بخشی از مقاله
چکيده
گردشگري روستايي در دنياي امروز يکي از بخش هاي مهم فعاليت هاي اقتصادي محسوب مي شود. توسعه روستايي راهبردي براي بهبود زندگي اقتصادي و اجتماعي در جامعه طراحي شده است . افزايش درآمد روستائيان و خانوارهاي روستايي يکي از مهمترين اهداف توريسم روستايي مي باشد، گردشگري يک صنعت سبز است و منطبق با اصول زيست محيطي برخلاف بسياري ديگر از صنايع بر مبناي انرژي هاي غيرتجديد شونده بنيان گذاشته نشده بلکه براساس پتانسيل هاي بومي هر منطقه شکل گرفته است .در اين پژوهش در زمينه هاي مختلف گردشگري و گردشگري روستايي و نيز ديدگاه هاي موجوددر ارتباط بين گردشگري و توسعه ي روستايي ، از روش مطالعات عميق کتابخانه اي و نيز مصاحبه با کارشناسان و نيز سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و ديگر صاحبنظران به برشمردن توانايي هاي اکولوژيکي و نيز تاريخي گردشگري در بخش ديلمان يکي از بخش هاي شهرستان سياهکل پرداخته شده است . و با بررسي وضعيت اشتغال و حرکات جمعيتي در اين منطقه با توجه به کمبود و عدم تنوع فرصت هاي شغلي در روستاهاي بخش ديلمان و از طرف ديگر وجود پتانسيل هاي فراوان طبيعي و ديگر جاذبه هاي گردشگري ، گسترش صنعت گردشگري به عنوان راهکاري براي متنوع سازي اشتغال در اين بخش شناخته شده است .
وازگان کليدي: گردشگري ، روستا ، تنوع ، اشتغال ،ديلمان
مقدمه
امروزه صنعت گردشگري در جهان توسعه فراواني يافته است و بسياري از کشورها از اين رهيافت توانسته اند وضعيت خويش را تا حد درخور توجهي بهبود بخشيده و بسياري از مشکلات خود از قبيل بيکاري، پايين بودن سطح درآمد، سرانه و کمبود درآمد ارزي را پوشش دهند.صنعت جهانگردي به عنوان بزرگترين و متنوع ترين صنعت در دنيا به حساب مي آيد . بسياري از کشورها اين صنعت پويا را به عنوان منبع اصلي درآمد، اشتغال زايي، رشد بخش خصوصي و توسعه ساختار زيربنايي مي دانند(چاگ ، واي، گي، ١٣٧٧، ٢٧)
يکي از اين منابع که مي تواند بسياري از تهديد ها را به فرصت تبديل کند منابع موجود گردشگري در محيط روستاها مي باشد، در مجموع در گردشگري روستايي، بايد از فراغت بعنوان يک روش براي رسيدن به توسعه روستايي استفاده کرد.کشاورزي اولين جنبه اي است که بايد مورد ملاحظه قرار گيرد. اين همراه با مناظر طبيعي، جذابيتهاي ديگر گردشگري و فرهنگ محلي باشد.. توريسم روستايي مزايايي براي کشاورزان فراهم مي کند، اما تنها تمرکز بر روي طبيعت و محيط نمي کند. آن همچنين براي جذب مشتري جهت يابي گرديده است . و تلاشهايي براي تدارک ديدن يک خدمات بسيار خوب براي بازديدکنندگان صورت گرفته است .در قرن بيستم با صنعتي شدن جوامع ، حجم فعاليت هاي گردشگري افزايش يافت .(شايان ، ١٣٨٩، ٩٥) . گردشگري توانسته خود را به عنوان يکي از بزرگترين صنايع در دنيا معرفي نمايد به طوري که در آمد حاصل از جهانگردي و گردشگري به همراه ١٧ درصد کل صادرات دنيا را تشکيل مي دهد . (نوبخت ، ١٣٨٧، ٣٢-٧). بسياري افراد پيش بيني مي کنند که تا سال هاي اوليه هزاره سوم ميلادي با ايجاد بيش از ٥٨٥ميليارد دلار در آمد ارزي و ايجاد ٢٨٠ميليون شغل ، حرف اول را اقتصاد جهان خواهد زد (حبيب پور و ديگران ،١٣٨٢) . انسان ها در جستجوي آرامش و فرار از محيط هاي پر هياهوي شهري و نيز برخورداري بهتر از اوقات فراعت خويش به محيط خارج از شهرها روي آورده اند.
