بخشی از مقاله
بررسی تاثیر پدیده ریزگرد بر محصولات کشاورزی شهر کرمانشاه در سال های 1392-1386
چکیده
گرد و غبار یکی از پدیده های جوی است که آثار و پیامدهای زیست محیطی نامطلوبی برجای می گذارد. طوفانهـای گـرد و غباری اثرات منفی را بر سلامت ، اقتصاد جامعه و محیط زیست داشته و منجر به خسارت های زیادی بر منابع انسانی، بخش های بهداشت، صنعت ، ترابری ، نظامی و خصوصا کشاورزی می شود. با توجه به اینکه ایران یکی از کانون های متاثر از ریز گردهاست و خسارات زیست محیطی و انسانی ناشی از این پدیده هر ساله گریبان گیر کشور ما می شـود، بایـد بـه موضـوع افزایش ریزگردها توجه خاصی مبذول گردد. زیرا وقوع این پدیده در چند سال اخیر در برخی استانها، علاوه بر اثرات اجتماعی و سلامت جامعه بر روی تولیدات بخش کشاورزی نیز تاثیر گذاربوده به نحوی کـه برآوردهـا نشـان مـیدهـد موجـب ایجـاد خسارتی در حدود 7 الی 17 میلیون تن در سال 88 به تولیدات زراعی و باغی گردیده است
کلمات کلیدی: ریزگرد، محصولات کشاورزی، شهر کرمانشاه
.1 مقدمه
با تاکید بر این مسئله که کشورهای واقع در کمربند خشک و نیمه خشک جهان از جمله ایران ، همواره با پدیده گـرد و غبـار درگیر هستند . وقوع خشک سالی های مکرر طی سالهای اخیر و پیامد های احتمالی تغییرات اقلیمی درخصوص بیابان زایی ، امروزه طوفان های گردوغبار را کانون توجه همگان قرار داده است. از سوی دیگر بررسی های مربوط بـه فراوانـی روزهـای گرد و غباری کشور نشان می دهد که چاله های مرکزی ایران بیشترین روزهای گرد و غباری را دارند. شهرکرمانشاه نیز بـا توجه به این که یکی از کلان شهرهای کشور محسوب میشود و با توجه به ناهمواری ها و وجود دره های عمیق دشـت هـا، بادهایی در این منطقه در طول سال بطور نامرتب می وزند(.(1 بنابراین شهر کرمانشاه نیـز از مسـئله آلـودگی هـوا مسـتثنی نیست. همچنین میزان خسارتی ناشی از شرایط نامناسب بهداشتی، تعطیلی مدارس، فرودگاه ها و ادارات و غیره بـیش از 4 هزار میلیارد تومان در سال برآورد گردیده است. این پدیده در کشورهای همسایه مانند عراق مشکلات فراوانی ایجـاد کـرده است . در زمان بروز این پدیده دید افقی در بعضی از مناطق اهواز به کمتر از 10 متر می رسد به گونه ایی که در طـی 2 سال گذشته در چندین نوبت، غلظت کل ذرات معلق تا 9360 میکروگرم در متر مکعب افزایش یافته است . حـداکثر وقـوع این پدیده در خوزستان، 84 ساعت و حداقل آن 36 ساعت بوده است . منابع اصلی گرد و غبارهای ورودی به غرب ایران ، نواحی بیابانی نسبتا نزدیک به این منطقه مثل صحرای سوریه ، عراق و صحرای موجود در شمال شبه جزیـره عربسـتان است که نقش صحرای کبیر آفریقا در این میان بسیار ناچیز قلمداد می شود بررسی ذرات معلق شهر یزد یافته ها نشان می دهد که میزان ذرات معلق هوای شـهر یـزد در برخـی مـوارد بـیش از حـد اسـتاندارد ملـی اسـت 2)، 3، 4 و .(5 تحقیقـات دانشمندان بر روی رسوبات کف اقیانوس ها نشان می دهد که بروز طوفان گرد و غبار بـه 70 میلیـون سـال پـیش (قبـل از
