعه مقطعی- توصیفی است و روش جمع آوري داده ها بصورت سرشماري است که براي تعیین باکتریهاي کلیفرم در فرایند تولید یخ در کلیه کارخانجات یخ سازي در شهرستان کرمان انجام شد. نمونه هاي آب یخ از سه منطفه ورودي آب کارخانه، مرحله فرایند و خروجی محصول یخ برداشت گردید. تعداد نمونه ها از هر یک از نقاط مذکور 40 نمونه می باشد که در شش ماهه اول سال
86 از کارخانجات یخ موجود در شهرستان کرمان جمع آوري گردید.
نمونه ها در دو ماهه اول هر فصل جمع آوري و هر ماه ده مورد مراجعه به چهار کارخانه مذکور انجام جمعاًو سی نمونه از سه نقطه مورد بحث برداشت گردید. فهرست تعداد نمونه هاي جمع اوري شده از هر کارخانه در جدول مربوطه انعکاس دارد.
نمونه هاي جمع اوري شده براي آزمایش باکتریولوژیکی در بطریهاي شیشه اي جمع آوري شده و بلافاصله در جعبه یخ (cool box) به آزمایشگاه منتقل شد. تمام آزمایشات طبق روشهاي استاندارد مدرج در کتاب استانداردهاي آزمایش آب و فاضلاب انجام گردید (19)
بحث و نتیجه گیري:
بررسی نتایج حاصل از وضعیت آلودگی کلی فرم در کارخانجات یخ سازي و مقایسه نتایج با استانداردهاي مصوب ایران و رهنمودهاي جهانی بهداشت نمودار 1 نشان می دهد که کلیه کارخانجات مورد مطالعه را براي آلودگی کلیفرم است. در آزمایشات تائیدي نیز کلیفرم مدفوعی مشاهده شده است. کمترین آلودگی کلی فرم مربوط به کارخانه مستقر در ماهان (شماره %18/18 (1 و
بیشترین آن مربوط به کارخانجات یخ شماره( 2و %25 (4 می باشد.
بررسی نتایج حاصل از اندازه گیري کلیفرم در مراحل مختلف تولید یخ در کارخانجات مورد مطالعه نشان می دهد (جدول مشاره (1
که علیرغم آلودگی بسیار کم آب در ورودي براي تولید یخ 7/5 درصد، یخ تولیدي داراي درصد آلودگی بالاتري %37/5 بوده است.
نتیجه اندازه گیري کلر آزاد باقیمانده در آب مصرفی، فرایند و یخ تولیدي کارخانجات با نتایج حاصل از وضعیت کلی فرم در مراحل مختلف هم خوانی دارد.جدول شماره .(3) این حکایت از وضعیت بهداشتی نامناسب کارخانه و عدم رعایت مسائل بهداشت فردي و فرسوده بودن تجهیزات و ماشین آلات دارد.
مطالعه انجام شده در سال 1955 در آمریکا نیز نشان داد که تسهیلات بهداشتی نامناسب در مراحل تولید یخ به اندازه استفاده از آب با درجه تصفیه ضعیف در انتشار باکتري موثرند. .(21) و از طرفی نتیجه مطالعه دیگر در سال 2005 انجام گردید نیز بیانگر این است که بتوان باکتري هاي مزوفیل هوازي در بسته بندي هاي دستی مواد در مقایسه با مواد خام مصرفی افزایش داشته است .(22)
با توجه به این مهم نقش عوامل محیطی اعم از بهداشت کارگران، تجهیزات، وضعیت بهداشتی کارخانه از اهمیت بسزایی برخوردار بوده که بایستی براي ارتقاء کیفیت یخ تولیدي مد نظر قرار گیرد.
مطالعه مشابهی که در یخ هاي قالبی جمع آوري شده در سطح شهر تهران انجام گرفته است. نیز میزان آلودگی به کلیفرم را 35/7
درصد نشان داده است. که در مقایسه وضعیت آلودگی یخ هاي تولیدیدر شهرستان کرمان کمتر است.((1وضعیت الودگی یخ تولیدي در کارخانجات یزد در طی سالهاي 1382 - 1385 نشان داد که درصد آلودگی کلیفرم 54/2 درصد بوده است که از وضعیت آلودگی شهر کرمان بیشتر بوده است .(12)
