بخشی از مقاله
بررسی تاثیر اجراي طرح جامع مالیاتی بر ارتقاء تمکین داوطلبانه مودیان مالیاتی در سازمان امور مالیاتی کشور
چکیده
این پژوهش به بررسی ارتباط طرح جامع مالیاتی و ارتقاء تمکین داوطلبانه مودیان مالیاتی در سـازمان امـور مالیـاتی کشور می پردازد.ابزار جمع آوري اطلاعات براي سنجش متغیر ها پرسشنامه می باشد.پرسشنامه محقق ساخته از 19 سوال تشکیل شده است که به بررسی ابعاد تمکین داوطلبانه مودیان با توجه به اجراي طرح جامع مالیاتی می پردازد براي اندازه گیري پایایی پرسشنامه از روش آلفاي کرونباخ استفاده شده است که این ضریب 0/83به دسـت آمـده و چون آلفاي کرونباخ پرسشنامه بیش از 0/7 می باشد بنابراین پرسشنامه از پایـایی لازم برخـوردار مـی باشـد. حجـم
جامعه آماري مورد نظر 352 نفر که شامل کلیـه کارشناسـان ارشد،روسـاي گـروه و روسـاي امـور ادارات مالیـاتی
پایلوت در شهرهاي تهران،اصفهان و کرمانشاه می باشد.و بر اساس روش نمونه گیري تصادفی طبقه اي از بین آنهـا نمو نه آماري انتخاب گردید و در نهایت 202 پرسشنامه جمع آوري و تحلیل گردید. جهت تعیین نرمال بـودن داداه هاي به دست آمده از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف استفاده گردید و نتایج آزمون نرمـال بـودن داده هـا را تاییـد
نمود.فرضیات تحقیق با انجام آزمون Tمستقل به بوته آزمون قرار داده شدند و تاثیر معنی دار و مثبت آنها به اثبـات
رسید،به این معنی که اجراي طرح جامع مالیاتی بر ارتقاء تمکین داوطلبانه مودیان مالیاتی در سـازمان امـور مالیـاتی کشور تاثیر مثبتی دارد.
واژگان کلیدي: طرح جامع مالیاتی، تمکین داوطلبانه،فرارمالیاتی،جریمه هاي مالیاتی
١
مقدمه
اهمیت و جایگاه خاص و رفیع نظام مالیاتی در مجموعه اقتصاد هر کشور بر هیچ یک از متخصصـین و خبرگـان ایـن حـوزه پوشیده نیست. بنابراین با توجه به نقاط ضعف و کاستیهاي نظام مالیاتی کشور، تحـول نظـام مالیـاتی همـواره مـورد توجـه
علاقمندان اعم از فعالان بخش دولتی و خصوصی بوده است. در همین چارچوب " طرح تحـول مالیـاتی" بـه عنـوان طـرح جامع و همه جانبه جامع نظام مالیاتی در دستور کار سازمان امور مالیاتی کشور قرار گرفته است( آقـایی، .(1379 اولـین گـام در اجراي طرح جامع مالیاتی برنامهریزي و سازماندهی طرح بود که در این امر سازمان امور مالیاتی کشور از توان و تخصص
