بخشی از مقاله
چکیده
در پی گسترش شهرنشینی در قرون اخیر و افزایش جمعیت که بر آن دامن زده، توجه به شهرها و مسائل مربوط به آن یکی از ضروریات مدیریت در هر شهری است. امروزه شهرها برای آسایش و آرامش هرچه بیشتر شهروندان نیاز به مدیریت دارند. در این میان مدیریت شهری نقش مهمی را عهده دار است و این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا میکند که، در رابطه با توسعه پایدار باشد. رکن اساسی توسعه پایدار شهری، مدیریت شهری است. و چالش اصلی مدیریت شهری استفاده از امکانات و فرصت های بسیاری است که در بطن شهرها جهت دستیابی به توسعه پایدار وجود دارد. توسعه پایدار یکی از مهمترین دغدغههای همه جوامع شهری است و برای دستیابی به این دغدغه الزاماتی وجود دارد که مهمترین آنها مدیریت شهری است. در توسعه ی پایدار شهرها مهمترین مسئله مدیریت شهری است. مدیریت شهری خوب جهت دستیابی به توسعه پایدار امری بدیهی است و همچنین م دیر شهر به عنوان متولی اداره شهرها، یکی از اجزای اصلی مدرنیته است؛ لذا مدیریت شهری در توسعه پایدار شهر اهمیت ویژه ای دارد. از این رو این مقاله »مدیریت شهر پایدار« را مورد بررسی قرار داده است. مقاله به روش کتابخانه ای، به مطالعه ی کتب، مقلات و مجلات و غیره، به بررسی مفاهیم مدیریت شهری و توسعه پایدار شهری و شاخص های آن پرداخته است. نتایج مطالعات و بررسی ها نشان می دهد که مدیریت شهری خوب لازمه ی تحقق توسعه پایدار شهری، در شهرهای امروزی است
کلمات کلیدی: مدیریت شهری ، مدیریت، توسعه پایدار شهری
.1 مقدمه
شهر به عنوان یک منبع توسعه مطرح است و جایگاه مدیریت شهری در روند توسعه شهر و بهبود سکونتگاههای شهری نقش بسیار مهم و تعیین کنندهای است - فیروزبخت و ربیعی فر، . - 1391 مدیریت شهری با همه بخشهای وابسته به توسعه شهر ارتباط دارد. عنصر کلیدی مدیریت شهری، ساختن یک شهر رقابتی، متساوی و پایدار از طریق تشریک مساعی و یکپارچگی بخش عمومی و خصوصی برای رفع مشکلات عمدهای که ساکنین شهرها با آن مواجهاند، میباشد؛ پر واضح است که مدیریت شهری پایدار هم کارکردهای راهبردی و هم کارکردهای عملیاتی دارد - ونگ، تانگ و هورن 1، . - 2006 مدیریت شهری در آینده به طور اعم و در قرن بیست و یکم به طور اخص با چالش مواجه خواهد بود؛ چالشی که برآمده از تغییر و تحولات فناورانه، جمعیتی، اقتصادی، سیاسی و بینالمللی است. امروزه در دنیا پذیرفته شده است که توسعه پایدار شهرها در صورتی تحقق مییابد که اهداف مردم سالاری، برابری در خدمت رسانی و حفظ محیط زیست با شکلگیری مدیریت واحد شهری و با رعایت اصول علوم روز شهرسازی، حمل و نقل شهری و تقسیم عادلانه منابع و درآمد شهری توامان دنبال شود - صالحی، . - 1381
امروزه مدیریت شهری در جهان تحول اساسی یافته است شهرها مدیریت میشوند تا بتوانند رفاه و آسایش ساکنان خود را تامین کنند. مدیریت شهری دارای تشکیلات وسیعی است و نقش مهمی در موفقیت برنامهها و طرحهای توسعه شهری و هم چنین رفع نیاز جمعیت، جریان عبور و مرور در شهر، رفاه عمومی، مسکن، کاربری زمین، تفریح، فرهنگ، اقتصاد، تاسیسات زیربنایی و امثال آن ها بر عهده دارد - شیعه، . - 1382 نظام مدیریت شهری با هدف اداره مطلوب امور شهر، سعی دارد روابط میان عناصر شهری را هماهنگ سازد. به دلیل گستردگی و میان رشتهای بودن سیستم مدیریت شهری به مثابه یک سیستم باز، عوامل مختلفی در آن دخالت دارد و بدون شناخت این سیستم نمیتوان عناصر و روابط را در جهت اهداف آن تغییر شکل داد، زیرا هنر برنامهریزی، شناخت عناصر سیستم و ایجاد روابط بین آن عناصر است، به نحوی که این مجموعه عناصر در جهت هدف سیستم عمل کنند. بیتوجهی به اجزاء همچنین عدم کشف روابط و میزان تاثیر هر یک از عناصر در نظام تصمیمگیری هرگز به یک نظام تصمیمگیری منسجم، موثر و معطوف به اهداف مطلوب منجر نخواهد شد - زاهدیفر، . - 1373
