بخشی از مقاله
بررسی روشهای مختلف خود اظهاری در نظام مالیاتی کشور
(مطالعه موردی: ادارات مالیاتی شمال تهران)
چکیده
هدف اصلی این پژوهش، بررسی روشهای مختلف خود اظهاری در نظام مالیاتی ادارات مالیاتی شمال تهران و اولویت بندی عوامل تاثیر گذار می باشد که با توجه به نوپابودن این روشها در ایران، در ادارات مختلف مالیاتی سراسر کشور از جمله در ادارات مورد مطالعه، بدیهی است که بررسی روشهای مختلف خود اظهاری در نظام مالیاتی کشور می تواند به شناسایی دلایل احتمالی عدم استقبال افراد از شیوه ی مورد نظر پرداخت مالیات (خود اظهاری الکترونیکی مالیات) کمک کند. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت موضوع از نوع توصیفی است. نمونه آماری در این پژوهش از نوع خوشه ای و مشتمل بر 442 نفر مؤدی و کارشناسان مالیات از پنج گروه شغلی بوده است. در فرآیند آزمون فرضیه ها مشخص شد که تمام فرضیات مطرح شده در تحقیق تائیده شده اند و نتایج حاصل از سه عامل پرداخت الکترونیکی مالیات و افزایش سهولت واریز مالیات به خزانه، پرداخت الکترونیکی مالیات و کاهش زمان و هزینه واریز مالیات به خزانه، پرداخت الکترونیکی مالیات و افزایش میزان مالیات واریزی به خزانه و ارقام بدست آمده از محاسبه ی میانگین آنها چنین نتیجه می شود که مدل نظری انتخاب شده مورد تائید و قابل قبول می باشد و به ترتیب سه فرضیه، پرداخت الکترونیکی مالیات و افزایش سهولت واریز مالیات به خزانه، پرداخت الکترونیکی مالیات و کاهش زمان و هزینه واریز مالیات به خزانه و افزایش میزان مالیات واریزی به خزانه از طریق پرداخت الکترونیکی با کسب میانگین 3/34، 3/5 و 3/3 در سطح اطمینان 99 درصد تایید شده است.
کلید واژگان: دولت الکترونیکی، خود اظهاری مالیاتی الکترونیکی، ادارات شمال تهران
مقدمه
زندگی انسان ها در کنار یکدیگر و تشکیل جامعه انسانی یا همان قبیله، کافی بود تا این نیاز احساس شود که انجام امور نیازمند ایجاد تشکیلات منسجمی است تا با استفاده از توانمندی نیروهای موجود در جامعه بتواند به برنامه ریزی مدون تر و کارآمدتری بپردازد، لذا حکومت های اولیه با هدف تامین و رفع نیازمندی ها در داخل یک سلسله سنن و نظامات شکل گرفت. با گذر زمان، افزایش جمعیت و ایجاد نیازهای جدید و پیچیدگی روابط درون و برون قبیله ای، تامین هزینه های نگهداشت نیروی انسانی و در رأس آن رفع هزینه های نیروهای نظامی و امنیتی جوامع واژه مالیات را به ادبیات اقتصادی وارد می کرد.
توجه به دو مسئله فوق یعنی قوانین در حکومت اسلامی و حق جامعه و ادای دین نشان می دهد بحث مالیات مسئله ساده ای نیست که براحتی بتوان از کنار آن گذشت لذا بر همه افرادی که به نوعی صاحب کسب و درآمد هستند لازم است به میزانی که قانون مشخص می کند نسبت به پرداخت آن اقدام کنند(داریوش پاشوی، روزنامه دنیای اقتصاد، 4 فروردین .(1390
گسترش عدالت و کاهش نابرابریها، در بین تمام جوامع و بویژه اندیشمندان دارای اهمیت ویژهای میباشد.نقش مالیاتها در توزیع مجدد درآمد با طراحی مالیاتهای تصاعدی و نرخهای متعدد در دهههای 1960 و 1970 به اوج خود رسید. لیکن انـحرافزایی شـدید و پیچیدگی نظامهای مالیاتی مزبور موجب روند رو به رشد اصلاحات در ساختارهای مالیاتی جهان شد.کاهش تعداد نرخها، هموار کردن ساختار نرخها(کاهش تعداد طبقات و نرخهای نهایی)، گسترش پایههای مالیاتی و پیگیری اهداف سـادهسازی، خـنثایی در تـخصیص و برابری افقی به جای برابری عمودی، درسهای مهمی از اصلاحات مالیاتی هستند(گیلک حکیم آبادی، 1379، ص.(190
بیان مسأله
از آنجا که مالیات ازدیرباز به عنوان یک اهرم مالی در اعمال قدرت و اجرای سیاست حکومتها مطرح بوده است، لذا دولتمردان را به اندیشه وصول بهتر مالیات واداشته است که این امر در کشور ما نیز مستثنی نبوده و با گذشت زمان سعی بر آن بوده تا با روشهای بهتر از یک طرف میزان وصولی را افزایش داده واز طرف دیگر هزینههای وصول مالیات را کاهش دهد. در این زمینه در چند سال اخیر وزارت اموراقتصادی و دارایی طرحی را ارایه نمود که میتوانست هر دو عامل فوق را پوشش دهد. این طرح که خوداظهاری مالیاتی نامیده شد، خالی از نقص نبوده و خود دارای اشکالاتی بود(گرجی و همکاران، 1381، ص.(36