جمعی از خبرگان و مدیران، زیر نظر متخصصین برجسته و کارآزموده شرکت ديلویت1 اسـتفاده نمـوده اسـت. خصوصـیت برجسته شرکت مذکور، برخورداري از تجربه مشاوره، برنامهریزي و سازماندهی چندین طرح جامع نظـامهـاي مالیـاتی بـود. مستندات نهایی کار که در چارجوب متدولوژي کلی بررسی وضع موجود، ترسیم وضعیت مطلوب، تحلیل شکاف و طراحـی نقشه راه بود، که از ابعاد مختلف مورد بررسی و تصویب قرار گرفت و خوشبختانه به عنوان سـند پایـه و مـادر طـرح جـامع مالیاتی مورد وفاق عمومی در کلیه سطوح قرار گرفت..از جمله اساسی ترین ضرورتهاي هر نظام مالیـاتی مناسـب در جامعـه اشاعه ورشد فرهنگ مالیاتی است توجه به این موضوع یکی از اساسی ترین مشکلات تمکین و وصول مالیـات را دربـر مـی
گیرد مشکلی که صرفاً از طریق فرهنگ عمومی جامعه و تبع آن فرهنگ مالیاتی قابل حل خواهد بـود .میـزان همکـاري افـراد یک جامعه با دستگاه مالیاتی و تمایل آنان به پرداخت داوطلبانه مالیات ها ازیک سو به درجه رشد اجتماعی و از سوي دیگـر
به میزان اعتماد و خوشبینی آنان نسبت به دولت و دستگاه مالیاتی بستگی دارد ایجاد اعتماد و روحیه مسـاعد در اعضـاء یـک جامعه مستلزم وجود شرایطی است که اهم آنها رامی توان بصورت فهرست وار بشرح ذیل بیان نمود:
ـ عادلانه بودن مالیاتهاي دریافتی از مردم وعدم احساس تبعیض در بین مالیات دهندگان؛
-کفایت دستگاه اداري؛
٢
ـ عاقلانه بودن مخارج دولتی.
با اجراي طرح جامع مالیاتی واستقرار سیستم هاي فن آوري اطلاعات در سازمان امور مالیاتی کشور، تمـام فعالیتهـاي اقتصـادي مهم نقش آفرینان اقتصادي در مجموعهاي یکپارچه در اختیار قرار گرفته و فرار مالیاتی به میزان قابـل ملاحظـه اي کـاهش مـی یابد. از جمله اهداف طرح جامع مالیاتی عبارتند از:
-1 افزایش درآمد هاي مالیاتی؛
-2 کاهش هزینه هاي اجراي عملیات مالیاتی؛
-3 افزایش میزان رضایتمندي صاحبان منافع.
توجه به اهمیت موضوع مالیات که مهمترین دغدغه حال حاضر در اکثر کشورها و بخصوص ایران می باشد و با توجه به اینکه هدف گذاري کلان بودجه سالانه بر محور مالیات خواهد شد و همچنین نو و جدید بودن مبحث طرح جامع مالیاتی مفید و کاربردي بودن این موضوع پژوهش پایان نامه اي آشکار و مسلم می باشد. سازمان امور مالیاتی کشور نیز در این راستا و با توجه به اینکه در حال حاضر مشغول پیادهسازي و اجراي طرح جامع مالیاتی میباشد لذا ضرورت دارد که از موقعیت بوجود
آمده حداکثر استفاده را ببرد و این طرح را به صورت کاملتر اجراء نماید، یعنی باید به بررسی تمام جوانب اجراي این طرح و
میزان تاثیر این طرح بر ارتقاء تمکین داوطلبانه مؤدیان مالیاتی پرداخته شود. بنابراین این پژوهش به بررسی ارتباط طرح جامع مالیاتی و ارتقاء تمکین داوطلبانه مؤدیان مالیاتی میپردازد(سیدنورانی، .(1388
طرح جامع مالیاتی
طرحی است که به موجب بند ب ماده 59 برنامه سوم توسعه بر عهده سازمان امور مالیاتی کشور گذاشـته شـده اسـت و ایـن سازمان را مکلف نموده است تا سه سال اول برنامه سوم توسعه، نسبت به طراحی و راه اندازي نظام جامع اطلاعات مالیـاتی کشور اقدام کرده و با گردآوري و پردازش اطلاعات مربوط به فعالیتهاي اقتصادي مؤدیان مالیاتی در شبکه فراگیـر، روش