هدف مدیریت شهری، ارتقای شرایط کار و زندگی جمعیت ساکن، در قالب اقشار و گروههای مختلف اجتماعی و اقتصادی و حفاظت از حقوق شهروندان، تشویق به توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار و حفاظت از محیط کالبدی است. مدیریت شهری باید برای شهر برنامهریزی کند، فعالیتهای شهری را سازمان دهد و بر فعالیتهای انجام شده نظارت کند و حتی برای انجام بهینه امور انگیزه ایجاد کند - سعیدنیا، . - 1379 انجام چنین مواردی به آگاهی از اصول مدیریت، برنامهریزی، ارتباطات، انگیزش، سازماندهی، هدایت و رهبری و نظارت و کنترل باز می گردد. همه کشورها اعم از توسعه یافته، در حال توسعه و توسعه نیافتهها پذیرفتهاند که هر توسعهای تنها با برنامهریزی امکانپذیر است. این موضوع، به خصوص در ارتباط با توسعه پایدار بیشتر اهمیت مییابد. و به طور کلی برنامه-ریزی قادر است نقش کلیدی در حل تضادهایی که توسعه پایدار میتواند ایجاد نماید، ایفا کند - خاکسار، . - 1382
توسعه پایدار و توسعه پایدار شهری طی دهههای اخیر به تدریج به پارادایم نوین و مسلطی در ادبیات نظری و علمی رایج در باب توسعه و برنامهریزی شهری تبدیل شده است. این پارادایم اگرچه ناظر به برداشتها و تفسیرهای گوناگون میباشد، اما در مجموع بر پایداری و استمرار توسعه برای همگان و نسلهای آینده طی زمان و بر همه جانبهنگری ابعاد پیچیده اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی فرایند توسعه در سطح یک کشور یا شهر تاکید دارد. توسعه سریع شهری، در چند دهه معاصر از ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و غیره زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده است. مطرح شدن توسعه پایدار، به عنوان شعار اصلی هزار سوم نیز ناشی از اثرات شهرها برگستره زیست کره و ابعاد مختلف زندگی انسانی است. مشکلی که امروزه در پیشروی برنامهریزان و مدیران شهری قرار دارد، چگونگی اعمال سیاستها و برنامههای پایدار شهری و ترسیم جلوههای این پایداری در شهرها است. نیل به چنین شرایطی، نیازمند جهت دادن به هدفها و برنامههای اجرایی، اصلاح وضعیت ساختارها و مدیریتهای مرتبط در اداره امور شهرها است - فیروزبخت و ربیعیفر، . - 1390 توسعه پایدار شهری منعکس کننده توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در سیستم شهری میباشد.
توانایی بالقوه توسعه پایدار شهری نشان دهنده حمایت از توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است - لیو و همکاران2، . - 2009 توسعه پایدار راه تازهای برای رسیدن به آرمانهای بشر همراه با حفظ منابع و امکانات برای آیندگان است. در دهههای اخیر یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار ، دستیابی به توسعه پایدار شهری است و در این راستا مطالعات و برنامهریزیهای متعددی در جهت یافتن اصول و راهکارهای کاربردی در برنامههای توسعه شهری صورت گرفته است و اندیشه توسعه شهری پایدار از جنبههای بسیار گسترده مورد نقد و بررسی در امر توسعه در سطح ملی است. با بررسی نظرات، تعاریف و پیشنهاداتی که در این زمینه مطرح شده، هدف فرایند توسعه شهری پایدار دستیابی به وضعیت پایداری جوامع شهری میباشد، فرایندی که هدف آن ایجاد یا تقویت ویژگیهای پایداری در زندگی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی شهر است. طرفداران توسعه شهری با تاکید بر پروژهای منطقی، سعی در توجه به تمام جنبههای اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و کالبدی طرحها دارند و برای نیل به شهر آرمانی بایستی تعمق و تعامل بین بخشهای مذکور صورت پذیرد. از این رو با توجه به اهمیت مقوله پایداری در اهداف توسعه شهرها، دامنه گستردهای از مجموعه نیازهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، اکوولوژیک و کالبدی برای حرکت به سوی پایداری مورد توجه است، که میتواند در قالب شاخصهای پایداری شهر تعریف و تدقیق گردد - پورغلام، . - 1392
