بخشی از مقاله
بررسي وضعيت بهداشت محيط مسکن روستاي ميرزا آباد شهرستان خاش در سال ١٣٨٦
چکيده :
مقدمه : يکي از شاخص هاي مهم در ابتلاي افراد به بيماري هاي مختلف وضعيت مسکن آنها مي باشد.بعنوان مثال خانه هاي غير بهداشتي تاريک و مرطوب زمينه ساز ابتلاي ساکنين آن به بيماري سل مي گردد.نظر به نقش مسکن در برقراري شرايط براي انتقال بيماري ها ،اين مطالعه به منظور بررسي وضعيت بهداشت محيط مسکن روستاي ميرزا آباد شهرستان خاش طراحي شد.
روش تحقيق :در اين مطالعه مقطعي از نوع توصيفي اطلاعات مربوط به وضعيت مسکن کليه ساکنين روستاي ميرزاآباد شهرستان خاش به تعداد١١٤ موردبه طريق سرشماري و با تکميل پرسشنامه به صورت مشاهده و اندازه گيري جمع آوري و توسط نرم افزار SSPS تجزيه تحليل گرديد.
نتايج تحقيق : نتايج نشان داد که منازل ساکنين از نظر نوع ساختمان ٥٨.٧٧ % خشتي گلي، ٨٣.٣٣%فاقد توري، ٢.٢٨%اتاق هاي مسکوني فاقد نور کافي، ٠٢.١٤% فاقد تهويه کافي بودند. همچنين %٣٠.٧ کف ، ٨٤.%٣٦ديوار، %٣٥.٠٨ سقف اتاق ها، %٠٥.٧١وسايل گرم کننده ،
%٢٩.٦٩دفع فاضلاب ، ١٥.٦٣%جمع آوري ودفع زباله منزل غير بهداشتي بودند. علاوه بر آن ٤٢.١٨% منازل فاقد آشپزخانه ، %٢١.٩٢فاقد حمام ، %٧.٨٩فاقد توالت ، ٩٦.%٣٥حيوانات اهلي را در جايگاه غير مجزا نگهداري مي کردند، %٦٩.٨٢جمع آوري فضولات دام و طيور غير بهداشتي، %٥٧.٠٢محوطه حياط منزل غير بهداشتي، ١٤.٦% شبکه لوله کشي آب انشعاب عمومي، %٣٧.٩٧ فاقد جعبه کمک هاي اوليه ،
%١٣.٩٩ فاقد کپسول اطفاء حريق بود.
بحث و نتيجه گيري:نتيجه اينکه وضعيت مسکن اين روستا در مقايسه با استاندارد هاي موجود از نظر بهداشتي نا مطلوب بود .همچنين توجه متصديان ومسئولان فرمانداري و بنياد مسکن و ساير سازمان هاي دست اندر کار براي کمک به بهبود مسکن افراد کم درآمد در جهت بهداشتي کردن آنها بايد جلب گردد .
واژگان کليدي:بهداشت محيط ،مسکن ،روستا
مقدمه و بيان مسئله :
مفهوم جديد مسکن نه تنها ساختمان فيزيکي به عنوان سرپناه است ، بلکه پيرامون نزديک و خدمات و تسهيلات جامعه را هم در بر ميگيرد. WHO اصطلاح محل اقامت را بهتر ميداند که عبارت است از ساختمان فيزيکي که انسان به عنوان محيط زيست به کار ميگيرد و آن ساختماني شامل همه خدمات ضروري است که تسهيلات تجهيزات و اسباب هاي مورد نياز يا مطلوب براي سلامت بدني، رواني و اجتماعي خانواده و فرد را دارا باشد. خلاصه آنکه محل اقامت بهداشتي آن است که خانواده در آن رشد و تکامل يافته و از نظر جسمي رواني و اجتماعي برومند شود .
خصيصه اساسي مساکن روستائي اختلاط فضاي کار توليدي و فضاي مسکوني است . مسکن هاي روستائي برخلاف مسکن هاي شهري تنها محل سکونت و استراحت افراد خانواده نيست ؛ بلکه به اقتضاء نوع کارکرد اقتصادي خانواده ، مرکز نگاهداري و پرورش دام و طيور، توليد فرآورده هاي دامي، محل کارگاه صنايع دستي و نيز نگاهداري وسايل توليد و محصولات کشاورزي است . تقسيمات داخلي ساختمان ها تا حد زيادي متأثر از نحوه معيشت خانواده ها است .
نياز فوري و مبرم اکثريت مردم شهر و روستا نشين به مسکن و ناهماهنگي تهيه ي آن با رشد سريع جمعيت موجب شده است که بيش از هر زمان ديگر , واحدهاي مسکوني غيراستاندارد و ناسالم بوجود آيند. لازم است مسکن از نظر وسعت , طرح ساختمان و تجهيزات با نيازهاي انواع مختلف خانواده هائيکه در آن سکونت خواهند گزيد طرح ريزي شود.
واحدهاي مسکوني خانواده هاي سنتي روستائي از يک سو تحت تأثير اقليم و شرايط طبيعي است و از سوي ديگر با الگوي معيشت خانواده ها ارتباط دارد .