چارچوب نظری تحقیق
در ایران مالیات سابقه دیرینه دارد. با استقرار مشروطیت، برای آن که امر مهم وصول مالیات دستخوش مقاصد دولتمردان و افراد صاحب نفوذ و متصدیان امورمالیاتی نشود، چارچوب آن در قانون اساسی و متمم قانون اساسی مشروطه منظور گردید و از بدو مشروطیت قوانین متعددی به تصویب مجالس وقت رسید که میتوان گفت مهمترین و جامع ترین آنها، قانون مالیاتهای مستقیم مصوب 28 اسفندماه 1345 بود. این قانون با اصلاحاتی تا پیش از انقلاب اسلامی، و قبل از آن نیز با اصلاحیههایی که بر حسب مورد به تصویب شورای انقلاب اسلامی و سپس مجلس شورای اسلامی رسید تا آخر سال 1367 اجرا میشد. با برقراری نظام جمهوری اسلامی، بازنگری اساسی قانون مالیاتها از اوایل دهه 1360 شروع شد و قانون جدید در سوم اسفندماه 1366 با همان عنوان قانون مالیاتهای مستقیم مورد تصویب مجلس شورای اسلامی قرار گرفت و از ابتدای سال 1368 به اجرا گذاشته شد.
امروزه مالیاتها یکی از مهمترین و موثرترین ابزارهای اجرای سیاست مالی است. این ابزار باید براساس اصول مالیاتها باشد که عبارتند از :
عدالت مالیاتی، شفافیت مالیاتی، به صرفه بودن مالیات و سهلالوصول بودن آن.
بهطور کلی مالیات مظهر حاکمیت دولت است و با توجه به نقشی مهم که به عنوان نخستین و مهمترین منبع درآمدهای عمومی در تـأمین هـزینههای عمومی ایفا میکند از اهمیت به سزا و جایگاهی ویژه در نزد دولتها برخوردار است.بدین لحاظ در تمام کشورها برای اینکه دستگاه مالیاتی بتواند وظایف خود را در ارتباط با مالیات به خوبی انجام دهـد و وجـوهی را کـه برای تأمین مخارج عمومی و در واقـع،جهت حـفظ و بـقای حکومت لازم است از این طریق تأمین نماید،حقوق و امتیازات و اقتداراتی ویژه برای سازمان مذکور وضع میکنند که به آن»اعمال قدرت مالیاتی«گفته میشود. البته قوه مـجریه و سـازمانهای اداری بهطور کلی برای انجام امور اداری از حقوق و امتیازات و اختیارات لازم برخوردار هستند که تحت عنوان"امتیازات قدرت عمومی"در قلمرو حقوق عمومی بحث و بررسی میشود.طبعا سازمان مالیاتی نیز از این حقوق و اختیارات بـرخوردار است، اما به خاطر اهمیت فوق العاده مالیات،معمولا دولتها اختیارات و امتیازاتی منحصر بـه فرد به سازمان یاد شده اعطا میکنند که درخور بحث و بررسی است. اعمال قدرت مالیاتی در تمام مراحل سهگانهء مـالیات،شامل مـراحل انـتخاب مأخذ مالیات، تشخیص مالیات و بالاخره وصول مالیات وجود دارد که در مرحلهء اول اصـولا بـا وضع مالیات بر مآخذ و منابع گوناگون توسط قانون انجام میگیرد.اما در مراحل دیگر که جنبهء اجرایی دارنـد و بـه مـوجب قانون بر عهده و مسئولیت دستگاه مالیه قرار گرفتهاند به دستگاه مذکور بـرای ایـفای ایـن وظایف و مسئولیتهای خطیر،اختیارات و امتیازاتی فوق العاده واگذار شده است(رستمی، 1387، ص.(166
تعریف خود اظهاری مالیاتی
خود اظهاری مالیاتی به معنای واقعی عبارت است از ابرار اطلاعات درامد و هزینه مودیان مالیاتی در یک فرم»اظهار نامه مالیاتی«و پرداخت مالیات با رضایت کامل در سر رسیدهای تعیین شده از طرف قانونگذار یا دستگاه مالیاتی(بیگ پور، 1386، ص.(71
اهمیت و ضرورت انجام پژوهش
با اشاعه فرهنگ اظهار نامه الکترونیکی زمان وصول مالیات کاهش یافته و همچنین رضایت مودیان و تکریم ارباب رجوع ایجاد خواهد شد. مالیاتی که هر فرد موظف به پرداخت آن است باید نه تنها از لحاظ منبع بلکه از نظر ماخذ و مبنای مالیات، زمان پرداخت و روش پرداخت، مشخص و معلوم باشد. در واقع، مسئولیت مالیات دهنده نسبت به مالیات مقرر باید برای خود او و حتی دیگران نیز کاملا0 روشن و واضح باشد. بنابراین اظهارنامه الکترونیکی امکان دخالت بیش از حد ماموران مالیاتی در تعیین مالیات را کاهش می دهد.