مدیریت امور شهری، آن هم در شرایط کنونی، وظیفهای بسیار دشوار است که پایانی در آن متصور نمیتوان شد. اداره کنندگان شهر آنچنان دست به گریبان حل مشکلات حادی میباشند که کمتر فرصت و یا حتی توان چارهجویی برای حل ریشهای این گونه مسائل و حرکت به سوی چشماندازی مطلوب را دارند. از این رو میتوان گفت مدیریت شهری در چنین حالتی لاجرم هدف و اساس اقدامات خود را آنچنان محدود مینماید که بدون دغدغه به حیاط شهری در افق بلند مدت، تنها به آب و جاروی شهر بسنده نموده است - پرهیزکار و فیروزیخت، . - 1390 روند رو به رشد جمعیت و شهرنشینی و بروز مشکلات متعدد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی از یک سو و ناکارآمد بودن روشهای مدیریتی و کنترل توسعه شهری جهت رفع مشکلات و تنگناهای مذکور از سوی دیگر شهرهای نابسمان و ناپایداری را خلق نموده است که برخی از نمودهای آن را میتوان در شکلگیری سکونتگاههای غیررسمی، گسترش کالبدی شهرها، شکلگیری مجموعههای شهری، افزایش شکاف طبقاتی فقیر و غنی و ... مشاهده نمود - حسینی، قدرتی و جوادیان، . - 1391 به عبارت دیگر اداره کردن شهرها، بسان مفاهیم بسیاری که به اجتماع انسان و زندگی جمع مربوطند مفهومی سهل و ممتنع است که از زمان وضع آن تا به امروز، راه دور و درازی پیموده است.
از سوی دیگر امروزه توسعه پایدار شهری به کانون تمامی مباحث مدیریتی، مسئولین و اندیشمندان حوزههای شهری جهت ایجاد ارتقای شهرهایی با کیفیت بالای زندگی تبدیل شده است. بررسیهای بینالمللی نشان میدهد که مولفه کلیدی در جهت دستیابی به چنین توسعهایی درگیر ساختن شهروندان در مسائل و مشکلات حوزههای مختلفی میباشد چرا که جوهره مفهوم مشارکت در مدیریت شهری خلق و اداره فضاهایی هر چه مطلوبتر و پایدارتر برای ساکنان شهر است و در نظریههای رایج امروز نیز یکی از اصلی-ترین و مقبولترین راهبردها برای نیل به حداکثر مطلوبیت و پایداری، مشارکت میباشد - شریفیان ثانی، . - 1380
دیدگاه اجتماعی مبتنی بر توسعه پایدار در حوزه شهری معتقد است بازیگر اصلی در توسعه، انسان و اجتماعات انسانی است. باوجود پذیرش اصول توسعه پایدار، یعنی رفع نیازهای کنونی بدون محرومیت نسلهای آینده در توسعه شهری و زمینههای مربوط به آن، ضرورت کاهش نابرابریهای عصر حاضر به همان میزان - واحتمالاً بیشتر ازآن - ، نگرانی پیرامون وضع نسلهای آینده است - سلمانی و احمدی، . - 1389 به عبارت دیگر توسعه را میتوان تکامل سطح زندگانی و رسیدن به شرایط آرمانی در حوزه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دانست که تحقق مفاهیم آزادی، عدالت، پویایی اجتماعی، توسعه انسانی و رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را به همراه دارد .
در تب و تاب جهانی شدن و رقابت شدید شهرها در جذب سرمایهها و ارتقاء رفاه شهروندان در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، ... پیامدهای زیانباری همچون کاهش حس تعلق خاطر، از دست رفتن هویت محلی، دوقطبی شدن جامعه، نزول شرایط زیست محیطی و ... نیز بروز مینماید؛ لاجرم برای مواجه شدن با این تبعات چارهای نیست جزء اینکه هدایت و راهبری خردمندانه و اصولی توسعه شهرها را بجای خوش باوری و رهاسازی رشد شهرها جایگزین نمود. در چنین حالتی مدیریت شهری دیگرصرفاً مدیریت مشکلات شهر را بر عهده ندارد بلکه فراتر از این موضوع، راهبری شهر به سوی توسعهای همه جانبه و پایدار را بر عهده دارد - پرهیزکار
فیروزبخت، . - 1390
با توجه به مطالب بیان شده در خصوص توسعه پایدار شهری و اهمیت نقش مدیریت شهری در شهرها و زندگی شهروندان و ضرورت مدیریت اثربخش در جامعه، هدف این مقاله بررسی و مطالعه مدیریت شهری و نقش آن در تحقق توسعه پایدار شهری است.
