بخشی از مقاله
چکیده
انتخاب بهترین زمان برداشت میوه زیتون از اهمیت اقتصادي و تغذیهاي زیادي برخوردار میباشد و اطلاع از رخساره - پروفایل - و نحوه تجمع اسیدهاي چرب بافت مزوکارپ میوه زیتون در زمانهاي مختلف رسیدگی نقش مهمی در انتخاب زمان مناسب برداشت دارد. در این بررسی در ناحیه طارم - شمال ایران - ، از 2 رقم ماري و شنگه، که از ارقام بومی ایران هستند، در سه تکرار نمونه برداري شد. نمونه برداري در 5 زمان مختلف پس از گلدهی کامل انجام شد، مقایسه میانگین بین رقم ها و اثرات متقابل ژنوتیپ در زمان، بالاتر بودن کیفیت روغن رقم ماري را تایید کرد.
میزان اولئیک اسید در رقم ماري بالاترین میانگین را داشته و کاهش میزان آن در هر مرحله از رشد نسبت به مرحله قبل معنی دار نبود. همچنین این رقم، در کلیه زمانها داراي بالاترین نسبت اولئیک به لینولئیک بود. بهترین زمان برداشت رقم ماري، براي روغن کشی180روز پس از گلدهی کامل پیشنهاد میشود. بهتر است از رقم شنگه براي مصارف کنسروي استفاده شود.در این زمان پیشنهادي براي برداشت، کیفت روغن به بالاترین حد خواهد رسید.
مقدمه
کاشت زیتون در ایران حداقل به 2000 سال پیش برمیگردد و در حال حاضر قدیمیترین واریتههاي تجاري در شمال ایران یافت می-شوند. در سالهاي اخیر کاشت این گیاه در کشور گسترش یافته است - Noormohammadi et al, 2009 - به طوري که سطح زیر کشت این گیاه هم اکنون به120000 هکتار رسیده است - زینانلو و همکاران، - 1390 که بیشترین آن در استان فارس و سپس گرگان میباشد. کشور ایران با داشتن بیش از 120 ژنوتیپ مختلف، بخش قابل توجهی از آمار تنوع جهانی زیتون را به خود اختصاص داده است .
- Noormohammadi et al, 2009 - کیفیت بالاي روغن زیتون در مقایسه با سایر روغنهاي گیاهی، به تعادل ترکیب اسیدهاي چرب - به ویژه اسیدهاي چرب غیر اشباع - ، وجود ترکیبات فنولی و نیز ترکیبات آروماتیکی همچون آلدئیدها والکلهاي شش کربنه برمی-گردد. - کنده و همکاران، . - 2008 میوه همه ارقام زیتون در طول رسیدگی تغییر رنگ میدهد، اما متغیرهاي زیادي از جمله رقم، منطقه، شرایط آب و هوایی و آبیاري بر این تغییر رنگ موثرند ولی به طور کلی در ابتداي فصل رسیدگی به رنگ سبز و سپس سبز روشنمی-شود. در ادامه رسیدگی رنگ میوه بنفش و نهایتا سیاه میشود و از آن پس هرچه بیشتر روي درخت باقی بماند و برداشت آن به تعویق بیافتد، میزان آب آن کاهش یافته، روغن تجزیه شده و از کیفیت و کمیت آن کاسته میشود - بلندنظر و همکاران، . - 1390 کیفیت و کمیت روغن زیتون با زمان برداشت آن ارتباط مستقیم دارد.
در تغییر رنگ زیتون از سبز به سیاه، میزان روغن زیتون افزایش مییابد - گالینا تائوشی، . - 2004 از لحاظ کیفیت در پارامترهایی نظیر اسیدیته، پروکسید، میزان توکوفرولها، ترکیب اسید چرب و از همه مهمتر پروفیل پلیفنولها تغییرات چشم گیري در طول فصل رسیدگی رخ میدهد. بنابراین تعیین پروفایل دقیق از ترکیب و میزان اسید چرب و پلیفنولها در طول دوره رسیدگی براي هر رقم ضروري است تا بهترین تاریخ برداشت مشخص شود. با توجه به اینکه الگوي سنتز اسید چرب اشباع و غیراشباع طی بلوغ و رسیدگی میوه منطبق با رقم و شرایط محیطی تغییر میکند - گالا و همکاران، - 2009، بنابراین مطالعه ي رخساره دقیقی از ترکیبات متنوع اسید چرب زیتون بومی ایران در زمانهاي مختلف نمو زیتون، براي بررسی مراحل رسیدگی میوه و تعیین بهترین زمان برداشت ضروري است.
