بخشی از مقاله
بررسی ترانزیت به عنوان الگوي مقاومتی بالقوه
چکیده
در حوزههاي اقتصادي شاید به مسائل یا مفاهیمی برخورد نماییم که عناوین مشابه آن چه در عرصهي نظري و چه در عرصهي عملی و تجربی مشابه آن وجود نداشته باشد بنابراین خود مقید به خلاقیت و نوآوري و ابتکار و ایجاد الگوي جدید در عرصهي جدید هستیم. اگر منابع مرسوم اقتصادي را مطالعه کنیم ، به عناوینی چون عرضه ، تقاضا ، درآمد ( اعم از در آمدسرانه و درآمد ملی ) هزینه ، تورم ، ارزش افزوده ، تولید (خالص وناخالص) و......... ، در نهایت اقتصاد خرد و یا اقتصاد کلان روبرو می شویم ولی با مفهومی به عنوان اقتصاد مقاومتی مواجه نخواهیم شد ، لذا مکلف به الگوسازي در حوزه اقتصاد خواهیم بود، در این مقاله ابتدا سعی شده است تعاریف کلی از اقتصاد مقاومتی راکه از نظرات کارشناسان و اساتید داخلی استفاده شده است ارایه و سپس یکی از الگوهاي مقاومتی بالقوه را به عنوان ترانزیت و اثرات آن در تقویت اقتصاد کشور در عرصه ي رقابتی منطقه ارایه دهیم شاید شناخت و تبین آن بتواند در مسیر تعالی اقتصاد مقاومتی تاثیر گذار باشد .
مقدمه :
تاکنون مطالعه، بحث و بررسی زیادي درباره ترانزیت صورت گرفته، همایشها ي مختلفی برگـزار و مقـالات زیـادي نوشته شده است و لی به نظر می آید نقشی که ترانزیت در مقایسه با سایر عوامل تاثیر گذار مربوط به اقتصاد دارد در اقتصاد مقاومتی نداشته باشد ولی با کمی توجه به جایگـاه ترانزیـت در زنجیـره تولیـد و توانمنـدیهاي کشـورما درمنطقه ترانزیت نقش بالقوه ایی در اقتصاد مقاومتی دارد که می بایسـت بـراي بالفعـل شـدن آن اقـدامات عملـی مبذول داشت.
مبانی نظري اقتصاد مقاومتی و ترانزیت :
اقتصاد مقاومتی از اصطلاحاتی است که این روزها با توجه به شرایط خاص کشور به گفتمان مهمی در محافل علمی ، دانشگاهی ، خبري و اقتصادي طرح و نظرات متفاوت و راهکارهاي مختلفی در راستاي وضـعیت تحـریم هـاي کـه اکنون بر ایران تحمیل گردیده ارایه میشود. اقتصاد مقاومتی را به گونه هاي متفاوتی تعریف نموده اند از آن جملـه می توان به اقتصاد ریاضتی، اقتصاد ترمیمی ، اقتصاد الگو ، اقتصاد موازي ، اقتصـاد دفـاعی ، اقتصـاد اسـتفاده از ظرفیتها ، اقتصاد خودکفا و مولد اشاره نمود که ما در اینجا به تعاریف کلی اقتصاد مقاومتی خواهیم پرداخت .
به گزارش بانکی دات آي آر،کمترکسی به تشریح مفهوم اقتصاد مقاومتی و تفاوت آن با ریاضت اقتصادي غرب پرداخته است که منجر به بروز ابهاماتی در این خصوص شده برخی از مردم این دو مفهوم را مکمل و یا مترادف یکدیگر دانسته اند.1
گر چه برخی تفاوتی بین اقتصاد مقاومتی و ریاضت اقتصادي قائل نیستند و یا تصور میکنند که اقتصاد ریاضتی یکی از شاخه هاي اقتصاد مقاومتی است اما این دو اصطلاح کاملاً متفاوت بوده و ارتباطی با یکدیگر ندارند .(فتحی ،2(1391
ریاضت اقتصادي از اقداماتی است که از سوي دولتها به مردم تحمیل و هدف اصلی آن کاهش هزینهها ي عمومی و رفع کسري بودجهي دولت است در همین راستا دولتها به حذف و کاهش ارائه برخی خدمات و کاهش یارانه هاي عمومی دست میزنند. ریاضت اقتصادي جهت مقابله با کسري بودجه از سوي دولتها در شرایط بحران اقتصادي که گاها منجر به افزایش سطح مالیاتها ، کاهش میزان دستمزد ، دریافت وام و کمک هاي مالی خارجی می گردد استفاده می شود .
