مقاله بررسی راهکارهای مناسب جهت تأمین مالی صنایع کوچک و متوسط دانش بنیان

بخشی از مقاله

بررسی راهکارهای مناسب جهت تأمین مالی صنایع کوچک و متوسط دانش بنیان

چکیده

امروزه صنایع کوچک و متوسط دانش بنیان نقش بسزایی در تحریک و تشویق کارآفرینی ورشد و شکوفایی اقتصادی کشورها ایفا می کنند. توانایی بنگاه های کوچک و متوسط وابستگی زیادی به پتانسیل سرمایه گذاری و تامین مالی دارد. مشکل تامین مالی موضوع اساسی و چالش جدی بخش خصوصی است و براساس تمامی گزارشات موجود، این مساله مهمترین مشکل بنگاه های اقتصادی محسوب می شود. شرایط اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی کشورمان نیز به گونه ای است که لزوماً توجه به حل مشکلات و تنگناها در حال و آینده را طلب می کند. ترکیب جمعیتی جوان کشور، ضرورت ایجاد فرصت های شغلی و نیز نیاز به درآمدزایی از طریق فعالیت های غیر نفتی از عواملی هستند که سیاست گذاران را به فکر ایجاد صنایع کوچک و متوسط انداخته است. بنابراین نیاز به بررسی بنیادی این مشکلات و ارائه راهکار برای آنها بیش از پیش احساس میشود. هدف اصلی این مقاله بررسی روش های تامین مالی صنایع کوچک و متوسط و بیان مشکلاتی است که در راه تأمین مالی این بنگاهها وجود دارد. اهداف فرعی این تحقیق را میتوان معرفی صنایع کوچک و متوسط، نقش نهادهای مالی در تامین مالی این بنگاه ها و معرفی ابزارهای تامین مالی دانست که این بنگاهها مورد استفاده قرار میدهند. این پژوهش ازنظر هدف، کاربردی است، روش تحقیق مورد استفاده تحقیقی- توصیفی است و به منظور گردآوری اطلاعات از روش هایی شامل مطالعات کتابخانه ای، مقالات و پایان نامه ها استفاده شده است. نتایج پژوهش حاظر نشان می دهد جهت سرمایه گذاری و تأمین منابع مالی صنایع کوچک و متوسط می توان از روش های مختلفی استفاده کرد که هرکدام ازاین روش ها دارای مزایا و معایبی می باشد که کارافرینان باید باتوجه به این مزایا و معایب بهترین روش را در دوره ی عمر بنگاه انتخاب کنند.

کلید واژگان: تأمین مالی، صنایع کوچک و متوسط دانش بنیان، سرمایه گذاری مخاطره پذیر

.1 مقدمه

امروزه در اکثر کشور های جهان صنایع کوچک و متوسط از جنبه های مختلف اجتماعی، تولید صنعتی و ارائه خدمات در حال نقش آفرینی هستند و در بسیاری از کشور ها این صنایع تأمین کننده ی اصلی اشتغال جدید، مهد تحول و نوآوری و پیشرو درابداع فناوری های جدید هستند. در یک اقتصاد دانش محور، رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال متناسب با ظرفیت نوآوری تحقق می یابد؛ بدین معنی که دستاوردهای ناشی از طرح های پژوهشی باید به طور پیوسته از طریق سرمایه گذاری به محصول، فرآیند و یا سیستم های نوین تبدیل گردد .دسترسی به ظرفیت های سرمایه گذاری برای کارآفرینان و پژوهشگران عامل مهمی در ایجاد نوآوری و بهره برداری از توان فناوری در اقتصاد ملی است . توسعه در اقتصاد نوین، خواهان جریان ثابت سرمایه است. از آنجا که نتیجه فعالیت های مبتکرانه و نوآورانه تا حدی نامطمئن است ، مؤسسات اعتبار دهنده و بانک ها اغلب رغبت کمی به سرمایه گذاری در فعالیت های نوآورانه شرکت ها ی نوپا نشان می دهند.(بیگدلو ،(1383

