بخشی از مقاله
بررسی سطح آگاهی و میزان علاقمندي شهروندان قمی نسبت به خرید انشعاب فاضلاب(در سال 1386)
چکیده :
مقدمه: امروزه در کنار اهمیت روزافزون آب در سطح جهانی و در جوامع بشري، لزوم توجه به صنعتی وابسته و تاثیرگذار در تضمین بهداشت و سلامت افراد، اهمیتی بسزا پیدا کرده است. استحصال آب با انواع وسایل و ابزار و به مصرف رساندن آن، جدا از کمبودها و محدودیت هاي گسترده جهانی، به هر حال صورت می پذیرد اما موضوعی که همچنان مورد غفلت برخی جوامع واقع شده، پیامدهاي مصرف بی رویه آب و بی توجهی به آثار زیانبار رهاسازي فاضلاب حاصل از آن است. این در حالی است که در جوامع پیشرفته غربی با درك درست از ضرورت ایجاد شبکه حیاتی فاضلاب، قدمهاي جدي در سالیان بسیار گذشته برداشته شده است در حالیکه در کشور ایران در این زمینه با تاخیري چند ده ساله روبرو هستیم. موضوع این پژوهش، بررسی و شناسایی دیدگاه شهروندان قمی و اطلاع از نگرش آنها نسبت به مقوله شبکه فاضلاب و شناسایی نوع تمایل آنها به خرید انشعاب است. همچنین چگونگی ذهنیت و آشنایی مردم با شبکه فاضلاب و تاسیسات مرتبط با آن و اندازه گیري نظري و آماري میزان تاثیر متغیرهاي وابسته اي همچون : سن، جنس، تحصیلات، درآمد، شغل و... در ترغیب ایشان به خرید انشعاب و مشارکت در اجراي شبکه فاضلاب نیز در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته است.
ابزار و روشها: این بررسی از نوع توصیفی کاربردي بوده و براي بررسی این موضوع، تکنیک استفاده از پرسشنامه و تکمیل آنها بصورت پیمایشی و میدانی مورد استفاده بوده است. در پرسشنامه مورد نظر 20 سوال چند گزینهاي و یک سوال باز مطرح شده است.حجم جمعیت نمونه آماري بالغ بر 400 نفر می باشد و دامنه زمانی انجام این پژوهش در طول بهار و تابستان سال 1386 است.
.
نتایج: بر خلاف تصور و فرضیه تدوین شده در پژوهش، 90 درصد از مردم تمایل به خرید انشعاب فاضلاب دارند، منتهی تمایل آنها به نحوه خرید انشعاب متفاوت است. 29 درصد از شهروندان هزینه بالاي خرید انشعاب را دلیل اصلی عدم تمایل احتمالی خود ذکر نموده اند و حدود38/5 درصد از افراد تمایل خیلی زیاد به مشارکت در اجراي شبکه فاضلاب دارند و 43 درصد از مردم تمایل به مشارکت خود را تاحدودي اعلام نموده اند و فقط 18/5 درصد از افراد تمایل کمی به مشارکت دارند. همچنین افراد زیادي 91) درصد)، اهمیت اجراي شبکه فاضلاب را خیلی زیاد و زیاد ارزیابی نمودهاند.
تعداد بالایی از افراد (%65)، حفظ محیط زیست، تضمین سلامتی و حفاظت از منابع زیرزمینی آب را از مزایاي خرید انشعاب فاضلاب و علت علاقمندي خود به خرید انشعاب ذکر نموده اند. جمعآوري و دفع فاضلابهاي خانگی، جلوگیري از آلودگی آبهاي سطحی و زیرزمینی، حفاظت از محیط زیست و ارتقاي سطح بهداشت عمومی از جمله دلایل اهمیت و ضرورت اجراي شبکه فاضلاب از سوي مردم بیان گردیده است. افراد کارگر با 50 درصد بیشترین تمایل به مشارکت را در اجراي شبکه فاضلاب دارند.