اقتصادمقاومتی عبارت از اقتصادي است کـه در پـی »مقـاومسـازي«، »آسـیبزدایـی«، »خلـلگیـري« و »تـرمیم« ساختارها و نهادهاي فرسوده و ناکارآمد موجود اقتصادي است (معصومی ،3(1391
اقتصاد مقاومتی، اقتصادي است در شرایط ویژه که عوامل خارجی اقتصاد در آن دخیل بوده و اقتصاد داخلی را تحت تاثیر قرار می دهد در این شرایط شناخت میزان تاثیر گذاري و کاهش اثرات منفی عوامل خارجی و یـا بـی تـاثیر و خنثی نمودن آن از طریق شناسایایی راهکارهاي مقاومتی و غلبه بر آن از اهداف آن می تواند باشد .
اقتصاد مقاومتی به معنی تشخیص حوزه هاي فشار و متعاقباً تلاش براي کنترل و بی اثر کردن آن تاثیرها می باشـد و در شرایط آرمانی تبدیل چنین فشارهایی به فرصت است همچنین براي رسیدن به اقتصاد مقاومتی باید وابستگیهـا خارجی کاهش یابد بر تولید داخلی کشور و تلاش براي خوداتکایی تاکید گردد.
ترانزیت عبارتست از جابه جایی کالا از کشور A به مقصد کشور C به شرط گذر از کشور ).B مرکز آموزش انجمـن سراسري شرکت حمل و نقل ایران ، .4( 1388
ترانزیت در لغت به معنی عبور، گذر و راه است. ترانزیت کالا بـه معنـی ورود کـالا بـه یـک کشـور و خـروج از مـرز دیگرمی باشد که ممکن است با استفاده از امکانات حمل ونقل کشور نیزهمراه باشد،این نقش مربوط مـی شـود بـه کالایی که ازمرز زمینی و دریایی می گذرد .
هدف از اقتصاد مقاومتی :
مهم ترین هدف اقتصاد مقاومتی، همچنانکه از نام آن پیدا است، یافتن راهکارهاي مناسب براي بالا بردن میزان پایداري اقتصاد کشور در مقابل عوامل آسیبرسان و در عین حال جلوگیري از دچار شدن به حالت تدافعی است.
هر چند که طراحان تحریمهاي چندجانبه علیه جمهوري اسلامی ایران، بیشتر حوزه اقتصاد کلان را هدف قرار دادهاند و در پی ایجاد مشکل در این بخش هستند، اما تأثیر فشارها بر اقتصاد خرد نیز قابلتوجه است و نباید از پیامدهاي احتمالی آن غافل شد.(معمارنژاد ،5( 1391
حوزه اقتصادي کشور بایستی به گونه اي مورد بازنگري قرارگیرد و تمامی مواردي که می تواند بصورت بالقوه عدم وابستگی کشور را به دنبال خود داشته باشد شناسایی نموده و در خصوص آن تصمیم گیري و اقدام نماید، مواردي چون جایگزینی در آمد هاي ترانزیتی ، حمل و نقل ، لجستیک و.... به جاي نفت از مواردي است که احتیاج به بازنگري بود ه و راهکارهاي عملی خود را می طلبد.