به طور عمده خانواده هاي روستائي در ساختن مسکن از امکانات محيط پيرامون خود و مواد و مصالحي که طبيعت در اختيار آنان قرار ميدهد، استفاده ميکنند. روستائيان ساکن دهکده هاي جنگلي در ساختن خانه ها بيشتر چوب به کار ميبرند، ديوارها، کف و سقف اتاق چوبي است ، حتي پوشش بسياري از واحدهاي مسکوني مناطق جنگلي از قطعه هاي تخته به طول ٨٠ تا ٩٠ و عرض ٣٠ تا ٤٠ و قطر ٤ سانتيمتر به نام (Lat) تهيه ميشود که در پشت بام به شکل خاصي آنها را روي هم سوار ميکنند. در گيلان ـ به ويژه ناحيه هاي جنگلي ـ استخوان بندي خانه هاي سنتي از جنس چوب و پوشش بام ها از مواد گياهي (گالي) است ، مصالح ساختماني خانه هاي روستائي و سنتي را از محيط پيرامون و از نزديکي بناي خانه به دست ميآورند و براي تبديل اين مصالح جز يک رشته اعمال پيچيده فني کاري انجام نميدهند.
اغلب خانه ها را با پرچين هائي از جنس ني و شاخ و برگ درختان محصور ميکنند (١).
در روستاهاي مناطق کوهستاني سنگ و گل مصالح عمده ساختمان هاي سنتي را تشکيل ميدهد. در دشت هاي مرکزي و سرزمين هاي حاشيه کوير، خانه ها خشت و گلي و با ديوارهاي ضخيم ساخته ميشود و اغلب به صورت سقف گنبدي (ضربي) يا گهواره اي است تا گرماي محيط به درون اتاق نفوذ نکند. بر بالاي بام بعضي خانه ها بادگيرهائي جهت تهويه هوا ايجاد شده است . بنابر بررسي انجام شده در “کجان ” دهکده اي از نائين ، خانه هاي ده به رديف کنار هم قرار دارد. سقف خانه هاي سنتي گنبدي شکل است و شعاع داخلي گنبدها از ٢ تا ٣ متر نوسان دارد، بر بالاي هر گنبد روزانه اي به منظور جريان هوا تعبيه شده است . مصالح عمده خانه هاي سنتي خشت و گل و چوب است ولي در بناهاي جديد، آجر، سيمان ، آهن و گچ به کار برده ميشود و سقف آنها صاف و مسطح است (٢).
خانه هاي نوساخته روستائي با شرايط بوم شناختي منطبق نيست و در بناي آنها الگوهاي سنتي و قديمي متناسب با شرايط زندگي خانواده رعايت نميشود، از اين جهت خانه هاي جديد فاقد تسهيلات و تجهيزات لازم براي خانواده هاي روستائي است و عملا آنها را با دشواري مواجه ميسازد .
در مناطق نيمه خشک ايران گاه ساختمان هاي بلندي با حجم زياد ديده ميشود که در وسط کف آن حوض بزرگي وجود دارد. اين نوع بناها که به “حوض خانه ” معروف است هواي خنکي دارد و تابستان ها براي حفظ بدن از گرماي طاقت فرساي محيط مورد استفاده خانواده قرار ميگيرد. در روستاهاي شمال ايران مصالح عمده خانه هاي سنتي چوب و گل است . روستائيان در ساختن خانه هاي جديد آجر و بعضا تيرآهن به کار ميبرند، سقف خانه هاي قديمي بيشتر از پوشش جنگلي است و خانه هاي جديد از ورقه هاي آهن سفيد مستور است و به علت بارندگي زياد شيبي تند دارد .
ميان گروه هاي مختلف کشاورزان از لحاظ نوع مصالح ساختماني تفاوت قابل ملاحظه اي وجود دارد، خانواده هاي کشاورز مرفه روستائي در بناي واحدهائي مسکوني خود از آجر و تيرآهن و چوب استفاده ميکنند و خانه هاي آنان از تسهيلات و تجهيزات کافي برخوردار است . برخي از کشاورزان مرفه براي خود در ده خانه هاي ويلائي يا دو طبقه احداث کرده اند که همه امکانات رفاهي در داخل ساختمان وجود دارد.
کشاورزان گروه کم درآمد روستائي از لحاظ مسکن به طور نسبي از امکانات کمتري برخوردار هستند و دهقانان خرده پا و گروه کم درآمد خوش نشين با مشکل کمبود مسکن مواجه هستند. سقف خانه ها تير چوبي و کاه گلي است . در روستاهاي منطقه مريوان به علت گرماي هوا خانه هاي سقف گنبدي و ضربي هم مشاهده شده است (٧).
بنابر بررسيهاي انجام شده در روستاهاي بندرعباس مصالح عمده خانه هاي قديمي خشت و گل و چوب است ، خانه هاي حصيري (کپر) در درجه دوم قرار ميگيرد و نسبت بسيار کمي از خانه ها به طور مختلط و از دو نوع ساختمان گلي و گپري تشکيل گرديده است (٨).