بحث و نتیجه گیري: در طی این پژوهش مشخص گردید که محل سکونت افراد بر نوع تمایل و نحوه خرید انشعاب فاضلاب توسط آنها موثر است و با افزایش سطح تحصیلات افراد، آگاهی از مزایاي خرید انشعاب فاضلاب نیز بیشتر میگردد و به تبع آن همکاري و مشارکت بیشتري در اجراي طرح احداث شبکه جمع آوري فاضلاب انتظار می رود. همچنین رابطه معنی داري میان پاسخ شهروندان به سوال مزیت خرید انشعاب فاضلاب و سن و شغل و میزان تحصیلات آنها مشاهده شد(.(P < 0/05
کلمات کلیدي : انشعاب فاضلاب – میزان علاقمندي – شهروندان قمی – حفظ محیط زیست
مقدمه :
امروزه در کنار اهمیت روزافزون آب در سطح جهانی و در جوامع بشري، لزوم توجه به صنعتی وابسته و تاثیرگذار در تضمین بهداشت و سلامت افراد، اهمیتی بسزا پیدا کرده است. استحصال آب با انواع وسایل
و ابزار و به مصرف رساندن آن، جدا از کمبودها و محدودیتهاي گسترده جهانی، به هر حال صورت میپذیرد اما موضوعی که همچنان مورد غفلت برخی جوامع واقع شده، پیامدهاي مصرف بی رویه آب و بی توجهی به آثار زیانبار رهاسازي فاضلاب حاصل از آن است. این در حالی است که در جوامع پیشرفته غربی با درك درست از ضرورت ایجاد شبکه حیاتی فاضلاب، قدم هاي جدي در سالیان بسیار گذشته برداشته شده است در حالیکه در کشور ایران در این زمینه با تاخیري چند ده ساله روبرو هستیم. تازگی نو بودن ایجاد شبکه فاضلاب در کشور ما ایران به حدي است که میتوان براحتی آن را یک پدیده نامید.
شهر قم با داشتن نرخ رشد جمعیتنسبتاً بالاي خود و شرایط ویژه مذهبی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و همچنین دارا بودن مهاجرتپذیري فراوان و نزدیکی به پایتخت، در سالهاي اخیر رشد به نسبت بالایی را شاهد بوده و به همبن دلایل توجهی جدي و فکورانه را می طلبد؛ چرا که این گسترش شهري و جمعیتی بدون شک پیامدهاي خاص خود را نیز دارد که در بخش آب و فاضلاب و بخصوص آثار زیانبار رهاسازي فاضلاب می تواند انتظاريکاملاً منطقی باشد.
توضیحات فوق ایجاب می نماید تا از دیدگاه شهروندان و شناخت نگرش آنها به مقوله شبکه فاضلاب مطلع شده و میزان تمایل آنها به مشارکت در اجراي این شبکه، شناسایی علل استقبال یا عدم استقبال آنها از این طرح جدید و یافتن متغیرها و مولفه هاي دیگر در افزایش و کاهش احتمالی، تمایل به خرید انشعاب فاضلاب را به مشاهده و بررسی گذاریم. چرا که براي ادامه اجراي شبکه فاضلاب و بهره برداري نهایی از آن نیازمند مشارکت و توجه جدي شهروندان هستیم.
موضوع این پژوهش، بررسی و شناسایی دیدگاه شهروندان قمی در مناطقی است که شبکه فاضلاب در محل سکونت آنها در حال بهره برداري و یا اجرا قرار داشته و یا در مناطقی که شبکه اجرا نگردیده اما مشکلات مربوط به دفع غیراصولی فاضلاب به چشم می خورد و اطلاع از نگرش آنها نسبت به مقوله شبکه فاضلاب و شناسایی نوع تمایل آنها به نحوه خرید انشعاب فاضلاب و چگونگی ذهنیت و آشنایی با شبکه فاضلاب و تاسیسات مرتبط با آن و اندازه گیري نظري و آماري میزان تاثیر متغیرهاي وابسته اي همچون : سن، جنس، تحصیلات، درآمد، شغل و... در ترغیب ایشان به خرید انشعاب و مشارکت در اجراي شبکه فاضلاب است.
ابزار و روش ها:
همانطور که اشاره شد موضوع این پژوهش بررسی میزان علاقهمندي شهروندان قمی به خرید انشعاب فاضلاب است. براي بررسی این موضوع، تکنیک استفاده از پرسشنامه و تکمیل آنها بصورت پیمایشی و میدانی مورد استفاده بوده است. در پرسشنامه مورد نظر 20 سوال چند گزینهاي و یک سوال باز مطرح شده است.جامعه آماري پژوهش مورد نظر شامل کلیه ساکنین در مناطقی بود که:
1) طرح فاضلاب در حال حاضر در محل سکونت آنها اجرا شده و در حال بهره برداري است.
(2 مناطقی که در مرحله طراحی و اجراي شبکه فاضلاب قرار دارند و به زودي به سیستم جمع آوري فاضلاب شهري خواهند پیوست.
(3 مناطقی که طرح فاضلاب در آنها اجرا نگردیده ولی مشکلات ناشی از فاضلاب شهري در این مناطق به چشم میخورد و مشکلات عدیدهاي در زمینه دفع فاضلاب و بهداشت در این مناطق و براي شهروندان ساکن در این مناطق مشاهده می گردید نیز در این طرح بررسی گردید.