صنعت گردشگري در کشور ما از ظرفيت بالايي براي رشد و توسعه برخوردار است .روستاهايي که به لحاظ اکولوژيکي و انساني از قابليت هاي مطلوب براي پذيرايي از بازديدکنندگان خويش برخوردارند ، در اين زمينه مي توانند فضاي مطلوبي را پديد آورند.روستاهاي کشور در طول تاريخ برنامه ريزي به دلايل مختلف مورد بي مهري و عدم توجه کافي قرار گرفته اند ، همين امر موجب ايجاد فضايي نه چندان مطلوب و بعضا" غير مطلوب جهت زندگي در اين محيط ها شده است . از کل جمعيت ٧٠ميليوني کشور در سال ١٣٨٥ ، بيش از ٢٢ ميليون نفر در نواحي روستايي ساکن هستند (مرکز آمار ايران ،١٣٨٥). اين جمعيت با مشکلات متعددي ناشي از توسعه نيا فتگي و نيز جبر محل سکونت من جمله کمبود فرصت هاي شغلي و نيز عدم تنوع شغلي مواجه هستند. گردشگري به عنوان سومين صنعت بزرگ دنيا علاوه بر اشتغال زايي ، باعث تحصيل ارز ، تامين آرامش ، توزيع عادلانه ثروت و نيز تبادل فرهنگ ها مي شود.با ورود هر گردشگر زمينه اشتغال ٣ تا ٥ نفر فراهم مي شود .
(يعقوب زاده ،١٣٨٩). با توجه به قابليت هاي صنعت گردشگري در اين موارد مي توان اذعان نمود که اين صنعت توانايي فراهم آوردن زمينه هاي توسعه را دارا است . بسياري از روستاهاي کشور از توانايي هاي اکولوژيکي و نيز انساني در جذب توريست بر خوردار هستند و مي توان اميدوار بود که با جذب گردشگران زمينه توسعه همه جانبه روستاها فراهم شود . در اين پژوهش با بر شمردن توانايي هاي گردشگري ( اکولوژيکي و انساني ) روستاهاي بخش ديلمان از شهرستان سياهکل به بحث و نتيجه گيري در امکان سنجي اين پتانسيل به منظور توسعه اين روستاها پرداخته شده است .
مباني نظري پژوهش
گردشگري روستايي را مي توان از دو جهت مورد توجه قرار داد . از يک جهت براي محيط هاي روستايي و پيرامون آنها که اين فرصت را مهيا مي کند تا گردشگران ، فارغ از هياهوي شهري و فناوري در بطن سنتي روستا ، زماني را به فراغت بگذرانند و از ديگر سو ، اقتصاد روستايي وابسته به زمين مي تواند را ه هاي تنفس ديگري را تجربه کند(جوان ،١٣٨٢، ١٣٦). اين گردشگري در حقيقت زير شاخه گردشگري خارجي و داخلي است که در آن گردشگران مي توانند از فضاي روستا ، آرامش و پاکي آن بهره گيرند و با شيوه زندگي روستايي و توليد محصولات کشاورزي و دامي آشنا شده و از هنر روستاييان به صورت موسيقي ، يا به صورت صنايع دستي بهره مند شوند (فريار ،١٣٨٩ ، ٢٠). همچنين گردشگري روستايي به کليه فعاليت ها و خدماتي که به وسيله کشاورزان ، مردم و دولت ها براي تفريح ، استراخت و جذب توريست و نيز فعاليت هايي که به وسيله گردشگران در نواحي روستايي صورت مي گيرد ، گفته مي شود ( شمس الديني ،١٣٨٩ ، ٩٧).