نظر به نقش مسکن در برقراري شرايط براي انتقال بيماري ها اين مطالعه بمنظور بررسي وضعيت بهداشت محيط مسکن روستاي ميرزا آباد شهرستان خاش طراحي شده است . بديهي است راهکارهاي ارائه شده براي مسئولين دست اندر کار مسکن روستايي راهگشا خواهد بود.
روش تحقيق :
در اين مطالعه که مقطعي و از نوع توصيفي مي باشد منازل مسکوني کليه ي ساکنين روستاي ميرزاآباد شهرستان خاش که تعداد آنها ١١٤ مي باشد مورد بررسي قرار گرفت . در اين مطالعه پس از هماهنگي با خانه ي بهداشت روستاي ميرزاآباد شهرستان خاش
, ضمن مراجعه و کسب اجازه از صاحب منزل , اطلاعات مورد نياز در مورد وضعيت بهداشت محيط مسکن هر يک از ساکنين با استفاده از پرسشنامه , مصاحبه ي حضوري و مشاهده جمع آوري گرديد.
براي تکميل اين پرسشنامه از کارشناسان آموزش ديده استفاده گرديد.از متر و فرش هاي ٦ و ١٢ متري جهت اندازه گيري ابعاد و سطوح استفاده شد.پس از اتمام کار، پرسشنامه هاي تکميل شده جمع آوري و داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت .
يافته ها:
در اين مطالعه که در مورد وضعيت بهداشت محيط مسکن خانوار روستاي ميرزاباد شهرستان خاش بود. نتايج زير بدست آمد:
از نظر نوع ساختمان تعداد ٦٧ مورد (٥٨.٧٧ درصد) خشتي گلي, ٤٤ مورد (٣٨.٥٩ درصد) آجر و تيرآهن و ٣ مورد (٢.٦٣درصد) از ساير مصالح ساخته شده بودند .
جدول شماره ( ١ ) توزيع فراواني نوع ساختما نها در روستاي ميرزا آباد شهرستان خاش
نوع ساختمان تعداد درصد
خشتي و گلي 67 58.77
چوبي 0 0
آجر و تير آهن 44 38.59
کپر 1 0.87
بلوکي 2 1.75
جمع کل 114 100
جدول شماره (٢)توزيع فراواني نور اتاقهاي مسکوني منازل روستاي ميرزا آباد شهرستان خاش
نور اتاق هاي مسکوني تعداد درصد
داراي نور کافي 83 72.8
فاقد نور کافي 31 28.2
جمع کل 114 100
جدول شماره (٣)توزيع فراواني تهويه اتاقهاي مسکوني منازل روستاي ميرزا آباد شهرستان خاش
تهويه ي اتاق هاي مسکوني تعداد درصد
داراي تهويه مطلوب 97 85.08
فاقد تهويه مطلوب 17 14.02
جمع کل 114 100
جدول شماره (٤)توزيع فراواني وضعيت توري پنجره هاي اتاقهاي مسکوني منازل روستاي ميرزا آباد شهرستان خاش
پنجره ي اتاق هاي مسکوني تعداد درصد
دارد مجهز به توري 8 7.01
دارد فاقد توري 95 83.33
ندارد 11 9.64
جمع کل 31 100
همچنين يافته هاي تحقيق در مورد منازل نشان داد که : ٣٠.٧ درصد کف , ٣٦.٨٤ درصد ديوار و ٣٥.٠٨ درصد سقف اتاقها, ٧١.٠٥ درصد وسايل گرم کننده , ٦٩.٢٩ درصد دفع فاضلاب , ٦٣.١٥ درصد جمع آوري و دفع زباله از منازل , ٦.١٤ درصد آب شرب مصرفي غير بهداشتي بودند.
جدول شماره (٥)توزيع فراواني وضعيت و ويژگيهاي منازل مسکوني روستاي ميرزا آباد شهرستان خاش
وضعيت ويژگي بهداشتي غير بهداشتي
تعداد درصد تعداد درصد
کف اتاق 79 69.29 35 30.7
ديوار اتاق 72 63.15 42 36.84
سقف اتاق 74 64.91 40 35.08
وسايل گرم کننده 33 28.95 81 71.05
آب شرب مصرفي 107 93.86 7 6.14
دفع فاضلاب 35 30.7 79 69.29
جمع آوري و نحوه ي دفع زباله 42 36.84 72 63.15
٢٥ مورد (٢١.٩٢ درصد) فاقد حمام , ٩ مورد (٧.٨٩ درصد) فاقد توالت , ٢١ مورد فاقد آشپزخانه (١٨.٤٢درصد) بودند
جدول شماره (٦)توزيع فراواني وضعيت حمام در روستاي ميرزا آباد شهرستان خاش
حمام تعداد درصد
دارد بهداشتي 48 42.1
دارد غير بهداشتي 41 35.98
ندارد 25 21.92
جمع کل 114 100
جدول شماره (٧) توزيع فراواني وضعيت مستراح در روستاي ميرزا آباد شهرستان خاش
مستراح تعداد درصد
دارد بهداشتي 67 58.77
دارد غير بهداشتي 38 33.33
ندارد 9 7.89
جمع کل 114 100
