بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
بررسی رابطه بین متنوع سازی شرکتی بر افزایش مالکیت مدیران
چکیده: شرکت ها از نظر تنوع فعالیت وتنوع جغرافیایی متفاوت از هم می باشند. بعضی شرکتها فاقد هرگونه تنوع بوده و برخی دیگر متنوع شده اند.هدف از این پژوهش این بود که آیا متنوع سازی شرکتی، رابطه مثبتی با افزایش مالکیت مدیران دارد؟در این تحقیق بر طبق استاندارد شماره 25 حسابداری ایران، برای اندازه گیری متنوع سازی شرکتی از متنوع سازی تجاری و جغرافیایی استفاده شد. متنوع سازی شرکتی متغیر مستقل و مالکیت مدیران به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شد. به منظور آزمون فرضیه ها تعداد 86 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1386 تا 1391 به عنوان نمونه انتخاب شد. برای تحلیل مدل از روش تلفیقی (پولی )استفاده شد. نتایج نشان داد که بین متنوع سازی شرکتی اعم از متنوع سازی تجاری و جغرافیایی و افزایش مالکیت مدیران رابطه مثبت و معناداری وجود ندارد.
واژه های کلیدی: متنوع سازی شرکتی، متنوع سازی تجاری، متنوع سازی جغرافیایی، مالکیت مدیران
مقدمه
متنوع سازی شکلی از استراتژی شرکتی برای بسیاری شرکت هاست که بسیاری از مدیران برای بهبود عملکرد شرکتشان ازآن استفاده می کنند. شرکت ها از نظر تنوع فعالیت و تنوع جغرافیایی متفاوت از هم می باشند. بعضی شرکت ها فاقد هرگونه تنوع بوده و برخی دیگر متنوع شده اند که این تنوع از دو بعد بررسی می شود:
تنوعسازی تجاری : به شرکت یا شرکتهایی اطلاق میشود که در دو یا چند بخش(قسمت) مختلف از بازار فعالیت میکنند. در واقع هر قسمت تجاری جزیی قابل تفکیک از واحد تجاری است که یک محصول یا خدمت یا گروهی از محصولات یا خدمات مرتبط را ارائه میکند ودارای مخاطره و بازدهای متفاوت از سایر قسمتهای واحد تجاری است (استاندارد حسابداری ایران-شماره.(25
تنوعسازی جغرافیایی : به شرکت یا شرکتهایی اطلاق میشود که در دو یا چند منطقه جغرافیایی مختلف فعالیت میکنند. درواقع هر قسمت جغرافیایی جزیی قابل تفکیک از واحد تجاری است که به ارائه محصولات یا خدمات در منطقه جغرافیایی مشخصی مشتمل بر یک منطقه یا مناطق جغرافیایی دیگر اشتغال دارد و دارای مخاطره و بازدهای متفاوت از اجزایی است که در سایر مناطق جغرافیایی فعالیت میکنند(همان منبع).
برطبق تحقیقات صورت گرفته تنوع سازی شرکت ارزش شرکت را کاهش می دهد. این کاهش ارزش معمولاً نتیجه استراتژی تنوع سازی مدیران به نفع خودشان تلقی می شود بیش از آنکه به فکر افزایش ارزش شرکت باشند. شواهد بر اساس تجارت داخلی)1خرید و فروش سهام شرکت توسط مدیران درون سازمانی) نشان می دهد که مدیران استراتژی های تنوع سازی خودشان را ارزش افزا می دانند، بویژه مستند شده که مدیران سهام شرکت خود را در زمان استفاده از استراتژی تنوع بیشتر خریداری می کنند تا نشان دهند که این استراتژی در جهت افزایش ارزش شرکت می باشد(عطاءاله وهمکاران2،.(2012
از این رو این پژوهش به بررسی رابطه بین متنوع سازی شرکتی بر افزایش مالکیت مدیران پرداخته است، بدین منظور دو معیار متنوع سازی تجاری و متنوع سازی جغرافیایی و رابطه آن بر مالکیت مدیران مورد آزمون قرار گرفته شد.