در زمينه ارتباط بين گردشگري و توسعه روستايي سه ديدگاه اول ، گردشگري را به عنوان راهبردي براي توسعه روستايي بکار مي گيرد ، اين ديدگاه با توجه به روند راهبردي جديد براي احياء مجدد اين روستاها را ارائه برنامه هايي مي دانند که بتوانند هم از منابع طبيعي و انساني آنها بهره ببرند و هم باعث ايجاد در آمد و افرايش رفاه ساکنان نواحي روستايي گردند. در ديدگاه دوم ، گردشگري به عنوان سياستي براي باز ساخت سکونتگاه هاي روستايي مورد توجه قرار مي گيرد.طرفداران اين ديدگاه معتقدند که مي توان از اتکا بيش از حد توليدکنندگا ن روستايي به کاست و آنها را در فرصت هاي اقتصادي جديدي مشارکت داد. در کشور هاي اروپاي شرقي بر اين ديدگاه يعني توسعه گردشگري به عنوان ابزاري براي بازسازي مجدد روستاها پس از فرو پاشي کشاورزي تاکيد شده است . در ديدگاه سوم ، گردشگري روستايي به عنوان ابزاري براي توسعه پايدار و حفاظت از منابع طبيعي مطرح است . اين ديدگاه خواهان رشد بلندمدت گردشگري بدون اثرات مخرب بر زيست بوم هاي طبيعي است ( بخشي زاده ،١٣٨٩ ، ٤٣) . البته گردشگري روستايي راه حل کلي براي همه دردها و مسايل و مشکلات نواحي روستايي نيست اما يکي از شيوه هايي است که ممکن است آثار اقتصادي مهمي داشته باشد و مي تواند به کند شدن روند تخليه روستا و کاهش مهاجرت جمعيت روستايي کمک کند (افتخاري،١٣٨١، ٢٨).
روش تحقيق
روش تحقيق در اين مقاله توصيفي _ تحليلي با استفاده از مطالعات کتابخانه اي مبتني بر استفاده از اسناد و مدارک و نيز مطالعه مقالات و کتابهاي موجود در زمينه گردشگري و بالاخص گردشگري روستايي است . همچنين با توجه به مستند نبودن بسياري از اطلاعات در منطقه مورد مطالعه به منظور تکميل روش کتابخانه اي ، از مصاحبه با صاحبنظران و کارشناسان بنياد مسکن انقلاب اسلامي ، کارشناسان مربوطه استفاده شده است . سپس ضمن تعريف و توضيح مفهوم گردشگري روستايي و توجه به اثرات آن برجامعه جامعه روستايي ، به بررسي و تحليل اين اثرات در منطقه مورد مطالعه پرداخته شده است .