مواد و روش
این مطالعه بر روي 6 درخت زیتون از دو رقم ماري و شنگه - هریک 3 درخت - انجام شد. رقم ماري، بومی ایران بوده و دلیل نام گذاري آن، داشتن میوه هاي نسبتا کشیده است. این رقم در ناحیه شمال ایران گسترش یافته و میوه آن زودرس است. رقم شنگه نیز بومی منطقه شمال ایران است و میوه اي میان رس دارد - مزینانی و ترکزبان، . - 1392 این ارقام در ایستگاه تحقیقاتی زیتون طارم استان زنجان - با موقعیت عرض جغرافیایی 36 درجه 47 دقیقه، طول جغرافیایی 49 درجه و 6 دقیقه و369 متر ارتفاع از سطح دریا - تحت شرایط یکسان آبیاري قطره اي رشد کرده اند.
بافت مزوکارپ میوه از زمان باز شدن کامل گل ها 1 - DAFB - ، 29 اردیبهشت ماه 1392 ، در پنج زمان مختلف 64 DAFB - ، 90، 120، 150 و - 180 که منطبق با مراحل مختلف نموي میوه زیتون است تا بلوغ کامل میوه یعنی 20 آذر ماه جمع آوري گردید، سپس استخراج روغن از مزوکارپ هر نمونه با استفاده از حلال ان-هگزان - Merck, Darmstandt, Germany - در دستگاه سوکسیلت براي یک ساعت در دماي 40-60 ° C انجام شد.
ترکیب اسید چرب نمونههاي روغن بوسیله دستگاه کروماتوگرافی گازي - GC - بصورت استرهاي متیله مطابق با دستورالعمل اروپایی EEC 2568/91 تعیین گردید. جهت تجزیه و تحلیل آماري، تجزیه واریانس هر یک از صفات مورد بررسی به طور جداگانه با استفاده از دستور GLM در نرم افزار کامپیوتري SAS، انجام شد. مقایسات میانگین ژنوتیپها در زمانهاي مختلف با استفاده ازآزمون چند دامنهاي دانکن انجام گرفت.
نتایج و بحث
صفات پالمتیک اسید، پالمیتولئیک اسید، استئاریک اسید، اولئیک اسید، لینولئیک اسید، نسبت اولئیک به لینولئیک اندازه گیري شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر ژنوتیپ، زمان و اثر متقابل ژنوتیپ در زمان براي همه صفات اندازه گیري شده معنیدار شد. براي صفت پالمتیک اسید، اثر متقابل در سطح 5 درصد معنیدار شده و در سایر موارد، کلیه اثرات در سطح 1درصد معنیدار شدند - نتایج نشان داده نشدهاند - .
مقایسه میانگین بین رقمها - جدول - 1 نشان داد که رقم شنگه داراي بیشترین میزان میانگین پالمتیک اسید، پالمیتولئیک اسید، لینولئیک اسید و رقم ماري کمترین میزان را براي هر چهار صفت ذکر شده دارا می باشد. همچنین این نتایج نشان داد که رقم ماري داراي بیشترین مقدار میانگین اولئیک اسید، نسبت اولئیک به لینولئیک و رقم شنگه براي این صفات داراي کمترین میزان میانگین بود. نتایج فوق با نتایج پروینی و همکاران - 1392 - مطابقت داشت.
براي تعیین بهترین زمان برداشت میوه نمودارهاي مقایسه میانگین اثر متقابل براي صفات کلیدي کیفیت روغن - لینولئیک اسید، اولئیک اسید و نسبت اولئیک به لینولئیک - رسم و تحلیل شد. میزان لینولئیک اسید، رقم ماري بطور کلی در طول دوره رشد افزایش یافته است، اما میزان این افزایش نسبت به رقم شنگه بسیار کم بود. میزان این اسید چرب در رقم ماري در 180 روز پس از گلدهی، نسبت به مرحله 150 روز پس از گلدهی کاهش یافته است. رقم شنگه در کلیه زمانها داراي حداکثر میزان میانگین براي صفت مذکور ، بوده است - شکل . - 1
شکل -1مقایسه میانگین اثر متقابل ژنوتیپ*زمانبراي صفت لینولئیک اسید
میزان اولئیک اسید در رقم شنگه در زمانهاي 64 و 90 روز پس از گلدهی اختلاف معنیداري وجود نداشت، اما در دوران رسیدگی میوه در هر زمان نسبت به مرحله قبل کاهشمعنیدار در این رقم مشاهده شد - شکل . - 2 میزان اولئیک اسید در رقم ماري از مرحله 64 به 150 در هر مرحله نسبت به مرحله قبل، کاهش معنی دار نشان نداد، اما اختلاف در میزان اولئیک اسید بین مراحل 64 و 150 روز معنی دار بود. در زمان 180 روز پس از گلدهی، میزان اولئیک اسید در رقم ماري، مجدد افزایش می یابد و به سطح مرحله 64 روز پس از گلدهی میرسد - شکل . - 2