خوداظهاري را در نظام مالیاتی کشور توسعه و ترویج دهد( زایر،(1388 مشکلات موجود مالیـاتی کشـور مسـئولین را بـر آن
داشت تا تمهیدي جدي در خصوص نظام مالیاتی بیاندیشند. به عبارتدیگـر، ایـرادات و ناهمسـویی سیاسـتهـا، نظـامهـا و فرآیندهاي ناکارآمد مالیاتی، عدم ارائه خدمات مناسب بـه مودیـان و اطلاعـات ناکـافی در مـورد مودیـان و ضـعف فرهنـگ
٣
پرداخت مالیات منجر به افزایش هزینههاي عملیاتی، افزایش شکایات و افزایش حجم فرارهاي مالیاتی گردید. کـه در نهایـت، این معضلات باعث کاهش درآمدهاي مالیاتی و افزایش نارضایتی مودیان گردیـد. لـذا براسـاس مـوارد ذکـر شـده نـواقص و کاستیهاي موجود دراطلاعات، فرآیندها، اجرا و قوانین موجود نظام مالیاتی اهمیـت اجـراي طـرح جـامع مالیـاتی را ایجـاب نمود.با توجه به موارد مطروحه، طرح جامع مالیاتی در این سیستم از اهمیت فوقالعادهاي برخوردار مـیباشـد. ایـن طـرح بـه لحاظ گستردگی حجم عملیات و نحوه اجراي آن، از ویژگیهاي متمایزي نسبت به طرحهاي مشـابه برخـوردار اسـت. ارزش
اقتصادي، تأثیرگذاري اجتماعی، حضور گروههاي متعدد مشاور و پیمانکاران داخلی و خارجی در آن، به انضمام پیچیدگیهاي فنی طرح، باعث اعمال دقت و حساسیت ویژهاي در تمامی مراحل اجراي آن شده اسـت. بـا اجـراي طـرح جـامع مالیـاتی و استقرار سیستمهاي فنآوري اطلاعات در سازمان امور مالیاتی کشور، تمام فعالیتهاي اقتصادي مهم نقشآفرینان اقتصادي در مجموعهاي یکپارچه در اختیار قرار گرفته و فرار مالیاتی به میزان قابل ملاحظهاي کاهش مییابد(ارشدي و همکاران،.(1390
تمکین مالیاتی
پیش از وقوع عدم تمکین، زمینه هاي آن را شناسایی نموده و اصل را بر پیشگیري قرار می در فرآیند وصول مالیـات، جلـب
همکاري و رضایت مؤدیان نسبت به تمکین داوطلبانه از راهبردهاي اصولی سیستم مالیاتی محسوب می شود .مدیریت تمکین
داوطلبانه رهیافت مدرنی است که به انگیزه هاي اجتماعی و اقتصادي شهروندان دهد .برخی پـژوهش گـران معتقدنـد درك جنبه هاي رفتاري مؤثر برتصمیم گیري مؤدي در خصوص تمکین، در تدوین خط مشی هاي کاهش فـرار مالیـاتی و ارتقـاي
سطح تمکین داوطلبانه بسیار حیاتی است .پیش فرض اولیه این پژوهش گران این است که چون دیدگاه هاي فردي نسبت به