دوره کرتاسه) در کره زمین بر می گردد (6)طوفان. گرد و غباری عمدتاً در فصول بهار و تابستان و با توالی کمتری در پاییز و زمستان رخ می دهند. همچنین بیشترین زمان وقوع این پدیده در روز، فاصله زمانی بعدازظهر تا غروب با فراوانی (%65) می باشد. از ســال 1980 ، مطالعات زیادی در رابطه با این پدیده انجام شده که از جملـه مـی تـوان بـه کـانی شناسـی،ترکیـب شیمیایی، فرایند هــای زمین شناسی، حمل و نقل، رسوب، خواص نوری، توزیع اندازه ذرات گـرد و غبـار در سـطح جهـانی و پیوند میان گرد و غبار و اتمسفر محیط زیست و تغییرات آب هوا اشاره کرد.((7 در بسیاری از مطالعات منبع اصلی گرد و غبار در سطح جهانی از جمله منطقه ساحل صحرای آفریقا، بیابان گبی آسیا، بیابان های استرالیا و شـمال آمریکـا شناسـایی شـده است. (8) پدیده گرد و غبار بخصوص در مناطق صحرایی و مناطق غربی ترکمنستان از مهم ترین منابع فعال طوفان گـرد و غبار در آسیا است. اورلووسکی و همکاران (2005) طوفان های خاک را در ترکمنستان مورد مطالعه قرار دادنـد وعلـت اصـلی گرد و غبار در ترکمنستان را توزیع شنی، رسی منطقه و وجـود بیابـان هـایی بـا مبـدا طبیعـی و انسـانی،دوره هـای طـولانی خشکسالی در تابستان، کمبود پوشش گیاهی و بادهای قوی اعلام کردند.((9 بررسی آرمیتو و همکاران نشان داد این طوفـان ها مشتق از خاک و بخش بزرگی از ذرات جوی ،با شعاعی کمتر از 0/1 تا 100 میکرون هستند و در سال 2002 نشان داد که بعضی از ذرات نیز شعاعی بزرگتر از 5 میکرون دارند و فقط در مناطق منبع ذرات در محدوده 0/1 تا 5 میکرون هسـتند و تـا چندین هفته به بیش از هزار کیلومتر از منابع خود دور و پراکنده می شوند.((10 همچنین "حسین زاده" به بررسی رابطه گـرد و غبار در هوای مناطق مرکزی ایران و مشکلات بهداشتی و پزشکی مثل بروز بیماری های ریوی، تنفسـی و بیمـاری هـای چشمی پرداخته است." حبیبی نوخندان "به آسیب های ناشی از گرد و غبار جوی بر نما و زیبایی ساختمان ها پرداخته اسـت. ویکتوریا و همکاران وقوع طوفان های گرد و خاک در غـرب و مرکـز ایـران را در زمسـتان 1386 و بهـار 1387 بـا اسـتفاده ازتصاویرماهواره ای و نقشه های همدیدی بررسی کرده اند.((11 در ایران وقوع خشکسالی در منطقه سیستان از سال 1378 شرایط مساعدی را جهت شکل گیری طوفان های گـرد و خـاک
مهیا نموده است، میری و همکاران (1388)، جهت تعیین تغییرات طوفان های گرد و خاک علاوه بر داده های سـرعت بـاد و دید افقی از کدهای هواشناسی شماره 30 تا 35 استفاده کرده اند و نشان دادند که جهت باد غالب منطقـه شـمال تـا شـمال غربی است. همچنین فراوانی طوفان های گرد و خاک پس از وقوع خشکسالی ها افزایش چشمگیری داشته اسـت.((12 ایـن پدیده در ماه های خرداد، تیر، مرداد و شهریور نسبت به ماه های دیگر سال بیشتر است. دامنه تغییرات مدت زمان وقوع گرد و غبار بین 3 تا 110 ساعت در سال بوده و فراوانی طوفان های با مدت زمان بیشتر از حدود 50 درصد می باشد. بنـابراین مـی توان نتیجه گرفت که پس از وقوع خشکسالی اخیر شاخص غبارناکی در منطقه مورد مطالعه، 5 برابر افزایش داشته است کـه تهدیدی جدید برای کشاورزی کشور تلقی می شود.((13در این راستا استان کرمانشاه نیز جزء مناطقی که همـواره در معـرض این پدیده قرار دارد و در اکثر سالها خسارت های زیانباری را متحمل می شود.