با توجه به نوع نمونهگیري، شهر قم بسته به شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادي و... به چهار منطقه تقسیم گشته و در هر منطقه عملیات تکمیل پرسشنامه انجام گردید. مناطق بررسی شده در این پژوهش شامل مناطق زیر می باشد که این مناطق همانگونه که ذکر گردید به صورت کلی به 4 نوع مناطق عالی، خوب، متوسط و ضعیف تقسیم گردید. حجم جمعیت نمونه آماري براساس آمارگیري خوشهاي تصادفی ساده تعیین شده است، بدین ترتیب که در مناطق مورد نظر براي انجام پژوهش، چند خیابان به صورت تصادفی انتخاب گردیده و از هر خیابان نیز چند محله انتخاب گردید و سپس از هر محله نیز چند ساختمان مسکونی به صورتکاملاً تصادفی براي تکمیل پرسشنامه تعیین شد. بدین ترتیب حجم جمعیت نمونه آماري بالغ بر 400 نفر گردید. دامنه زمانی انجام این پژوهش در طول بهار و تابستان سال 1386 بوده است. بدین ترتیب که در طی این مدت پرسشگرانی که از قبل با نحوه انجام پژوهش آشنا شده بودند به مناطق از پیش تعیین شده مراجعه و بصورت حضوري فرمهاي پرسشنامه را به شهروندان ارائه کرده و پاسخهاي ایشان را ثبت می کردند. پس از تکمیل پرسشنامه ها و تجمیع آماري آنها، در ابتدا جداول آماري توصیفی (یک بعدي) و در مرحله بعد جداول تقاطعی (دوبعدي) که براساس دخالت دادن چندین متغیر بدست آمده تهیه گردید. در نهایت داده ها و مقادیر بدست آمده در این دو نوع جدول (یک بعدي و دوبعدي) با استفاده از نرم افزار SPSS پردازش شد.
آزمونهاي آماري که براي توصیف و تبیین دادههاي موجود در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفت، شامل کاي اسکویر یا خیدو (X2) و فراوانی درصد خالص میبوده و سعی شد رابطه میان متغیرها و معنادار بودن احتمالی آنها در قالبی علمی سنجیده شود.
نتایج:
از کـل جامعـه آمـاري مـورد نظر در این پژوهش % 37 مرد و % 63 زن بوده اند و %74 این افراد متاهل بـوده انـد. همچنین گروه سنی 20-29 سال و 40-49 سال به ترتیب با 29 و 20 درصد بیشترین تعداد افـراد را شـامل مـی شـوند. همچنـین نتایج حاکی از این است که 9/5 درصد از افراد بیسواد، 25 درصد داراي تحـصیلات سـیکل، 36/8 درصـد داراي دیـپلم و 28/8 درصـد نیـز داراي تحـصیلات دانـشگاهی مـی باشـند و 22/8 درصد افراد کارمند، 26/5 درصد داراي شغل آزاد، 12/5 درصد محصل، 26/3 درصد خانـه دار، 10 درصـد دانـشجو و تنها 3 درصد از افراد مورد بررسی کارگر می باشند. توزیع مناطق نیز به خوبـی بیانگر این مطلب است که مناطقی که شبکه فاضلاب در آنها اجرا نگردیده است با %56 بیشترین سهم را در این مطالعه دارا می باشند.(نمودار شماره (1
نمودار شماره : 1 توزیع فراوانی مناطق مورد بررسی بر حسب اجرا یا عدم اجراي شبکه
فاضلاب در این مناطق
شهروندان قمی در مورد مسئولیت و حیطه وظایف شرکت آب و فاضلاب اطلاع کمی داشته و 27 درصد از مـردم جمـع آوري فاضـلابهاي خانگـی، عمومـی و...، 3/5 درصـد جمع آوري روانابهاي سطحی، 6/5 درصـد جمـع آوري فاضلابهاي صنعتی را مهمترین وظایف شرکت آبفا می دانند اما 63 درصد مردم همه موارد را جزء وظایف این شرکت عنوان میکنندکه اشتباه می باشد.
جدول شماره : 1 میزان اهمیت اجراي شبکه جمع آوري فاضلاب در شهر قم از نظر شهروندان
براساس یافتهها، 92 درصد از افراد پاسخ دهنده اهمیت اجراي شبکه فاضلاب را خیلی زیاد و زیاد دانستهاند.(جدول شماره (1 و نتایج نشان داد که 24 درصد از مردم مهمترین دلیل اجراي شبکه جمع آوري فاضلاب را در شهر قم، جمع آوري و دفع فاضلابهاي خانگی می دانند و 12/8 درصد جلوگیري از آلودگی آبها و...، 25/2 حفظ محیط زیست، 10/7 درصد جلوگیري از تخلیه فاضلاب به معابر، 5/4 درصد جلوگیري از تکثیر حشرات و...، 3/6 درصد استفاده مجدد از فاضلاب و 18/3 درصد نیز همه موارد را دلیل اجراي شبکه فاضلاب عنوان میکنند.