سوالی که مطرح است این است که آیا ترانزیت در اقتصاد مقاومتی تاثیر دارد؟ و آیا ترانزیت می تواند به عنوان یکی از الگوهاي مقاومتی اثراتی بر تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی داشته باشد ؟ و سهم واثرترانزیت در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی چه اندازه است ؟
ترانزیت و جایگاه کشورما درمنطقه :
موقعیت جغرافیایی کشور ما ، از دوران هخامنشی از طریق جاده ابریشم اهمیت ویژه اي به لحاظ ترانزیت کالا و در عصر حاضر عبور خطوط لوله هاي نفت و گاز در اقتصاد جهانی بخشیده است که با بهره گیري از این مزیت، میتواند منافع بسیاري را به دست آورد و جایگاه اقتصادي خود را در سطوح منطقهاي و جهانی و در راستاي اقتصاد مقاومتی ارتقا بخشد. این مهم مستلزم درك واقعیات، بهره گیري از فرصتها و توان و الگوي بالقوه براي رقابت با رقباي منطقه اي و بین المللی است. کریدور شمال- جنوب فرصتی استثنائی و بی نظیر اقتصادي و تجاري براي ایران می باشد.
شکل : 1 جاده ابریشم در سده یکم میلادي ( منبع: میکی میدیا)6
براین اساس می بایست نسبت به ایجاد زیرساخت هاي حمل و نقل ریلی و جاده اي و دریایی که مستلزم مطالعات لازم در خصوص توسعه بندر چابهار در خلیج فارس براي پهلوگیري و بارگیري کشتی هاي تجاري سایز بزرگ و کانتینري ، احداث راه آهن چابهار و اتصال آن به راه آهن سراسري براي حمل کالاهاي تجاري به بنادر شمالی و مرز سرخس و هم چنین اتصال راه هاي ارتباطی بنادر جنوب از جمله بندرعباس به بنادر شمالی کشور ازقبیل بنادر انزلی و امیرآباد و نیز احداث خط آهن قزوین - رشت – انزلی و نیز خط آهن بندر امیرآباد و نکاء، آزاد راه بندرعباس - سیرجان و همچنین بستان آباد به اردبیل و اردبیل به آستارا و پارس آباد در نهایت توسعه بنادر شمالی کشور براي مبادلات تجاري با بنادر لاگان و آستاراخان در کشور روسیه و بنادر کشور قزاقستان همت گمارد.
ایجاد وتقویت حمل و نقل بین المللی تاکیدي بر این واقعیت تاریخی است که شرق و غرب در نگاه متقابل به یکدیگر، هرگز نخواهند توانست منافع مالی و بین المللی خود را به تنهایی محقق نمایند. زمان ومسافت کوتاه و ارزان پیوند تاریخی میان ملل آسیا و اروپا را مستحکم خواهد ساخت.نهایتاً نقش کریدورهاي بین المللی به ویژه کریدور شمال - جنوب در مبادلات اقتصادي، تجاري، فرهنگی و سیاسی میان کشورها با اتصال حلقه هاي زنجیره اي کریدور شمال - جنوب پدیدار خواهد شد( دهدست ، .7.(1389
براساس محاسباتی که صورت گرفته است کریدور شمال – جنوب در مقایسه با مسیر موجود زمان سفر را 25 تا
30 روز 40) درصد کوتاهتر) و هزینه سفر را 30 درصد ارزان تر می کند طول زمان سفردر مسیر موجود شمال – جنوب ، بیش از 45 تا 60 روز است، طرح راهآهن قزوین - رشت – انزلی- آستارا اهمیت اساسی در برقراري کریدور شبه قاره هند و حوزه خلیج فارس به اروپا دارد و یکی از مهمترین طرحهاي توسعه راهآهن محسوب می شود. این شبکه، اروپا را به صورت تمام ریلی به شبهقاره هند و آسیاي جنوب شرقی متصل می کند. مسیر داخل ایران این کریدور با کریدورهاي قبلی اشتراك دارد.( بهبهانی ، 8.(1388