در نظام توسعه و ارتقاء صنایع کوچک و متوسط در راستای پیشبرد اهداف کلان اقتصادی، نهادها و مراجع متعددی درگیر می شوند .حضور به موقع و فعال هر یک از این نهادها و سازوکار منسجم و یکپارچه ای که تلاش های صورت گرفته را به یکدیگر مرتبط و هماهنگ نماید، امری لازم و ضروری است . به رغم عدم وجود متولی مشخصی که شرکت های کوچک و متوسط متقاضی بتوانند جهت رفع موانع تأمین مالی به آن مراجعه نمایند، در حال حاضر، فعالیت های چشمگیری در جهت کمک به شرکت ها ی کوچک و متوسط صورت می پذیرد . از جمله گروه های فعال در مقوله ارائه مشاوره و تأمین مالی شرکت های کوچک و متوسط، می توان به مراکز رشد و پارک های فناوری، سرمایه گذاران مخاطره پذیر ، سازمان ها و ابزارهای تأمین مالی، بنگاه های دانش بنیان، صندوق های حمایتی و ... اشاره داشت که هر یک به نحوی از انحاء و در مراحل مختلف چرخه حیات شرکت های کوچک و متوسط حضور می یابند. موتور محرک پیشرفت های فناوری، ایده های خلاقانه ای است که در ذهن

مبتکران و مخترعان شکل می گیرد و با پیگیری جدی کارآفرینان در قالب کسب و کاری جدید به بار می نشیند. اما اغلب این کارآفرینان، مهندسان جوان و خوش فکری هستند که فاقد دو عامل اصلی موفقیت در بازار رقابتی یعنی دانش و تجربه مدیریتی و منابع مالی کافی می باشند. لذا بسیاری از تلاش ها برای راه اندازی کسب و کارهای جدید به همین دلیل با شکست مواجه می شوند .کلید حل این مشکل در دست سرمایه گذارانی است که با تکیه بر شم فوق العاده خود و با تقبل مخاطرات محاسبه شده، فعالانه با کارآفرینان همراه شده و با هدف کسب سود فراوان، نقاط ضعف آنها را پوشش می دهند. با توجه به این موضوع به راحتی می توان به جایگاه مهم و راهبردی این افراد که اصطلاحا سرمایه گذاران مخاطره پذیر نامیده می شوند، در اقتصاد و تسریع روند توسعه فناوری کشورها پی برد . به همین جهت در طول زمان، صنعت سرمایه گذاری مخاطره پذیر در کشورهای توسعه یافته شکل گرفته و به یکی از زنجیره های اصلی سیستم ملی نوآوری آنها تبدیل شده است (اسدی کرم، . (1385

سرمایه گذاری مخاطره پذیر شکل فعالی از سرمایه گذاری است که به دلیل نقش آن در ارتقاء رشد و حفظ ثبات مالی مورد تحسین قرار گرفته است . بدلیل اینکه روش مشارکت منجر به رشد و حفظ ثبات مالی بنگاه اقتصادی می شود، روش مناسبی برای سرمایه گذاری بر پایه سود دهی می باشد . زمانی که تأمین مالی یک کسب و کار مطرح می شود، بطور سنتی از بانک ها یاد می شود؛ درحالی که بانک هامعمولاً تمایلی به سرمایه گذاری مخاطره پذیر ندارند. بر خلاف سرمایه گذاریی که بر پایه کسب درآمد ثابت می باشد، سرمایه گذاری مخاطره پذیر، سرمایه گذار را وادار به ایفاء نقش فعال در هیأت مدیره می نماید و طی کل دوره سرمایه گذاری، سرمایه گذار غیر از حمایت مالی، حمایت مدیریتی و بازاریابی نیز دارد.((Lerner & Gompers2000 همه سود و زیان حاصل از کار بر اساس نسبت از پیش تعیین شده تقسیم می شود. صندوق های سرمایه گذاری مخاطره پذیر یکی از نهادها و اجزای مهم سیستم ملی نوآوری هستند؛ چون برای این صندوق ها ( برخلاف بسیاری از اجزای سیستم که دارای کارکردی واحدند) می توان نقش ها یا کارکردهای مختلفی را در نظر گرفت . از یک سو، این صندوق ها به تأمین مالی تحقیقات و نوآوری(در قالب سرمایه گذاری در شرکت های نوپا و فناوری محور ) می پردازند که در چارچوب دومین کارکرد سیستم نوآوری است و از سوی دیگر، این صندوق ها مشاوره و کمک های مدیریتی به کارآفرینان (افزون بر تأمین مالی آنان) ارائه می دهند و در مدیریت شرکت های سرمایه پذیر نقش فعالی دارند. این صندوق هامعمولا،ً دارای کارشناسانی حرفه ای و مجرب در زمینه مدیریت کسب وکار و کارآفرینی هستند که می توانند تجربه و تخصص خود را (همراه با پشتیبانی مالی ) در اختیار کارآفرینان جوان و فاقد تجربه تجاری قرار دهند. (خلیلی، (1385

