بخشی از مقاله
چکیده
لازمه پیشرفت اقتصادی خروج از اقتصاد متکی به صادرات مواد خام میباشد. اقتصاد مخصوصاً موقعی آسیبپذیر، بیثبات و غیرمقاوم خواهد بود که متکی به صادرات یک یا تعدادی محدودی مواد خام مثل نفت و گاز باشد. با توجه به بحث رشد صادرات و رشد اقتصادی، موضوع تنوع صادراتی مورد توجه بسیاری از سیاستگذاران قرار گرفته که منظور از آن، افزایش تعداد کالاهای صادراتی و کاهش وابستگی به یک منبع درآمدی است. به بیان دیگر، هر چه ترکیب کالاهای صادراتی یک کشور در تعداد بیشتری از کالاهای صادراتی باشد، گفته میشود که صادرات آن کشور متنوع تر است.
بدین منظور در مطالعه حاضر شاخص متنوعسازی صادرات غیر نفتی مورد محاسبه قرار گرفت و سپس با تحلیل دادههای آماری در دروه زمانی 1358-1385و با استفاده از تکنیکهای اقتصادسنجی و الگوی رگرسیونی به بررسی نحوه و نوع تأثیرگذاری رابطه متنوعسازی صادرات غیر نفتی و رشد اقتصادی ایران پرداخته شده است. با توجه به بررسی انجام شده در اقلام صادراتی کشور، ترکیب صادرات غیرنفتی از درجه بالای متنوعسازی برخوردار بوده که خود باعث رشد اقتصادی شده است. بنابراین، متنوعسازی صادرات غیر نفتی و رشد اقتصادی به صورت همسو حرکت کردهاند. از سویدیگر، نتایج متنوعسازی صادرات غیرنفتی بستگی به چگونگی اعمال آن داشته و تدوین سیاستهای مناسب در بخش صادرات میتواند کاهش بیثباتی، افزایش درآمد و رشد اقتصادی را به دنبال داشته باشد.
.1 مقدمه
لازمه ی پیشرفت اقتصادی خروج از اقتصادمتکی به صادرات مواد خام می باشد .اهمیت و نقش صادرات در فرایند رشد اقتصادی بر هیچکس پوشیده نیست. با توجه به اینکه صادرات، جزئی از تقاضای کل جامعه محسوب شده و اثر مستقیم و تکاثری بر روی تولید داخلی دارد،بنابراین رهایی از اقتصاد تک محصولی و ایجاد تنوع در اقلام صادراتی، بهطور خاص،توسعه صادرات فرآوردههای کارخانهای و صنعتی از ضرورت های کشورهای در حال توسعه و جمهوری اسلامیآیران است. با توجه به اینکه مطالعات زیادی در زمینه صادرات و ابعاد مختلف آن صورت گرفته, ولی بررسیهای تجربی اندکی در زمینه رابطه میان تنوع صادراتی و رشد اقتصادی وجود دارد.
در بخش نخست این پژوهش، متنوع سازی صادرات و ارتباط آن با رشد اقتصادی از بعد نظری و تجربی را مورد بررسی قرار میدهیم. در بخش دوم، مبانی نظری الگوی پژوهش مورد بررسی و تبیین قرار گرفته و در قسمت سوم، نتایج پژوهش برای اقتصاد ایران را در طول سالهای - 1358-1385 - مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهیم. توسعه صادرات غیرنفتی، علاوه بر این که سبب افزایش درآمدهای ارزی و غیرنفتی و بهبود تراز پرداخت های ارزی می شود، میتواند تاثیر زیادی بر اشتغال در کشور بگذارد. اما واقعیت این است که در ایران معمولا زمانی به رشد و توسعه صادرات غیرنفتی توجه میشود که صادرات نفتی و درآمدهای حاصل از فروش آن دچار رکود شده باشد.