با مطالعه این تحقیق این مزایا حاصل می گردد.
(1 گسترش فرهنگ خوداظهاری و ایجاد اعتماد بیشتر بین مؤدیان محترم مالیاتی و دستگاه مالیاتی و ایجاد حس تفاهم و همکاری متقابل فی مابین مؤدی و کارکنان دستگاه مالیاتی (ایجاد اصل اعتماد متقابل).
(2 وصول سریع مالیات و کم شدن هزینه وصول مالیات در کشور (ایجاد اصول سهل الوصول بودن و صرفه جویی).
(3 کوتاه نمودن زمان رسیدگی به پروندههای مؤدیان مالیاتی وکم رنگ شدن اختیار تشخیص توسط ممیزان مالیاتی وبدست گیری اختیار پرونده توسط مؤدی (اصل مشخص بودن).
(4 صرفه جوئی در وقت سازمان امور مالیاتی و رسیدگی نمونه ای پرونده مؤدیان با دقت بیشتر (رعایت اصل عدالت مالیاتی).
نقش مالیات در پیدایش تحولات اجتماعی
مالیات ریشه تاریخی طولانی دارد و از پدیدههای بسیار قدیمی زندگی انسان اسـت و شاید عمر آن با پیدایش نخستین حکومت و قـبایل همراه باشد و در بـرخی از تـمدنهای باستانی مانند»کلده«و »آشور«در بین النهرین و»آتن«در غرب وصول مالیات تابع ضوابط مدون بوده است؛ ولی در بسیاری از نقاط جهان مسئله مـالیات از نـظر میزان و نحوه وصول، تابع اراده بالاترین مقام تـصمیمگیرنده یـا نماینده او بوده است. حاکم یا والی که اداره امور منطقهای را بر عهده داشت، در ازای پرداخت مبلغی به حکومت مرکزی اجازه داشت از
افراد منطقه به هر میزان کـه تـشخیص میداد مالیات وصول کند.از تفاوتهای عمده مالیات در گذشته و حال ایـن است که در قدیم مالیاتها، خراجها و باجهای وصول شده به گنجینه شخص حاکم افزوده و به صورت امروزی به عنوان بخشی از درآمد تلقی نمیشد(سعیدی،.(1381
فرهنگ پرداخت مالیات
برنامههای مالیاتی بـه عنوان یکی از ابزارهای توسعه در کشورهای پیشرفته و یا در حال توسعه شمرده میشود.در بسیاری از کشورها، شهروند معادل مالیاتدهنده است.امروزه تقریبا در همه دنیا، مردم پذیرفتهاند که اگر در زندگی روزمرهشان خدمتی دریافت میکنند، باید هزینهاش بـه طور مستقیم یا غیر مستقیم بپردازد. اکثر مالیاتدهندگان پذیرفتهاند که چرا مالیات میدهند.آنها در ازای خدماتی که دریافت میکنند،با رغبت مالیات میپردازند و به همین دلیل با کم کاری و اسراف در بودجه کـشورشان بـه شدت برخورد میکنند.عدم فاصله میان دولت و مردم مهمترین مسئله در پرداخت با رغبت مالیات است.زمانی که مردم بدانند هرگونه شانه خالی کردن از زیر بار مالیات، در نهایت به ضرر خود آنهاست و مانع از اجرای برنامههای رفاهی دولت، خواهد شد، مطمئنا مـالیات را با رغبت خواهند داد. بنابراین برنامههای اقتصادی دولت نیز باید علمی،دقیق و خارج از روش آزمون و خطا باشد و مهمترین ملاک برای هر دولتی،مردم باشد(روانبخش،.(1386به همین منظور در بسیاری از کـشورها، سازمانهای قـدرتمندی وجود دارد که بر نحوه مصرف مالیات نظارت داشـته و عـملکرد آنها مالیاتدهندگان را مطمئن میکند که مالیاتهای پرداختی آنها دقیقا برای همان مصارفی که در بودجه دولتها منظور شده به مـصرف مـیرسد.یعنی مـردم به چشم خود آثار پرداخت مالیات را در همه زمینههای زندگی اجـتماعی خود از آموزش ابتدایی تا عالی گرفته تا درمان و بهداشت، توسعه و عمران شهری، راههای ارتباطی و توسعه کشورهای خود لمس و مشاهده مـیکنند و نهادهای انتخابی هم به نمایندگی از طرف مالیاتدهندگان بر کار مصرفکنندگان درآمدهای مالیاتی نظارت دقیق و همه جانبه دارد(آسترکی، 1389، .(90