سوال این استکه آیا واقعاً متنوع سازی شرکتی، رابطه مثبتی با افزایش مالکیت مدیران دارد؟
چارچوب نظری
ادبیات نشان میدهد که با تنوع بخشی به مسیرهای کسب وکار، شرکتها می توانند از اقتصاد حوزه(تیس،3(1982، افزایش قدرت بازارومزیت رقابتی(مارکیدزوویلیامسون،4(1994، ظرفیت بدهی بالا(لولین5(1971و تئوری های بازار سرمایه داخلی کارا(راجان، سروس وزینگالس،6(2000بهره ببرند. علی رغم این منافع ذاتی تنوع سازی شرکت، ادبیات تجربی نشان می دهد که تنوع سازی باعث از بین رفتن ارزش سهامداران می شود(عطاءاله و همکاران،.(2012
این کاهش ارزش معمولا از دیدگاه تئوری نمایندگی بیان می شود که در آن مدیران بیش از آنکه به فکر ارزش شرکت ها باشند به نفع خودشان تنوع سازی می کنند. به عنوان مثال آمیهود و لو(7(1981 بررسی کردند که مدیران برای کاهش ریسک مرتبط با سرمایه انسانی
مدیریتی تنوع سازی می کنند. بعلاوه مدیران ممکن است که از بازارهای سرمایه داخلی در شرکت های چند بخشی استفاده نمایندتا حوزه های ناکارآمد راحفظ کنند(همان منبع).
مالکیت مدیران و ساختار سرمایه از عوامل مهمی هستند که در کنار عواملی مانند اندازه شرکت و هزینه های تحقیق و توسعه بر ارزش شرکت ها تاثیر مستقیم دارند. بر اساس فرضیه همگرایی منافع با بزرگتر شدن اندازه شرکت به طور معمول مالکیت سهام شرکت گسترده تر و پراکندگی آن بیشتر می شود ودر نتیجه سهم مدیران از مالکیت شرکت کاهش می یابد. به این ترتیب منافع مدیران با خواسته ها ی سهامداران انطباق کامل نخواهد داشت ودر نتیجه ممکن است تصمیم گیری مدیران در جهتی باشد که به جای حداکثر کردن ثروت سهامداران و تامین خواسته های آنان، بیشتر در مسیر تامین منافع و رفاه مدیران قرار گیرد.
با توجه به این فرض، افزایش مالکیت درونی و بالا رفتن درصد مالکیت سهام توسط مدیران و کارکنان شرکت، انتظار می رود که تضاد منافع کاهش و بازده و ارزش شرکت افزایش یابد و در عمل بین منافع مدیران و سهامداران همگرایی قویتری به وجود می آید(نا،.1(2002 ازاین رو انتظار می رود بین متنوع سازی شرکتی و افزایش مالکیت مدیران رابطه مثبت و معنی داری باشد. هدف این پژوهش آزمون تجربی بررسی رابطه بین متنوع سازی شرکتی بر افزایش مالکیت مدیران می باشد.
پیشینه پژوهش
وظیفه دوست وهمکاران( 2014) 2، به بررسی تنوع سازی شرکتی بر عدم تقارن و عملکرد شرکت پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان می دهد که تنوع سازی استفاده شده در انتروپی بر عدم تقارن اطلاعاتی و عملکرد شرکت تاثیر گذار است.
وانگمین پارک و سوچیونگ (2013) 3، به بررسی تاثیر متنوع سازی صنعتی و رابطه استراتژی تنوع بر عملکرد شرکت پرداختند که نتایج آنها نشان می دهد که استراتژی تنوع سازی شرکتی در کوتاه مدت اثر منفی روی سودآوری شرکت دارد اما نه به طور معنی دار بر روی رشد فروش. همچنین در بلند مدت، تنوع سازی شرکتی یک رابطه مثبت ومعنی دار بر سود آوری ونه بر رشد فروش دارد.