در این مقاطع زمانی معمولا یکسری سیاستهای تشویقی و کوتاه مدت نظیر کاهش و یا حذف تعرفههای صادراتی، اعطای جوایز صادراتی، ... اجرا می شود که در کوتاه مدت موجب افزایش صادرات غیرنفتی می شود. اما باید توجه داشت که در جهت رشد و توسعه صادرات غیرنفتی در بلندمدت باید سیاست گذاریهای پایه ای و بنیادی صورت گیرد.از طرف دیگر در دنیای خارج ، پدیده ای تحت عنوان جهانی شدن در حال شکل گرفتن است که با رشد تجارت، سرمایه گذاری مستقیم خارجی، رشد جریان سرمایه در سطح بین المللی، رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات و ارتقا بهره وری اقتصاد کشورهای مختلف را تحت تاثیر قرار داده است - آنکتاد، . - 2006
مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که سرمایه گذاری مستقیم خارجی از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات و بهرهوری کل عوامل تولید به صورت مستقیم و غیرمستقیم می تواند بر صادرات کشور میزبان موثر باشد . در فرآوری و صادرات مواد خام، بنگاه های خارجی ممکن است به خاطر مهارت های بازاریابی، تماس های وسیع تر با بنگاه های خارجی و فن آوری بالاتر نسبت به بنگاه های داخلی، از پتانسیل بیشتری برخوردار باشند.
همچنین بنگاهها در کشورهای در حال توسعه بدنبال آن هستند که صادرات شان را به بازارهای جهانی گسترش دهند. البته قرارگرفتن در شبکه های پخش جهانی و حفظ و نگهداری بازار با تغییرات سریع در سلیقه مشتریان و استانداردهای ایمنی و شکل جدید تولید بسیار مهم بوده که به مهارت هایی نظیر طراحی، بسته بندی، توزیع و خدمات پس از فروش نیاز دارد. نبود چنین مهارتهایی، از موانع مهم ورود به بازارهای جهانی برای صادرات کشورهای در حال توسعه است.
شرکتهای چند ملیتی ممکن است با انتقال این فن آوری به صادرات کشورهای در حال توسعه برای ورود به بازارهای جهانی کمک نمایند - زانگ و سانگ، . - 2000 علاوه براین بنگاه های خارجی میتوانند به راه های مختلفی بر ساختارهای صادراتی کشور میزبان موثر باشند. برای مثال، بنگاه های داخلی ممکن است با مشاهده فعالیت صادراتی شرکت های چندملیتی و همچنین استفاده از زیرساخت هایی مانند حمل و نقل، ارتباطات و خدمات مالی که این شرکت ها برای فعالیت صادراتی تدارک دیده اند، صادراتشان را گسترش بدهند - حداد و هریسون،. - 1993
.2 مبانی نظری
برای بررسی تجربی متنوعسازی صادرات کشور و رابطه آن با رشد اقتصادی ابتدا لازم است متغیرهای مؤثر بر رشد تولید ناخالص داخلی را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهیم، که عبارتند از:
1-2 شاخصهای ترکیب صادرات
1-1-2 شاخص اندازهگیری متنوعسازی صادرات گروههای کالایی
معیارهای تجربی "سنتی بودن"2 صنایع صادراتی و اندازهگیری درجه متنوعسازی صادرات و بررسی تغییر ساختاری در ترکیب صادرات توسط این شاخص انجام میگیرد. با توجه به اینکه در این پژوهش، رتبهبندی بین گروههای کالایی از نظر درجه تنوع مد نظر است، در نتیجه نیاز به شاخصی داریم که تحولات و پویاییهای هر گروه را در طول دوره بیان کند. برای این منظور، از شاخصی که فرانتینو و دیگران 3 - 1997 - در مطالعات خود برای متنوعسازی به کار بردهاند، استفاده میکنیم. آنها برای رتبه بندی صادرات گروههای کالایی از نظر درجه تنوع، از تابع تجمعی صادرات گروههای کالایی استفاده نموده اند.
صورت کسر نشاندهنده مجموع ارزش دلاری صادرات گروه - صنعت - i ام از سال اول - t◦ - تا سال مورد نظر - - t1 و مخرج کسر برابر با مجموع ارزش دلاری صادرات گروه - صنعت - iام از سال اول - t◦ - تا سال آخر - t - است. صنعتی که تجربه صادراتی آن در ابتدای دوره متمرکز شده، صنعت سنتی و صنعتی که تجربه صادراتی آن در انتهای دوره متمرکز شده باشد، صنعت غیرسنتی نامیده میشود. با استفاده از شاخص Cit میتوان روند تنوع گروههای کالایی را تعیین نمود. به این صورت که اگر نمودار Cit مربوط به گروه i در طول زمان شبیه خط راست با شیب مثبت باشد، نشاندهنده آن است که روند صادرات آن گروه کالایی در طول زمان به همان شکل ابتدایی دوره و یا به عبارتی همان شکل سنتی خود باقی مانده و در نتیجه در این شرایط، صادرات گروه کالایی یاد شده تنوعی نداشته است.
