بخشی از مقاله
چکیده
حمل ونقل و ترانزیت را میتوان بهعنوان یکی از مهمترین ارکان و زیرساختهای تجاری برای توسعه صادرات، کسب درآمدهای ارزی، ایجاد ارزشافزوده، ایجاد فرصتهای شغلی، رشد و توسعه اقتصادی، افزایش امنیت ملی، تقویت مناسبات بازرگانی، امنیتی و همگرایی اقتصادی و سیاسی با کشورهای منطقه به شمار آورد. استفاده از فرصتهای ترانزیتی با توجه به جغرافیایی طبیعی ایران با کشورهای همسایه، بهویژه کشورهای آسیای میانه، میتواند نقش مهمی در تجارت منطقه و کسب درامد برای اقتصاد کشورمان که عمدتاً متکی به درآمدهای نفتی است، داشته باشد.
بر اساس مقاله حاضر به بررسی نقش حملونقل و ترانزیت کالا در منطقه آزاد اروند میپردازد. هدف پژوهش حاضر شناسایی نقاط قوت و ضعف و فرصتها و تهدیدهای پیش روی ترانزیت در منطقه آزاد اروند و ارائهی استراتژیهای مناسب و کارآمد میباشد. در مرحلهی بعد برای انتخاب بهترین استراتژی و رتبهبندی استراتژیها، روش VRIO به کار گرفتهشده است.
دادههای تحقیق از طریق پرسشنامه، مصاحبه با مدیران و کارشناسان سازمان و نیز مطالعهی گزارشهای موجود استخراج گردیده است. برای تدوین استراتژیهای ترانزیت از روشهای تجزیهوتحلیل SWOT و PEST استفادهشده است. بر اساس نتایج تحقیق سازمان موردمطالعه، از بین راهبردهای انتخابشده، راهبرد افزایش سهم حملونقل ریلی و دریایی از حملونقل منطقه آزاد اروند با توجه به مزیتهای قابلتوجه این دو گونه حملونقل - ظرفیت بالا، قیمت ارزان، ایمنی قابلقبول - بیشترین رتبه را بر اساس روش VRIOبه خود اختصاص داده است.
مقدمه
یکی از نیازهای اولیه انسان که با توسعه اقتصادی و اجتماعی دامنه گستردهتری پیداکرده و امروز جز یکی از مظاهر تمدن به شمار میرود، مسئله حملونقل است. عدهای معتقدند جهش اقتصادی کشورهای توسعهیافته به دلیل اتخاذ سیاستهای مناسب در بخش خدمات ازجمله زیر بخش حملونقل و ترانزیت بوده است.
بررسی سرمایهگذاری انجامگرفته در این صنعت نشان میدهد که سرمایهگذارهای سنگینی در این رشته انجامگرفته است و از پیچیدهترین تکنیکها، تخصصها و تجهیزات استفاده میشود تا کالاها تولیدی جوامع مختلف از مراکز تولید به بازار مصرف، حتی در دوردستترین مناطق، با حداقل خسارت و ضایعات و در حداقل زمان انتقال یابد. ایران به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایش از دیرباز بهعنوان پل ارتباطی برای ترانزیت بین شرق و غرب مطرح بوده بهطوریکه عبور جاده ابریشم از قلمرو این کشور مؤید همین امر است.
موقعیت سوقالجیشی کشور ما ازیکطرف ارتباطدهنده راهآهن آسیای میانه به اره آهن اروپا و همچنین راههای شوسه خاورمیانه به کشورهای خاور دور و از طرف دیگر راه ارتباطی بین کشورهای حوزه خلیجفارس و دریاهای آزاد بینالمللی به کشورهای استقلالیافته در شمال و افغانستان است. ازاینرو باید توجه داشت راههای بینالمللی داخلی که ایران در اختیار دارد همواره کوتاهترین و مطمئنترین مسیر بین کشورهای منطقه بوده و میتواند بهعنوان راهی مطمئن و اقتصادی برای کشورهای هم سایه و همجوار بهمنظور بهبود و رونق روابط اقتصادی و تجاری مورداستفاده قرار گیرد.
ابتدا با پرسش از خبرگان مهمترین قوتها، ضعفها و فرصتها و تهدیدها در حوزه ترانزیت شناسایی و استراتژیهای مناسب اتخاذ گردید درنهایت با استفاده از روش VRIO که اولین بار توسط جی بارنی1 ارائه گردید با یک رویکرد جدید، به رتبهبندی استراتژیهای استخراجشده از ماتریس SWOT میپردازیم.
-2 پیشینه تحقیق
ماتریس SWOT از ادبیات موضوعی غنی برخوردار است. ما در اینجا به پیشینه روش VRIO میپردازیم. جان برد و مری سامنر در پژوهشی با استفاده از روش VRIO توضیح میدهند که برنامهریزی منابع سازمانی میتواند بهعنوان یک مزیت رقابتی برای سازمان عمل کند. آنها با در نظر گرفتن روش مبتنی بر مزیت رقابتی چهار پرسش برنامهریزی منابع سازمان را نسبت چهار بعد VRIO برای یازده شرکت بزرگ تلفن همراه مطرح میکنند. آیا برنامهریزی منابع سازمان باارزش است؟ آیا برنامهریزی منابع سازمان بهصورت ناهمگون در سراسر شرکتهای رقیب توزیعشده است؟ آیا برنامهریزی منابع سازمان قابلیت تقلیدپذیری را دارد؟ درنهایت آیا برنامهریزی منابع سازمان میتواند توسط سازمان استفاده شود؟
کاردل و انتیو [11] در پژوهشی با عنوان منابع ارزشی، کمیاب، منابع غیرقابل تقلید و سازمان - VRIO - یا قابلیتهای ارزشی، کمیابی، منابع غیرقابل تقلید - VRI - :چه چیزی منجر به مزیت رقابتی میشود؟ استدلال میکنند که "O" در VRIO اشاره به قابلیتهای پویا4 میباشد؛ و روش خود را در یک تولیدکننده کفش در پرتغال مورد تجزیهوتحلیل قرار میدهند.