نوروش و همکاران(2013) 4، به بررسی تاثیر تنوع سازی شرکتی برعدم تقارن و ارزش شرکت پرداختند. آنها از شاخص هرفیندال جهت تنوع سازی و ازروش انحراف معیار بازده و نسبت گردش حجم معاملات برای عدم تقارن اطلاعاتی استفاده کردند. نتایج آنها نشان می دهد که تنوع سازی اعم از جغرافیایی و تجاری بر عدم تقارن اطلاعات و ارزش شرکت تاثیر دارد.
عطاءاله وهمکاران( 2012) 5، به بررسی استراتژیهای تنوع سازی شرکتی بر عدم تقارن اطلاعات و تجارت داخلی پرداخته اند که نتایج آنها نشان می دهد که دو دیدگاه در مورد تنوع سازی وجود دارد. یک دیدگاه نشان می دهد که متنوع سازی ارزش شرکت را کاهش می دهد و این کاهش معمولاً نتیجه استراتژی های متنوع سازی مدیران به نفع خودشان است. دیدگاه دیگر آن است که متنوع بخشی یک تصمیم راهبردی مهم است که مدیران زمانی انجام می دهند که نتایج متنوع بخشی ارزش آفرین باشد. با این حال اگر متنوع سازی عدم تقارن اطلاعات بیشتری به همراه داشته باشد، افراد برون سازمانی ممکن است نتوانند ارزش واقعی متنوع سازی را ارزیابی نمایند. همچنین مشخص
شد که واکنش بازار به خرید افراد درون سازمانی(مدیران موظف و غیر موظف)با تنوع سازی شرکت ارتباط مثبتی دارد.
ران داچین (2010)1 با استفاده از نمونه ای متشکل از 28563 شرکت سال از سالهای 1998 تا 2009 به بررسی رابطه بین تنوع سازی شرکتی و نگهداشت وجه نقد پرداخته است ونتایج حاکی از رابطه معکوس بین تنوع سازی و نگهداشت وجه نقد است.
ادیت ایکس میو( 2010) 2در پژوهشی با عنوان تاثیر ریسک تنوع سازی با اوراق قرضه شرکتی بین المللی نشان دادند که در پرتفلیویی که شرکتها تشکیل می دهند وقتی اوراق قرضه شرکت خارجی را به این پرتفلیو اضافه می کنند میزان ریسک پرتفلیو به صورت معناداری کاهش می یابد.
آندرسون و همکاران(2009)3 تاثیر متنوع سازی شرکتی را بر ریسک شرکت بررسی کردند. آنها دریافتند که متنوعسازی شرکتی ریسک برخی شرکتها را کاهش و برخی دیگر را افزایش میدهد. اما بطور متوسط میتوان بیان کرد که ریسک شرکت را کاهش نمیدهد.
لی و همکاران(2008) 4 مطالعه ای را برروی سازمان های کره جنوبی بین سال های 1984 و1996 انجام می دهند ودرمی یابند که شرکت های متنوع سازی شده در ابتدا با افزایش ارزش ناشی از متنوع سازی فعالیت می کردند؛ اما این افزایش در طول زمان تبدیل به کاهش شده است. شواهد بین المللی نشان می دهند که وجود کاهش یا افزایش ناشی از متنوع سازی می تواند ناشی از تفاوت های نهادین دربین کشورها، نتایج روش ها و استفاده از منابع داده متفاوت یا انتخاب نمونه باشد.
پیشینه داخلی
عالم زاده (1392)، درپژوهشی به بررسی تاثیر متنوع سازی شرکتی بر نگهداشت وجه نقد پرداخت. این پژوهش برای دوره زمانی ده ساله از 1381 تا 1390، براساس صورتهای مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران انجام شده است و داده ها با استفاده از روش رگرسیون ترکیبی مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که تأثیر متنوع سازی شرکتی و تجاری بر نگهداشت وجه نقد معنادار و معکوس و متنوع سازی جغرافیایی بر نگهداشت وجه نقد رابطه ای ندارد.