رفتار تمکین متأثر از هنجارهاي اجتماعی جامعه است، سیاست اصلاحی دستگاه مالیاتی را باید معطوف بـه ایجـاد نهادهـایی کرد که قادر به تقویت جنبه هاي ارزشی هنجار تمکین باشند (خان جان،.(1383مهم ترین موانـع تمکـین داوطلبانـه عبـارت است از :احساس وجود نظام نابرابر مالیاتی، پیچیدگی قوانین و مقررات مالیاتی، منصفانه نبـودن نظـام جریمـه، برنامـه هـاي ضعیف آموزشی براي مؤدیان، عدم توانایی دستگاه مالیاتی براي اثبات بی طرفی خود در فرآینـد تشـخیص مالیـات، ممیـزي ضعیف، احساس وجود نداشتن عدالت مالیاتی، دیدگاه منفی مؤدیان نسبت به مالیات .کم هزینه بـودن تمکـین مالیـاتی بـراي مؤدیان، منصفانه بودن، سهولت قوانین و آییننامه هاي اجرایی مالیاتی و خدمات ارائه شده بـه مؤدیـان توسـط نظـام مالیـاتی،
٤
عوامل مهمی در تسریع و ترغیب تمکین داوطلبانه مؤدیان محسوب می شوند(آقایی،.(1379تمکین مالیاتی در ادبیات مالیـاتی به عنوان مهمترین هدف یک سیستم مالیاتی کارا به شمار می رود. در اغلب نظامهاي مالیاتی تعریف دقیق، روشن و عملیاتی از تمکین مالیاتی وجود دارد، در حالی که در نظام مالیاتی ایران این مفهوم بسیار مبهم و ناشناخته اسـت .در متـون مالیـاتی ایران، تمکین به مفهوم پایبندي مؤدیان به تکالیف مالیاتی و رعایت قوانین مالیاتی از سوي آنها شناخته شـده اسـت .تمکـین کامل مالیاتی از جمله اهداف مهمی است که تمامی سیستم هاي مالیاتی در راستاي دستیابی به آن هستند و در واقع مـی تـوان
گفت که درجه تمکین مالیاتی در هر کشوري معیار سنجش کارایی سیستم مالیاتی آن کشور است( طالب نیا،.(1386 همـان گونه که اشاره شد، تعریف دقیق و جامعی از تمکین مالیاتی در قوانین مالیاتی ایران ارائه نشده است و کارشناسـان مالیـاتی نیز بر اساس نگرشهاي مختلف، تعاریف متفاوتی را بیان می کنند که برخی از آنها عبارتند از:
الف - قبول تمام یا بخشی از مالیات تعیین شده توسط مأموران مالیاتی از طرف مؤدیان مالیاتی؛
ب - پرداخت مالیات همراه با ارائه اظهارنامه یا ارائه اظهارنامه بر مبناي توافق سازمان امور مالیاتی با مجامع امور صنفی؛
ج - پایبندي داوطلبانه به متن و روح قانون مالیاتی و قبول آگاهانه آن و رعایت تکالیف و قوانین مالیاتی از سوي مؤدیان؛
نکته قابل توجه آن است که افزایش تمکین مالیاتی سبب کاهش هزینه هاي تمکین و کاهش هزینه هاي تمکین باعث افزایش
نرخ تمکین می شود .به عنوان مثال میتوان با مکانیزه نمودن سیستم مالیاتی و فرآیند پرداخت مالیات و اجراي کامل و سـریع طرح جامع مالیاتی و بالطبع ساده سازي انجام وظایف مؤدیان مالیاتی، هزینه هاي تمکین را کاهش داد و بـه افـزایش تمکـین
مالیاتی در بین مؤدیان کمک نمود. از دیگر سو باید توجه داشت که هزینه هاي تمکین داراي دو بخش عمـده اسـت :بخـش
خرد و بخش کلان .بخش خرد، درآمد از دست رفته مؤدي است که صرف امور مربوط به پرداخت مالیات شـده و از کسـب
درآمد باز مانده است .بخش کلان -که بسیار مهمتر و حیاتی تر است - با این موضـوع مـرتبط اسـت کـه فرآینـد وصـول یـا