بنابراین، سرمایه گذاری مخاطره پذیر دو نقش یا کارکرد اصلی دارد: تأمین مالی و ارتقای کارآفرینی در سیستم ملی نوآوری. تأمین منابع مالی صنایع کوچک و تازه تأسیس به ویژه صنایعی که مبتنی بر فن آوری می باشند، در زمینه توسعه فناوری، از طریق ساز وکارهای مختلفی ممکن است که از آن میان، صندوق های سرمایه گذاری مخاطره پذیر اهمیت فوق العاده ای دارند، زیرا به سبب خطر ذاتی نهفته در طرح های نوآورانه و ماهیت سرمایه گذاری بلند مدت در این گونه فعالیت ها ، ساز وکارهای مالی و اعتباری متداول برای تأمین مالی آن ها مناسب نیستند.(دباغیان،استیری،(1385

.2 ضرورت توسعه ی صنایع کوچک و متوسط دانش بنیان

پدیده جهانی شدن و لزوم ایجاد تحرک، انعطاف پذیری و سرعت در تصمیمگیری درمناسبات تجاری و اقتصادی جایگاه ویژه ای برای صنایع کوچک و متوسط در سطح جهان فراهم ساخته است. وجود چالش های محیطی و تغییر در فرایند های مدیریتی نیز نقش این صنایع را برجسته تر ساخته است و سیاست های کوچک سازی، برون سپاری فعالیت ها، تجدید ساختار، مهندسی مجدد و به ویژه ترغیب کارافرینی در عصر جهانی شدن، سرعت بخشیدن به ایجاد صنایع کوچک و متوسط را نهادینه ساخته است Judite .(,2001) از طرف دیگر مستندات چشم انداز جمهوری اسلامی ایران به اهمیت صنایع کوچک و متوسط اشاره دارد.توجه به بنگاه های کوچک و متوسط که بیشتر ازطریق فعالیت های کارافرینانه موجودیت خود را بدست اودده اند از جهات مختلف حائز اهمیتند که عبارتند از: حفظ اشتغال های موجود، ایجاد اشتغال های جدید، بازدهی سریع و نیاز به منابع کم برای سرمایه گذاری. اهمیت کارکرد فعالیت های فوق زمانی مهمتر می نماید که معضل بیکاری در کشور ها را به آن افزود. مشکل بیکاری هم اکنون یکی از مشکلات مهم کلیه جوامع در حال توسعه از جمله ایران است که می توان با توجه و اهمیت دادن به ایجاد بنگاه های کوچک و متوسط این مشکلات را برطرف کرده و ضمن کمک به اشتغال، باعث رشد و شکوفایی اقتصاد کشور شد.لذا ضروری است بسترهای لازم برای دسترسی کارآفرینان پژوهشــگر به ظرفیتهای سرمایه گذاری که تا حدی نامطمئن است( اما عامل مهمی در ایجاد نوآوری و بهره برداری از توان فناوری در اقتصاد ملی اســت)،فراهم گردد. اما به علت ریسک سرمایه گذاری در این حوزه، موسسات مالی و بانک ها اغلب رغبت کمی به سرمایهگذاری دراین فعالیتهای خطر پذیر نشان میدهند. بنابراین، طراحی یک سیســتم تامین منابع مالی و سرمایه گذاری ویژه این نوع طرحها بخصوص در مرحله ورود به بازار و رشد، حائز اهمیت است( .( Davis&Cull ,2006

.3 تعریف صنایع کوچک و متوسط

صنایع کوچک و متوسط ر ا می توان شرکت هایی مستقل دانست که تعداد کارکنان آن از مقدار خاصی تجاوز نکند . این مقدار مشخص در کشورهای متفاوت، ثابت نبوده و با توجه به مشخصه های آن کشور خاص، تغییر می کند .رایج ترین تعریف برای اینگونه شرکت ها ، شرکت هایی است که کارکنان آن از 250 نفر تجاوز نکند( تعریف رایج در اتحادیه اروپا ). از دیگر معیارهای تعریف صنایع کوچک و متوسط، استفاده از دارایی های مالی این شرکت هاست . واحدهای اقتصادی در مقیاس متوسط و کوچک از لحاظ دسته بندی، در گروهی بسیار ناهمگن قرار می گیرند. این گروه گستره وسیعی از مؤسسات (مانند سازندگان صنایع دستی روستایی، کارگروه های ماشینی کوچک ، رستوران ها، مؤسسات نرم افزاری و... ) را در بر می گیرد که دامنه وسیعی از مهارت ها و هنرها را ارائه می دهند و در بازارها و محیط اجتماعی مختلفی فعالیت می کنند. برخی از این واحدها پویا، مبتکر و رو به رشد و برخی دیگر به شیوه سنتی فعالیت می کنند و به کوچک ماندن خود قانع اند. در مقابل صنایع کوچک و متوسطمعمولاً به صورت رسمی در صحنه اقتصاد فعالیت دارند، دارای کارگران حقوق بگیر بوده و حضور کامل تری در بازارهای سازمان یافته نشان می دهند .دستیابی آنها به اعتبارات مالی رسمی امکان پذیر است و در مقایسه با واحدهای بسیار کوچک این واحدهای اقتصادی بخت و اقبال بیشتری برای رشد و رقابت در بازارهای خانگی و بین المللی دارند(.( Karjalainen&Kemppainen, 2007

.4 تأمین مالی صنایع کوچک و متوسط

صنایع کوچک و متوسط در اقتصاد کشور ها نقش انکارناپذیری ایفا می کنند. صنایع کوچک و متوسط تمایل دارند نرخ رشد بالایی را نسبت به سازمان های بزرگ داشته باشند،اما در این مورد چندان موفق نیستند. بزرگترین مانع بر سر راه صنایع کوچک و متوسط عدم دسترسی به منابع کافی است(. (Karjalainen&Kemppainen, 2007 این صنایع نیروی کار بالایی را جذب کرده و قسمت بزرگی از بخش خصوصی را تشکیل می دهند .مؤسسات کوچک و متوسط زمینه جذب و تقویت استعداد کارآفرینی را فراهم می کنند و در مقابل، گسترش کارآفرینی نیز نقش حیاتی در بهبود و رقابتی کردن کسب و کارهای کوچک ایفا می نماید. یکی از موثرترین راهکارهای مبارزه با افزایش نرخ بیکاری توسعه و حمایت از کسب و کارهای کوچک و متوسط و همچنین کمک به آنان برای موفقیت و تداوم حیات در دوران آسیب پذیر آغازین فعالیت است. همچنین، کسب و کارهایی که در مرحله رشد سریع هستند، اغلب به کمک های مالی فراتر از دسترس ، نیازمند هستند . (Bernroider, 2002) با وجود اینکه این مسئله نشان دهنده سلامت و فرصت های درخشان آینده یک شرکت است، با این حال یافتن سرمایه گذاران بیرونی برای یک شرکت نوپا دشوار است . به گونه ای که دستیابی به وجوه مورد نیاز برای را ه اندازی کسب و کارها، همواره به عنوان یک چالش جدی برای کارآفرینان مطرح بوده است.

کارآفرینان موفق باید مهارت به دست آوردن وجوه مورد نیاز را داشته باشند . با عنایت به اینکه هر یک از مراحل چرخه حیات شرکت، به لحاظ سطح ریسک و بازدهی، ویژگی خاصی دارد لذ ا تأمین مالی هر یک از مراحل منحصر به فرد است. اندازه شرکت های نوآور، میزان دستیابی به منابع مالی خارج از این شرکت ها را تعیین می کنند. صنایع کوچک و متوسط در زمینه اموری چون : توسعه، مدیریت ، تأمین مالی و کاربرد نوآوری و تکنولوژی ضعیف می باشند . بدون تأمین مالی کافی، کسب و کارهای کوچک هرگز به موفقیت نخواهند رسید . کمبود سرمایه گذاری عامل اصلی شکست بسیاری از کسب و کارها است . با این وجود، به دلیل نرخ بالای مرگ و میر کسب و کارهای کوچک نوپا ، مؤسسات مالی تمایل چندانی به ارائه تسهیلات یا سرمایه گذاری در طرح ها ی جدید، ندارند . فقدان سرمایه کافی برای آغاز به کار، کسب و کار جدید را بر یک شالوده مالی ضعیف رها می سازد که به نوبه خود آن را مستعد شکست خواهد نمود . منابع تأمین مالی گوناگونی پیش پای کارآفرینان قرار دارند که هر یک مزایا و معایب خود را داراست. در ادامه، پیش از کاوش در مورد تأمین مالی صنایع کوچک و متوسط، به تشریح فرآیند توسعه این بنگاه ها می پردازیم(. (Beck& Demirguc,2006

5. چرخه حیات کسب و کارهای کوچک و متوسط

مراحل فرآیند توسعه صنایع کوچک و متوسط عبارتند از:

-1 بذر یا مفهوم
-2 راه اندازی

-3 مرحله اول

-4 مرحله دوم

-5 مرحله سوم