در سالهای اخیر در مناطق خشک و نیمه خشک جهان که از میانگین بارش کمی برخوردار هستند پدیده گرد و غبار به طور جدی نگران کننده میباشد. کشور ایران نیز به دلیل این مشکل و همجوار بودن با بخش وسیعی از پهنههـای بیابـانی تحـت اثرات نامطلوب پدیده گرد و غبار قرار میگیرد. شهرهای جنوبی و غربی ایران از مهمترین نواحی ایران بوده که متأثر از ایـن پدیده می باشند .(14) فلسقسص و همکاران (1996) اعلام کردند که 30 تا 70 درصد از کل گرد و غبار جوی از خاک هـای است که تحت اثر کشت و زرع، جنگل زدایی، فرسایش و تغییرات در پوشش گیاهی به دلیل خشکسـالی، تخریـب یافتـه انـد .(15)
در ایران نیز علاوه بر پدیدههایی که به دلیل تأثیر سیستمهای جوی بارانزا استان های درگیر را در کشـور متـأثر مـیسـازد، پدیده گرد و غبار که در مواردیبا غلظت قابل ملاحظه همراه بوده و گاهاً دید افقی را به 100 متر تقلیل مـیدهـد، در اکثـر
مواقع سال به خصوص در فصول گرم این مناطق کشور را با مشکلات جدی مواجه کرده است(.(16 مدفون سـاختن منـاطق مسکونی در زیر ماسهها، از بین بردن زمین های کشاورزی و گسترش نواحی بیابانی، مدفون ساختن کانالها و آلـوده سـاختن آب های سطحی، از دست دادن بافتهای گیاهی و کاهش فعالیت فتوسنتزی ، کاهش دید، ایجـاد اخـلال در سیسـتم حمـل و نقل، آفت زدگی مزارع کشاورزی و باغات میوه، آلودگی هوا و بروز مشکلات و بیماریهای تنفسی، و بیماریهـای عفـونی و پوشش مسیرهای حمل و نقل از جمله خسارت های ناشی از طوفانهای گرد و غباری میباشند .(17)
شناخت پدیده های اقلیمی می تواند یکی از مهمترین راهکارهای کاهش خسارات ناشی از مخاطرات طبیعـی باشـد. یکـی از مهم ترین مخاطراتی که مردم استان کرمانشاه را در چند سال اخیر رنج می دهد پدیده گرد و غبار است که شناخت کـافی از منشا شکل گیری و زمان وقوع آن می تواند در کاهش خسارات ناشی از آن موثر باشد هدف از این مطالعه بررسـی خسـارت های ناشی از گرد و غبار بر بخش کشاورزی در استان کرمانشاه می باشد.
.2 روش کار
برای انجام این تحقیق که بصورت توصیفی- تحلیلی انجام شد، در طی 6 سال مطالعه داده ها از سـازمان جهـاد کشـاورزی استان کرمانشاه جمع آوری گردیده است که آمار مربوط به تناژ تولید محصولات کشاورزی، عملکرد و سطح زمین زیر کشـت محصولات کشاورزی در شهر کرمانشاه طی سال های 1392 - 1386 می باشد. و داده های مربوط به غلظت پدیـده ریزگـرد بر حسب شاخص psi این چند سال را از سازمان محیط زیست استان کرمانشاه تهیه کرده ایـم. از نـرم افـزار spss جهـت انجام تجزیه و تحلیل داده ها استفاده کرده ایم.
جدول:2 آمار توصیفی را برای وضعیت کشاورزی شهرستان کرمانشاه بین سال های 86 تا 92 نشان می دهد.
جدول:3 نیز آمار توصیفی را برای وضعیت کشاورزی شهرستان کرمانشاه را به تفکیک سال های مختلف نمایش می دهد.
جدول:4 میزان همبستگی میان محصولات کشاورزی و گرد و غبار و psi را بین سال های 86 تا 92 نشان می دهد.
شکل -1 آمار بارندگی سالهای 81 تا 90 استان کرمانشاه (اداره هواشناسی استان کرمانشاه، .(1390