پرداخت مالیات تا چه میزان سبب کاهش فعالیت هاي اقتصادي کل جامعه شده است. محققان و پژوهشگران در ایران با یک
دیدگاه تقلیل گرا 1 هزینه هاي تمکین را تنها از دیدگاه خرد بررسی نموده اند .به عبارت دیگر همان گونه که ذکر شد برخـی محققان در ایران هزینه تمکین را برابر با هزینه وصول می گیرند که این مسأله اشتباه تئوریک فاحشی در این بخش محسـوب
می شود. بنا برتعریف، با افزایش هزینه هاي تمکین، هزینه هاي وصول کاهش می یابد .به عنوان مثال زمانی کـه مؤدیـان بـه
فراهم نمودن اطلاعات بیشتر نیاز دارند، هزینه هاي تمکین افزایش و هزینه هاي وصول کاهش مـی یابـد .البتـه بایـد توجـه داشت که همواره یک ارتباط مستقیم بین این دو نوع هزینه وجود ندارد(برد وزلت،.(2003
پیشینه پژوهش
زایر (1388) در پژوهشی تحت عنوان وضعیت ساده سازي در طرحهاي جامع مالیاتی: تجربه جهـانی و چـالشهـایی بـراي نظام مالیاتی ایران که در سال 1388 انجام داد که خلاصه پژوهش به شرح زیر می باشد:
در دو دهه اخیر، سادهسازي مالیات تبدیل به یک جزء ضروري از طرحهاي جامع مالیاتی در کشورهاي مختلـف شـده اسـت. این فقط منجر به پیچیدگی اثرات منفی بر هزینههاي انطباق داوطلبانه و در نتیجه فـرار از پرداخـت مالیـات نمـیشـود، بلکـه همچنین منجر به این واقعیت میشود که یک مانع بزرگ در راه رسیدن به عدالت مالیـاتی و بهـرهوري (در مـورد مالیـات بـر درآمد) ایجاد میکند، تحقیقات نشان داد که میزان انطباق کم، حجم بـالایی از دسـتورات اداري مـدور و ترکیـب نامناسـبی از
درآمدهاي مالیاتی را به وضوح نشان میدهد که بصورت واضحی نشاندهنده اینست که سیستم مالیات موجود در ایران کـاملا
پیچیده است. بنابراین، بهطور کلی یکی از چالشهاي ضروري پیش روي سیستم مالیاتی ایران مـیتوانـد سـادهسـازي مالیـات باشد ،و بطور خاص سادهسازي قوانین مالیاتی، خواستار تعامل جدي میان مقامات مالیاتی و نهادهاي قانونگذار است .
رحیمیزاده و همکارانش((1389 در پژوهشی تحت عنوان جامع مالیات زیست محیطی، و تأثیر آن بر رفتار زیسـتمحیطـی و اقتصادي کشورهاي جهان که در سال 1389 انجام داند که خلاصه پژوهش به شرح زیر می باشد:
این مقاله، ابتدا، شاخصی با چارچوب نظري براي مالیات زیست محیطی است . و پس از آن جامع مالیاتی مربوطه را بـه طـور
استادانهاي شرح میدهد. این تحقیق جامع شامل تعاریف، تاریخچه، افزایش سود دوبرابـر و تجـارب در کشـورهاي مختلـف
٦
میباشد. نتایج تحقیق نشان داد که بر اساس مطالعات خارجی، رفتار زیستمحیطـی و اقتصـادي خـارج از ایـن جـامع مـورد بررسی واقع شده است. مزایاي زیستمحیطی از دادهها به طور واضح قابل مشاهده است. مدل معتبر در جـامع مالیـات انـرژي کربن با سیاست جبرانی کاهش پاداش امنیت اجتماعی همراه است و میتواند سود دو برابر فراهم کند..