همچنین مردم قم در مورد علل مفید نبودن و مشکلات چاههاي جذبی نظر خود را این گونه بیان نموده اند که است که 20/2 درصد از شهروندان آلودگی خاك و آب، 22/5 درصد ظرفیت محدود و تخلیه زود هنگام، 5 درصد هزینه هاي بالاي حفر، 13/8 درصد مشکلات ایمنی مربوط به ریزش چاه و ساختمان و خطرات ناشی از آن را بیان نموده و 37/3 درصد از شهروندان نیز همه موارد فوق را دلیل مفید نبودن این چاهها عنوان نمودهاند.
در مورد مزیت خرید انشعاب فاضلاب نیز 38/5 درصد از شهروندان حفظ محیط زیست و ارتقاء سلامت مردم را مزیت اصلی طرح اجراي شبکه جمع آوري فاضلاب میدانند و 8/7 درصد نیز حفظ سفره هاي آب زیرزمینی، 11/5 درصد حفظ استحکام و فندانسون ساختمانها، 7/1 درصد به صرفه بودن اقتصادي در مقابل چاههاي جذبی، 6/5 درصد امکان استفاده مجدد از فاضلاب، 4/2 درصد حفاظت از آبهاي سطحی و 23/5 درصد نیز همه موارد را دلیل و مزیت اصلی اجراي شبکه فاضلاب و خرید انشعاب در شهر قم بیان داشتهاند. براساس یافتهها، با افزایش میزان تحصیلات افراد میتوان به خوبی مشاهده نمود که آگاهی آنها در زمینه مزایاي خرید انشعاب فاضلاب نیز بیشتر شده و به مواردي همچون حفظ محیط زیست و ارتقاي سطح بهداشت مردم و جامعه بیشتر تاکید می گردد((%52 و همچنین لزوم حفاظت از آبهاي سطحی و زیرزمینی نیز در گفتار افراد داراي تحصیلات دیپلم و دانشگاهی بیشتر به چشم خورده و در مقابل افراد تحصیلکرده (داراي تحصیلات دانشگاهی) به مزیت صرفه اقتصادي این طرح کمتر توجه نشان داده و بیشتر بر مسایل زیست محیطی طرح توجه دارند.
توزیع فراوانی افراد درباره نظر آنها در مورد بیماریهاي مرتبط با فاضلاب که میتوانند توسط فاضلاب منتقل شوند نیز مشخص نمود که 20/3 درصد از مردم وبا، 5/85 درصد حصبه، 0/75 درصد هپاتیت، 23 درصد بیماریهاي اسهالی و 50/1 درصد نیز همه موارد ذکر شده را مرتبط با فاضلاب دانسته و امکان انتقال این بیماریها را از طریق فاضلاب امري بدیهی میدانند.
جدول شماره 2 به خوبی بیان می دارد که بیشتر مردم (%60) تمایل به خرید انشعاب فاضلاب به صورت اقساطی دارند و تنها حدود 10 درصد از مردم تمایلی از خود براي خرید انشعاب نشان نداده اند که البته در این میان افراد مرد و متاهل تمایل بیشتري نسبت به سایرین در مورد خرید بصورت نقدي بیان کرده اند. براساس یافته ها، در مناطق در حال بهره برداري از شبکه کمترین تمایل به خرید اقساطی انشعاب از سوي شهروندان در مقایسه با دیگر مناطق به چشم میخورد (%58) و بیشترین تمایل به خرید با تسهیلات بانکی نیز در این مناطق دیده میشود اما تمایل به خرید نقدي و همچنین خرید انشعاب بصورت اقساطی در مناطقی که شبکه در حال اجرا و مراحل نصب و راهاندازي میباشد بیشتر بوده و در نقطه مقابل عدم تمایل به خرید انشعاب فاضلاب به ترتیب در مناطقی که عدم اجراي شبکه در آنها دیده میشود با 10/5 درصد و مناطق در حال بهرهبرداري با 8/7 درصد بیشتر از مناطق در حال اجراي شبکه می باشد.
جدول شماره : 2 نوع تمایل و نحوه خرید انشعاب فاضلاب دلخواه شهروندان قمی
همچنین نمودار شماره 2 نیز موید این مطلب می باشد که از نظر اکثر شهروندان قمی هیچ گونه اطلاع رسانی خاصی در مورد طرح شبکه جمع آوري فاضلاب صورت نپذیرفته است.
شـهروندان قمـی میـزان علاقه و تمایل خود به مشارکت در اجراي طرح احداث شبکه فاضلاب در شهر قـم را نیـز بـه