معرفي منطقه
شهرستان سياهکل از شهرستان هاي شرقي استان گيلان و با دارا بودن ١٠٤٨ کيلومتر مربع از نظر وسعت بعد از شهرستان هاي رودبار ، تالش ، رشت و رودسر پنجمين شهرستان گيلان از نظر وسعت مي باشد. اين شهرستان در مختصات جغرافيايي ٤٨.٥٣ الي ٥٠.٣٥ شرقي و ٣٦.٣٤ الي ٣٨/٢٧شمالي قرار داشته و از شمال غربي به رشت و از شمال شرقي به شهرستان لاهيجان و از جنوب و جنوب غربي به رودبار و استان قزوين و از جنوب شرقي و شرق به شهرستان هاي رودسر و املش و لنگرود محدود مي شود. اين شهرستان از دو بخش و منطقه شهري به نامهاي سياهکل و ديلمان تقسيم شده است و از پنج دهستان به نامهاي مالفجان ، خرارود ، توتکي ، ديلمان و پيرکوه تشکيل مي شود. . اين شهرستان داراي ٢٤٨ آبادي بوده که ٢٢٥ آبادي ان داراي سکنه و ٢٣ آبادي آن خالي از سکنه مي باشد.بخش ديلمان از شمال به دهستان توتکي شهرستان سياهکل ،از شمال شرق به دهستان لات ليل شهرستان لنگرود،از شرق به دهستان سمام از شهرستان املش ، جنوب شرق به دهستان شويل در شهرستان رودسر ، از جنوب به استان قزوين ، از جنوب و جنوب غرب به دهستان کليشم در شهرستان رودبار ، از غرب به دهستان خورگام در شهرستان رودبار و از شمال غرب به دهستان بلوکات در شهرستان رودبار محدود ميباشد. اين بخش داراي ٩٠ آبادي و ٦٤٧ کيلومتر مربع مساحت و ١٥٢٥ نفر جمعيت دارا ي دو دهستان ديلمان و پير کوه مي باشد. وضعيت جغرافيايي در منطقه سياهکل و ديلمان از ساختار منظمي برخوردار بوده بطوري که هرچه از شمال به سمت جنوب حرکت ميکنيم ارتفاع زمين بيشتر شده تا جايي که در دهستان پيرکوه اين ارتفاع به ٢٤٣٨ متر مي رسد (فرمانداري سياهکل و سازمان مديريت و برنامه ريزي استان گيلان ١٣٨٣.)منطقه ديلمان به طور معمول ١٤٠٠ الي ١٥٠٠ متر بالاتر از سطح دريا مي باشد .
نقشه ١: نقشه ديلمان
نقشه ٢: نقشه استان گيلان ( موقعيت سياهکل –ديلمان )
جاذبه هاي طبيعي بخش ديلمان
توپوگرافي
وضع ناهمواريها و اقليم به عنوان دو عامل مهم در شرايط طبيعي ايران نقش عمده اي در تعيين خصوصيات متنوع محيط طبيعي بويژه در شرايط نامساعد طبيعي آن دارند.ديلمان منطقه اي کوهستاني در ارتفاعات ١٤٠٠ متري از سطح آبهاي درياي خزر (مازندران ) و مشرف به آن در رشته کوههاي البرز شمالي در منطقه گيلان شرقي به مرکزيت لاهيجان و از توابع شهرستان زيباي سياهکل است .هواي آن ييلاقي کوهستاني است . مسير رفتن از ميان جنگلهاي پرپشت با چشم انداز بسيار زيبا با ابرهاي فشرده حاصل از بخارات درياي خزر که تمام جنگل را تا ارتفاعات ١٤٠٠ متري در آغوش گرفته اند و راز سربلندي و ماندگاري آن را ايجاد نموده اندازويژگيهاي بارز بخش ديلمان وجود حوضه آبريز مستقل بوده که از زهکشي رودخانه در ان منابع آبهاي سطحي اين بخش از ناحيه را به خارج شهرستان و چاکرود در شهرستان رودسر هدايت مي نمايدو خط الراس حوضه آبخيز بخش مرکزي و بخش ديلمان بر تقسيمات سياسي آن منطقه مي باشد. بخش ديلمان عمدتا در خارج از مرز جنگلهاي انبوه البرز در ناحيه واقع شده و در آن دشت اسپيلي و ديلمان از اهميت مهمي برخوردار است . منطقه ديلمان در فصل گرم سال مقصد توريستي بسياري از اهالي شهرستانهاي همجوار و از مناطق مختلف گيلان و حتي خارج از گيلان است .