گلاب دوست (1391)، بررسی تاثیر متنوع سازی شرکتی بر بازدهی و ریسک شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در صنایع داروسازی، سیمان و خودرو را بررسی کرد. نتایج تحقیق نشان می دهد که متنوع سازی شرکتی برعملکرد شرکتها بر اساس معیار Tobin's Q اثر منفی بر بازده و بر اساس معیار ROA اثر مثبتی دارد، همچنین تاثیر تنوع سازی بر بازده سه صنعت به طور جداگانه مشخص شد که تنوع سازی بر بازده دو صنعت دارو بر اساس شاخص Tobin's Q تاثیر مثبت و در صنعت سیمان تاثیر منفی و در صنعت خودرو موثر نمی باشد. نتایج بر ریسک نشان داد که متنوع سازی شرکتی بر ریسک شرکتها به طور همزمان (براساس معیار واریانس ) اثر مثبت دارد یعنی منجر به افزایش ریسک شرکتها شده است .همچنین تنوع سازی بازده صنعت دارو و سیمان و خودرو را براساس شاخص بازدهی دارائیها افزایش داده و ریسک صنعت دارو و سیمان را افزایش داده و با ریسک صنعت خودرو رابطه معنی داری ندارد. نتیجه دوم تاثیر تنوع سازی شرکتی بر ریسک حذف صنعت به طور جداگانه مشخص شد که تنوع سازی بر ریسک صنعت دارو تاثیر معنی داری ندارد و باعث افزایش ریسک صنعت سیمان و خودرو می گردد.
مقربی (1391)، به بررسی تاثیر متنوع سازی شرکتی بر عملکرد شرکت با استفاده از نسبت کیوتوبین در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخت. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها حاکی از عدم وجود تاثیر متنوع سازی شرکتی بر عملکرد شرکت بود .
فرضیه های پژوهش فرضیه اصلی: بین متنوع سازی شرکتی وافزایش مالکیت مدیران رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
فرضیه فرعی:
الف- بین متنوع سازی تجاری وافزایش مالکیت مدیران رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. ب- بین متنوع سازی جغرافیایی وافزایش مالکیت مدیران رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
متغیرها، نحوه اندازه گیری آنها و مدل های استفاده شده در پژوهش متغیر های توضیحی
در این پژوهش سازگار با تحقیق عطاءاله و همکاران((2012، تنوع سازی شرکتی به عنوان متغیر مستقل(برطبق تعریف استاندارد شماره 25 ایران) و مالکیت مدیران به عنوان متغیر وابسته وهمچنین متغیرهای کنترلی زیر مورد بررسی قرار گرفته اند.
:SIZE که توسط الگوریتم طبیعی ارزش دفتری دارایی ها اندازه گیری می شود (اندازه شرکت). : LEV نسبت بدهی به دارایی
:BMلگاریتم ارزش دفتری به ارزش بازار سهام
:R&D یک متغیر مصنوعی که اگر شرکت هزینه R&D داشته باشد 1 و در غیر این صورت 0 می باشد. :ROA نسبت سود خالص قبل از اقلام غیر مترقبه بر جمع ارزش دفتری داراییها
:ROE نسبت سود خالص قبل از اقلام غیر مترقبه برجمع حقوق صاحبان سهام
اگر چه ممکن است ازلحاظ مفهومی درک یک شرکت متمرکز از یک شرکت متنوع سازی شده عاقلانه باشد اما اندازه گیری واقعی تنوع سازی شرکت بسیار مشکل است. با توجه به تعداد زیادی از مطالعات منتشر شده که تازه ترین آنها توسط هایوتز، مایر و استدلر(2011) 1 انجام شده است و طبق تحقیق علی عطاءاله و همکاران (2012)در این پژوهش برای اندازه گیری متنوع سازی تجاری از مقیاس انتروپی استفاده می کنیم.
شاخص انتروپی شرکتی IND_ ENT it برای شرکت i در سال t به شکل زیر محاسبه می شود:
که در آن، Pjit درصد فروش شرکت است که در بخش صنعتی j و در سال t تولید شده است، و مجموع آن بر بخش های صنعت n می باشد که در آن، شرکت i در آغاز سال عمل می کند.