رضایی و همکاران (1390) در پژوهشی تحت عنوان اهمیت تغییر و انطباق در جامع نظام مالیاتی: تجربه جهانی و چالشهاي نظام مالیاتی ایران که در سال 1390 انجام داند که خلاصه پژوهش به شرح زیر می باشد:
قبول مالیات به معناي پذیرش ارزیابی مالیاتی و آمادهسازي براي پرداخت مالیات در نظام مالیاتی است. نتایج تحقیق نشـان داد که اثربخشی نظام مالیاتی میتواند بر اساس سطح عدم پذیرش یا شکاف مالیاتی تخمین زده شود که معیار مهمی در اثربخشـی
نظام مالیاتی است. عمق شکاف مالیاتی در جامعهاي بنیادین است. در این مقاله جنبههاي مختلف پـذیرش مالیـاتی، وضـعیت حال حاضر سیستم ایران، تجربیات کشورهاي مختلف تجربه در پذیرش مالیات و اثرات آن در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت توصیههاي سیاستی براي مجامع کردن اصلاحات مالیاتی دولت در جهت افزایش پذیرش مالیات ارائه شـده است .
اهداف تحقیق
هدف اصلی
تعیین تأثیراجراي طرح جامع مالیاتی برارتقاءتمکین داوطلبانه مؤدیان مالیاتی درسازمان امورمالیاتی کشور
اهداف فرعی
1ـ تعیین تاثیر اجراي طرح جامع مالیاتی بر شفافیت قوانین ومقررات مالیاتی.
2ـ تعیین تاثیر اجراي طرح جامع مالیاتی بر اطلاع رسانی کامل، شفاف و مستمربه مؤدیان مالیاتی.
3ـ تعیین تاثیر اجراي طرح جامع مالیاتی برمیزان آموزش وآگاهی مؤدیان از قوانین و مقررات مالیاتی.
4ـ تعیین تاثیر اجراي طرح جامع مالیاتی برعدالت مالیاتی (رفع تبعیض مالیاتی ).
5ـ تعیین تاثیر اجراي طرح جامع مالیاتی برضمانتهاي اجرایی قوي درامروصول مالیات.
٧
6ـ شنا تعیین تاثیر اجراي طرح جامع مالیاتی برایجاد سیستم اطلاعات جامع مالیاتی. -7 تعیین تاثیر اجراي طرح جامع مالیاتی بر فرهنگ سازي مالیاتی.
فرضیات تحقیق
فرضیه اصلی
اجراي طرح جامع مالیاتی بر ارتقاء تمکین داوطلبانه مؤدیان مالیاتی در سازمان امور مالیاتی کشور تأثیرمی گذارد .
فرضیه هاي فرعی
فرضیه فرعی-1 اجراي طرح جامع مالیاتی برشفافیت قوانین و مقررات مالیاتی تأثیر می گذارد.
فرضیه فرعی-2 اجراي طرح جامع مالیاتی برمیزان اطلاع رسانی کامل ،شفاف ومستمر به مؤدیان مالیاتی تأثیرمی گذارد. فرضیه فرعی-3 اجراي طرح جامع مالیاتی برمیزان آمورش و آگاهی مؤدیان ازقوانین ومقررات مالیاتی تأثیرمی گذارد. فرضیه فرعی-4 اجراي طرح جامع مالیاتی برعدالت مالیاتی (رفع تبعیض مالیاتی )تأثیرمی گذارد.
فرضیه فرعی-5 اجراي طرح جامع مالیاتی برایجاد ضمانت هاي قوي در امر وصول مالیات تأثیرمی گذارد.
فرضیه فرعی-6 اجراي طرح جامع مالیاتی برایجاد سیستم اطلاعات جامع مالیاتی تأثیرمی گذارد فرضیه فرعی-7 اجراي طرح جامع مالیاتی بر ارتقاء فرهنگ مالیاتی تأثیر می گذارد.
روش تحقیق
از آنجا که این پژوهش به جمع آوري اطلاعات وضع موجود می پردازد و به بررسی رابطه بین دو متغیر طرح جـامع مالیـاتی
بر ارتقا تمکین داوطلبانه مؤدیان مالیاتی خواهد پرداخت، می توان گفت این مطالعه از لحاظ نحوه گـردآوري داده هـا از نـوع
توصیفی و از میان انواع تحقیقات توصیفی، از نوع همبستگی است.