زمين شناسي و آبهاي زير زميني
جلگه گيلان پس از تغيير و تحولات گوناگون در دوره هاي مختلف زمين شناسي به صورت کنوني خود در آمده است . بخش جلگه اي سياهکل در شمال ناحيه قرار دارد و مرکز عمده فعاليت و جمعيت در اين ناحيه محسوب مي شود جزيي از همين جلگه است . رسوبات آبرفتي جلگه سياهکل عمدتا از مخروط افکنه رودخانه هايي که از نواحي کوهستاني سرچشمه ميگيرند تشکيل شده که در نواحي کوهپايه اي از قلوه سنگ ، شن و ماسه مي باشد.در محدوده جلگه اي شهرستان سياهکل تا حوالي پاشاکي رسوبات پادگانه هاي آبرفتي سفيد رود ديده مي شودرکه داراي گسترش زيادي بوده و از قلوه سنگهاي بزرگ با مخلوطي از شن و ماسه و مقداري رس و سيلت تشکيل يافته است . در مناطق کوهستاني جنوب ناحيه ، سنگهاي آهکي و آهکي مارني متعلق به کرتاسه وجود دارد که داراي خلل و فرج و شکستگي فراوان است و در آن چشمه هايي ديده ميشود که آب رودخانه هاي جاري در ناحيه را تقويت مي کند . حداکثر سطح برخورد به آب در مناطق کوهپايه اي حدود ٥٠ متر و در انتهاي شمالي ناحيه به حدود ٣ متر مي رسد بطوريکه در بيشتر چاههاي بخش جلگه اي سطح برخورد آب کمتر از ١٠ متر است . در سفره آبهاي زير زميني شهرستان به رغم بهره برداري از آبهاي زيرزميني ، سطح سفره متعادل بوده و در آن تاکنون تغييري مشاهده نشده است
خاک
خاک منطقه ديلمان از بهترين نوع خاکهاي ناحيه محسوب ميگردد.خاکها از نوع خاکهاي کوهستاني و فلاتي مي باشد که از ويژگيهاي بارزز آن عمق و بيرون زدگيهاي بدون پوشش خاک مشخص ميشود.در بخش پوشش متراکم جنگلي ناحيه خاکهاي اسيدي کم عمق تا عميق با بافت سنگين مي باشد و در شرايط فعلي بجز نقاط روستايي پراکنده جنگلي در آنها ، بطور عموم با پوشش جنگلهاي صنعتي و تجاري پوشيده اند . در بخش جنگلهاي مخروبه خاکهاي اسيدي نيمه عميق تا عميق با بافت سنگي مي باشند . که به وسيله جنگلهاي مخروبه و باغات چاي پوشيده است .
آب و هوا
آب و هواي آن ييلاقي کوهستاني که در بيشتر ساعات روز هوا مه آلود مي باشد که جلوه خاصي طبيعت مي دهد و دماي هوا در فصل گرم سال ١٧ الي ٢٤ درجه مي باشد. ميزان بارندگي در اين پهنه کمتر از ٨٠٠ ميليمتر در سال مي باشد و در اين پهنه سطوح جنگلي به بيشه زار تبديل مي شود و در اين پهنه زمستانهاي پر برف داشته و در تابستانها باعث مي شود که مردم از اطراف به آنجا آمده که همين عامل مبناي برنامه ريزي براي امکانات توريستي در منطقه مي باشد.
آبهاي سطحي
آبهاي سطحي شهرستان سياهکل و ديلمان در دو حوضه آبخيز جريان مي يابد که خط مرز دو حوضه آبخيز مرز تقسيمات کشوري بخش مرکزي و ديلمان مي باشد . رودخانه هاي مهم عبارتند از مهميو ، رودخانه باباولي ، رودخانه چاکرود و رودخانه شاخداران مي باشد
پوشش گياهي
در بخش کوهستاني ديلمان تا ارتفاع ١٥٠٠ متري جنگل و از اين ارتفاع جنگل جاي خود را به تدريج به مرتع مي دهد . گونه هاي جنگلهاي اين شهرستان از ارتفاع پايين به طرف بالاتر به ترتيب شامل سفيد پلت ، توسکا ، انجيلي ، ليلکي ، کرجي (لرک) ، ممرز ، بلوط و گيلاس وحشي و افرا مي باشد.