حاجی پور و مؤمنی [2] در مقالهی با عنوان بازشناسی رویکرد منبع محور نسبت به منابع سازمان و مزیت رقابتی پایدار به شناخت قابلیتهای متمایز و نقش آن در ایجاد مزیت رقابتی پایدار در شرکت تولیدی ساران میپردازند. آنها با استفاده از چهار بعد روشVRIO چهار منبع - فیزیکی، سرمایهای، سازمانی و انسانی - شرکت تولیدی ساران را موردبررسی قراردادند؛ و همچنین در مطالعهای جداگانه به ارزیابی قابلیتهای محوری منابع انسانی دانشگاه امام صادق بر اساس تئوری منبع محور روش - VRIO - میپردازد.
سیدنقوی و مؤمنی [5] در پژوهشی به بازخوانی رویکرد منبع محور میپردازند. آنها در این مقاله علاوه بر چهار بعد VRIO با اضافه نمودن عامل پنجمی، روش VRIOU را پیشنهاد میدهند. بدین معنا که اگر منابع پس از ارزشمند بودن - V - ، کمیاب بودن - R - ، غیرقابل تقلید بودن - I - و مورداستفاده و حمایت سازمان بودن - O - ، همواره بهروز شوند - U - ، قابلیت خود برای حفظ جایگاهشان برای مزیت رقابتی پایدار را حفظ خواهند نمود.
در ادامه به توضیح ماتریس SWOT و تکنیک VRIO و ترکیب این دو اشاره میشود.
-3 ماتریس SWOT
ماتریس تجزیهوتحلیل SWOT یکی از ابزارهای مهمی است که مدیران از طریق آن میتوانند اطلاعات را مقایسه کرد و چهار نوع استراتژی ارائه نمایند .مقایسه کردن عوامل اصلی داخلی و خارجی، از مهمترین بخشهای این ماتریس است؛ زیرابه قضاوتهای دقیقی نیاز دارد.
جدول -1 ماتریس - SWOTقوتها، ضعفها، فرصتها و تهدیدها - [3]
الف-استراتژیهای SO با استفاده از نقاط قوت داخلی و فرصتهای خارجی تعیین خواهد شد. ب- استراتژیهای WO سازمان میتوان از طریق این نوع استراتژیها با استفاده حداکثری از فرصتهای محیطی جدید بر ضعفهای خود چیره گردد. ج- استراتژی ST سازمان از طریق این استراتژیها با استفاده از قوتهای خود کوشش میکند تهدیدهای محیطی را به حداقل برساند یا حذف کند. د-استراتژیهای WT سازمان از طریق این استراتژیها برای حداقل رساندن ضعفهای خود از یکسو و اجتناب از تهدیدهای محیطی از سوی دیگر کوشش میکند.
برای تهیهی ماتریس SWOT هشت مرحله باید طی شود:
1. تهیهی فهرستی از فرصتهای عمده محیط خارجی سازمان
2. تهیهی فهرستی از تهدیدهای عمدهی محیط خارجی سازمان
3. تهیهی فهرستی از نقاط قوت عمدهی داخلی سازمان
4. تهیهی فهرستی از نقاط ضعف عمدهی داخلی سازمان.
5. مقایسهی نقاط قوت داخلی با فرصتهای خارجی و واردکردن نتیجه، در گروه استراتژیهای SO
6. مقایسهی نقاط ضعف داخلی با فرصتهای خارجی و واردکردن نتیجه، در گروه استراتژیهایWO
7. مقایسهی قوتهای داخلی با تهدیدهای خارجی و واردکردن نتیجه، در گروه استراتژیهای ST
8. کاهش ضعفهای داخلی و پرهیز از تهدیدهای خارجی
- چارچوبVRIO
چارچوبVRIO میتواند برای تجزیهوتحلیل منابع سازمان مورداستفاده قرار گیرد. سازمانها به کمک این چارچوب میکوشند منابع خود را بهعنوان منبع قابلیتهای محوری پایدار توسعه دهند . در این روش وضعیت منابع سازمان از جهت میزان ارزشمندی منابع - V - 5، کمیابی - R - 6، میزان تقلیدپذیری - I - 7 و حمایت و استفاده شرکت و سازمان از آن منابع - O - 8 بررسی میگردد. جدول شماره 3 نشان میدهد که چگونه چارچوب VRIO برای تجزیهوتحلیل توانایی منابع سازمان برای نقطه بدون مزیت تا حدی رقابتی، قابلیتهای محوری موقت و قابلیتهای محوری پایدار استفاده میشود.
جدول :2 چارچوب روشVRIO
-1-4پرسش از ارزش
سازمانها یا از طریق کاهش هزینههای محصول و خدمت یا از طریق متمایز کردن محصول و خدمت خلق ارزش میکنند .
-2-4پرسش از کمیابی
ارزش ایجادشده توسط منابع انسانی سازمان، ملاکی لازم برای مزیت است اما کافی نیست .اگر همان ویژگی منابع انسانی در بسیاری از سازمانهای رقیب نیز یافت شود، آن ویژگی نمیتواند منبع قابلیتهای محوری پایدار برای هیچیک از آن دو باشد