: Pjit قسمتی از فروش تجاری به عنوان درصدی از کل فروش های شرکت است . :N تعداد بخش های تجاری شرکت می باشد.
برای بررسی متنوع سازی جغرافیایی براساس تحقیقات صورت گرفته توسط آپوستو (2010) 1، عالم زاده((1392، گلاب دوست((1391ومقربی((1391، از نسبت فروش صادراتی نسبت به کل فروش استفاده شد. شرکت هایی را که دارای فروش صادراتی بودند، به عنوان شرکت های متنوع سازی شده جغرافیایی در نظر گرفته شد. در این پژوهش به دلیل پایین بودن میزان فروش صادراتی نسبت به کل فروش در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، سطح اهمیتی در نظر گرفته نشده است.
جهت اندازه گیری مالکیت مدیریتی ابتدا سهامداران موظف و غیر موظف شرکتها مشخص و سپس تغییرات تعدادسهام در دست مدیران هر سال نسبت به سال گذشته سنجیده شد.
با توجه به تعریف مالکیت نهادی که شامل بانکها، موسسات سرمایه گذاری، بیمه ها و صندوق های بازنشستگی می باشد، برای اندازه گیری مالکیت مدیران، اگر اعضای هیئت مدیره ای که سهامدار شرکت باشند ودر تعریف مالکیت نهادی قرار بگیرند، تعداد سهام این مدیران در اندازه گیری در نظر گرفته نمی شود.
=Mshtتعداد سهام در دست مدیران در سال t
=Msht-1تعداد سهام در دست مدیران در سال t-1
=Nکل سهام موجود در دست مدیران در سالt-1
برای آزمون فرضیه اول از مدل رگرسیون((4و برای آزمون فرضیه دوم از مدل رگرسیون((5 استفاده شده است.
MSH مالکیت مدیران،MT تنوع سازی تجاری،MJ تنوع سازی جغرافیایی است.
جامعه و نمونه آماری
جامعه ی آماری پژوهش حاضر شرکت های غیر مالی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال های 1391-1386 است که دارای معیارهای زیر هستند:
-1 شامل شرکتهای مالی و لیزینگ و سرمایه گذاری نباشند.
-2 سال مالی آنها منتهی به 29 اسفند ماه باشد و طی دوره مورد بررسی تغییر سال مالی نداده باشند
. -3 سهام این شرکتها طی دوره مورد بررسی معامله شده باشد.
-4 دادههای مورد نظر آنها در دسترس باشد.
-5در دوره تحقیق توقف عملیات نداشته باشند.
با توجه موارد و قیدهای فوق، نمونه تحقیق شامل86 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد.
روش تجزیه وتحلیل داده ها
برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار )Eviews 7برای آزمون فرضیات) و )Minitab16برای تبدیلات کاکسس-باکس،جهت نرمال سازی داده ها) استفاده شد. برای تعیین برازش مدل های رگرسیون ازبین رگرسیون پانلی(در صورتی که داده ها تابلویی باشند)ورگرسیون پولی(در صورتی که داده ها تلفیقی باشند)، از آزمون F لیمر استفاده شد. نتایج آماره آزمون دلالت بر معنی دار بودن استفاده از روش داده های تلفیقی بود.
یافته های پژوهش
در بخش آمار توصیفی، تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از شاخص مرکزی همچون میانگین و شاخص های پراکندگی انحراف معیار، چولگی و کشیدگی انجام پذیرفته است. مقدار میانگین، متوسط داده ها رانشان می دهد. انحراف معیار پراکندگی داده ها را نشان می دهد و هرچقدر نسبت به میانگین کمتر باشد بهتر است ودر نهایت چولگی و کشیدگی شاخص هایی است که برای نرمال بودن داده ها در نظر گرفته شده است. محاسبه این شاخص ها در جدول ذیل نمایش داده شده است:
