بخشی از مقاله
بررسی نقش آتریوم های امروزی در چهارچوب یک معماری پایدار
چکیده
به منظور خلق فضاهای کارامدتر و در راستای ارتقاء کیفیت زندگی در توسعه پایدار، معماری باید ضمن کاهش مصرف انرژی و کاهش آلودگی محیط زیست، عناصر خود را به مثابه سامانه های کوچکتر در جهت اهداف توسعه پایدار هماهنگ سازد. با آغاز اواسط دهه 1960 آتریوم های مدرن در بسیاری از طراحی ها و ساختمان های کنونی جای گرفته و در تلاش هستند تا در میان تکنولوژی های جاری و آرمانهای طرح جایگاه خود را پیدا کنند. آنان سعی دارند با ارائه ظرفیت برای کمک به استراتژی های شهری و با فراهم اوردن بازده اقتصادی قوی در سرمایه گذاری و با نگه داری و بازسازی ساختمان های موجود در کاهش مصرف انرژی جای خود را پیدا کنند. امروزه نگرانی برای انرژی و محیط زیست در میان نظرات کنونی اهمیت بالایی پیدا کرده است و آن متکی به استراتژی های نگه داری یک پارچه تر همانند آنچه که آتریوم در قالب مواد و نگه داری انرژی ارائه می دهد مناسب تر از هر چیز دیگری است. با توجه به اهداف معماری پایدار نه تنها آتریوم میتواند چنان طراحی شود که اتلاف انرژی پائینی داشته باشد بلکه از یک سو باعث ایجاد یک احساس همگرایی و تعامل در فضای داخلی شده و از سوی دیگر مرز مشترکی را برای اتصال ساختمان به شهر پدید میاورند و اهداف معماری پایدار، برای ارتقاء کیفیت زندگی شهری و مشارکت های مردمی بواسطه آن متجلی میگردد. این پژوهش، در جهت شناسائی و تبیین جایگاه این عناصر فضائی در دستیابی به اهداف معماری پایدار ارائه گردیده است.
واژگان کلیدی: آتریوم، انرژی، توسعه پایدار، معماری پایدار
1
-1مقدمه
در دهه هفتاد با آغاز بحران انرژی در جهان عصر پایداری آغاز شد و در پی آن سه حیطه موثر_ ارزشهای اجتماعی، منابع محیطی و مهارت های طراحی_ در بحث توسعه وارد شدند. مقوله مهارت های طراحی و دانش فنی با توجه به سه موضوع عمده انرژی، محیط و اکولوژی مجددا تعریف گشته و در رویکرد توسعه پایدار در مقیاس شهر تا ساختمان مورد بررسی قرار گرفت. امروزه بسیاری از اندیشمندان اعتقاد دارند که توسعه پایدار بدون توجه به مصرف انرژی و محیط پیرامون زندگی بشر امکان پذیر نیست. از اینرو فعالیت های انسانی باید در ارتباط با دو مقوله منابع محیطی و مهارت های طراحی هماهنگ با ارزشهای اجتماعی و تقویت روابط انسانی انجام پذیرد. معماری پایدار نیز در همین راستا در ارتباط با محیط، انرژی و اکولوژی است. در چنین معماری، فضای داخلی بعنوان اجزائی بهم پیوسته و یکپارچه، خود دارای هویتی مستقل هستند و در عین حال فرایندی همه جانبه با فرم ساختمان هماهنگ شده، شاخصه های یک معماری پایدار را پدید میاورند. چنین معماری کمترین اثر مخرب را بر محیط گذاشته و با آن ارتباط اکولوژیک دارد.
-2 پیشینه تاریخی از آتریوم
خالص ترین و بدیع ترین شکل معماری پایدار را میتوان در خانه های بدوی و در ساختمان های سنتی مشاهده نمود. فرم این بناها براساس مصالح موجود در محیط، تجربیات انسانی و ادراک مستقیم از شرایط اقلیمی و حداکثر انطباق با آن بدست آمده است. از کارامدترین فضاهای این بناها، اتاق با روزنه ای در سقف یا حیاطهای خصوصی (اندرونی) است که از روم باستان تا خاور دور و بویژه ایران اشکال متنوع آن وجود داشته و اکنون بطور کلی با نام آتریوم در ساختمانهای عمومی شناخته میشوند. پدیده اتریم های امروزی به دویست سال پیش زمانی که ساختاری شیشه ای و فولادی به وجود امده اند برمی گردد. ولی خود اتریم ایده ای بسیار
2
قدیمی است. دست کم اتریم های امروزی تاریخی سه هزار ساله دارند و در ان زمان با نام هایی همانند فضای درونی بزرگ، حیاط مرکزی و محوطه سرپوشیده غیر دولتی شناخته میشدند.
امروزه اتریم های کنونی در تلاش است تا جایگاه خود را در میان تکنولوژی های جاری و ارمان های طرح پیدا کند. در واقع نیمه دوم قرن بیستم اتریم های امروزی اغاز به کار کردند. با ظهوری دوباره در اواخر دهه 1960 عمدتا در شمال امریکا اتریم ها سر پوشیده بودند و شرایطی برای فضای عمومی و خصوصی در مقیاس بزرگ را فراهم اورده اند. در ابتدا این اتریم ها قدرت جدیدی در دفاتر و هتل ها و پاساژ ها پیدا کرده اند. با ترویج این ایده اتریم ها تقریبا در تمام قسمت های معماری از جمله بهداشت و اموزش و پرورش و ساختمان های مسکونی جای گرفت. نیروی محرکه برای اتریم در جهان غرب کار امد بودن ان در تکنولوژی ساختمانی جدید است. پیشرفت های تکنولوژی که همواره به همراه گسترش اتریم ها توسعه پیدا کرده اند. در واقع در مدت چهل سال گذشته جایگاه اجتماعی اقتصادی و کارایی فنی ان ثابت شده و در میان طراحی ساختمان جز اصلی شده است. آتریوم ها بطور کلی به پنج دسته مختلف مرکزی، یکپارچه، خطی، اتصالی و محیطی دست بندی شده و معمولا آنرا در ذیل مبحث گلخانه ها معرفی میکنند. آتریوم ها را همچنین از نظر نقش میانجی حرارتی و امکان صرفه جوئی انرژی، تاثیر بر شرایط آسایشی فضاهای مجاور آن، انواع شیشه گذاری، میزان ذخیره سازی حرارتی و مقادیر سطوح کدر درون آن، اثرات کاهش یا پراکندگی صدا و مقدار روشنائی طبیعی و نحوه شکل گیری فضاهای عمومی درون و بیرون آتریوم مورد توجه قرار داده اند.
شکل.1 انواع آتریوم از بالا به پایین: مرکزی، یکپارچه، خطی، اتصالی و محیطی.
-3 ایده آتریوم های مدرن
مفهوم اتریم مدرن و یا جدید برای اولین بار در اوایل قرن نوزدهم توسعه یافته است. مفهوم معاصر ریشه ای در معماری داخلی رومی و کلاسیک دارد ولی هنوز اتریم مدرن با ویژگی درونی بودن خودش را متمایز می سازد. به عبارت دیگر اتریم ها دیگر همانند خانه های رومی به قسمت های بیرونی ساختمان تعلق ندارد بلکه برخی از روش های اتصال به بیرون (درب،پنجره و نورگیر) را حفظ کرده اند. در جریان مفهوم اتریم های مدرن در قرن 19و 20 اتریم ها تبدیل به فضایی با کاربرد های مختلف و فضایی با اشکال و فرمهای مختلف در میان انواع ساختمان ها گردیده است. . تنوع در توسعه، تعریف دقیقی برای اتریم های امروزی بر جای نگذاشته است، اتریم ها شامل فضای چند طبقه ای بزرگ که با اتصال بصری و یا مستقیم مانند پنجره ها، نورگیرها و درب ها به بیرون از ساختمان متصل می شوند. و اتریم های امروزی حجم داخلی است که به عنوان مکانی برای مقصد فضایی جهت گیری و سامان دهی ساختمان به کار میرود. با این وجود اتریم ها همواره در حال تغییر و تحول عناصر طرح های معماری هستند. با پیشرفت