تحلیل اصابت مالیاتی
تـحلیل اصـابت مالیاتی برای بررسی آثار توزیعی مالیاتها مـیباشد و در یـک معنای عمومی نظریه اصابت مالیاتی نظریه توزیع کاربردی است و بر این امر مـتمرکز اسـت که رژیمهای مالیاتی مختلف چـگونه بـازدهی عوامل و قـیمت کـالا را تـغییر میدهند. به مفهوم دقیق کلمه تحلیل ایدهآل از اصابت مالیاتی که مستلزم اطلاعات درباره تمامی سلیقهها و فنآوریها در اقتصاد میباشد یک هدف غیرممکن میباشد(گیلک حکیم آبادی، 1379، ص.(195
پایه و اساس خود اظهاری مالیاتی
در سدههای اخیر،تعدادی از علمای علم مالیه و اقتصاد از جمله آدام اسمیت برای وصول مالیات عادلانه اصول و قواعدی را بیان کردند که دو مورد آن یعنی»سهولت در وصول مالیات«و »صرفهجویی در هزینه وصول مالیات«پایهگذار سیستم خود اظهاری مالیات گردید(بیگ پور، 1386، ص.(71
شرایط مشارکت در خود اظهاری
1. تعدادی از مودیان مالیاتی به تشخیص دستگاه مالیاتی نمیتوانند در طرح خود اظهاری مشارکت کنند. مالیات آنها از طریق نیروی انسانی رسیدگی میشود.
2. تسلیم به موقع اظهار نامه مالیاتی.
3. اضافه کردن درصدی از مالیات سال گذشته به عنوان مالیات سال جاری به عنوان پیش شرط مشارکت در خود اظهاری سال جاری و پرداخت مالیات در سر رسیدهای تعیین شده به وسیله دستگاه مالیاتی.
4. رسیدگی به تعدادی از اظهارنامههای تسلیمی(حدود 5 تا 10 درصد)از طریق قرعهکشی(شانسی و تصادفی) (بیگ پور، 1386، ص.(72
جریمهها و مجازاتهای متخلفان خود اظهاری مالیاتی
برابر ماده 194قانون مالیاتهای مستقیم،مودیانی که اظهارنامه آنها در اجرای مقررات مورد رسیدگی قـرار میگیرد،در صورتی که درامد مشمول مالیات مشخصه قطعی شده با رقـم اظـهار شـده از طرف مودی بیشتر از 15 درصد اختلاف داشته باشد،علاوه بر تعلق جریمه مقرر مربوط که قابل بخشودگی نیز نخواهد بود تا 3 سال بعد ابلاغ مالیات مشخصه قطعی از هر گونه تسهیلات و بخشودگیهای مقرر در قـانون مالیاتهای مستقیم محروم خواهند بود". ملاحظه میشود که اولا جریمههای مقرر در این ماده به طور شفاف مشخص نیست و ثانیا اگر جریمههایی وجود داشته باشد عامل بازدارندهای برای انجام تخلف نخواهد بود(بیگ پور، 1386، ص.(73
فرضیه های تحقیق
بین پرداخت الکترونیکی مالیات و افزایش سهولت واریز مالیات به خزانه رابطه معنادار وجود دارد. بین پرداخت الکترونیکی مالیات و کاهش زمان و هزینه واریز مالیات به خزانه رابطه معنادار وجود دارد. پرداخت الکترونیکی مالیات، میزان مالیات واریزی به خزانه را افزایش می دهد.
روش شناسی
